BEZPIECZEŃSTWA W RUCHU DROGOWYM JAKO ELEMENT WSPARCIA STRATEGICZNEGO
10. HIV/AIDS
Źródło: opracowanie własne na podstawie Dekada działań na rzecz bezpieczeństwa ruchu drogowego 2011–2020, dz. cyt.
Jak wynika z zestawienia w tabeli 1 zaledwie w ciągu ćwierć wieku śmierć poniesiona w wyniku wypadku drogowego będzie znajdowała się w pierwszej piątce zagrożeń.
Aktualnie w państwach członkowskich Unii Europejskiej realizowane są założenia, które zostały przyjęte przez Komisję Europejską w dokumencie Kierunki polityki w zakresie
bezpie-czeństwa drogowego na lata 2011–2020337. Określono w nim cele strategiczne, które realizo-wane są na poziomie UE oraz krajowym. Są to:
– poprawa edukacji i szkolenia użytkowników dróg, – poprawa egzekwowania przepisów ruchu drogowego, – bezpieczniejsza infrastruktura drogowa,
– bezpieczniejsze pojazdy,
– propagowanie wykorzystania nowoczesnych technologii w celu poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego,
– poprawa usług w sytuacjach awaryjnych i usług po odniesieniu obrażeń, – ochrona użytkowników dróg szczególnie narażonych na wypadki338.
Zgodnie z ustaleniami zawartymi w tym dokumencie państwa członkowie UE zobowiązane
337 www.eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=LEGISSUM%3Atr0036 (dostęp: 23.03.2019).
są do posiadania krajowych planów na rzecz bezpieczeństwa, które obejmują określone cele, zgodne z daną sytuacją występującą w poszczególnych państwach.
Poruszając kwestie bezpieczeństwa w ruchu drogowym na terenie Unii Europejskiej, warto w tym miejscu przytoczyć wybrane dane statystyczne (tabela 2).
Tabela 2. Zestawienie wypadków drogowych, liczby ofi ar śmiertelnych oraz rannych oraz wskaźnik zabitych na 100 wypadków w wybranych krajach Unii Europejskiej w 2017 roku
Kraj Wypadki drogowe Liczba zabitych Liczba rannych Wskaźnik zabitych na 100 wypadków Austria 37 402 414 47 258 1,1 Belgia 38 020 615 48 451 1,6 Chorwacja 10 939 331 14 608 3,0 Czechy 21 263 577 27 006 2,7 Dania 2789 175 3143 6,3 Finlandia 4432 238 5574 5,4 Francja 58 609 3444 73 382 5,9 Grecja 10 848 731 13271 6,7 Hiszpania 102 233 1830 102 233 1,8 Holandia 18 706 535 18 706 2,9 Luksemburg 955 25 955 2,6 Łotwa 3875 125 3875 3,5 Niemcy 30 2656 3180 390 312 1,1 Polska 32 760 2831 39 466 8,6 Portugalia 34 416 302 43 893 1,7 Rumunia 31 106 1951 40 211 6,3 Słowenia 6185 104 7901 1,7 Szwecja 14951 253 19 662 1,7 Węgry 16 489 625 21 455 3,8 Włochy 174 933 3378 246 750 1,9
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Komendy Głównej Policji339
Na podstawie danych z tabeli 2 można stwierdzić, że największa liczba zdarzeń drogowych w postaci wypadków drogowych ma miejsce (w kolejności według liczby zdarzeń) na terenie Niemiec, Włoch, Hiszpanii, Francji oraz Belgii. W 2017 roku państwami, w których odno-towano w wypadkach drogowych największą liczbę zabitych, były Francja, Włochy, Niemcy, Polska, Rumunia. Uwzględniając powyższe dane, można zauważyć, że w omawianym okresie w Niemczech, Włoszech, Hiszpanii, Francji, Belgii zarejestrowano największą liczbę osób, które podczas wypadków komunikacyjnych odniosły obrażenia.
Jednym z najbardziej wymownych wyznaczników, mówiącym o bezpieczeństwie drogowym w prezentowanych wyżej krajach jest wskaźnik zabitych na 100 wypadków. W tym rankingu niestety w 2017 roku Polska była niechlubnym liderem. W dalszej kolejności były takie pań-stwa, jak Grecja, Rumunia, Dania i Francja.
Na zakończenie prezentowanych zestawień warto przedstawić sytuację w Polsce.
Podmiotem wiodącym w sprawach bezpieczeństwa ruchu drogowego jest Krajowa Rada Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego (KRBRD), która została powołana 1 stycznia 2002 roku na podstawie art. 140b ustawy – Prawo o ruchu drogowym340 jako międzyresortowy organ doradczy i pomocniczy Rady Ministrów. Przewodniczącym KRBRD jest minister właściwy ds. transportu, zaś jego zastępcami: sekretarz lub podsekretarz stanu w ministerstwie właści-wym ds. wewnętrznych oraz sekretarz lub podsekretarz stanu w ministerstwie właściwłaści-wym ds. transportu. Członkami KRBRD są przedstawiciele Ministra Obrony Narodowej, Ministra Sprawiedliwości oraz ministrów właściwych do spraw: administracji publicznej, budżetu, fi nansów publicznych, gospodarki, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej, oświaty i wychowania, środowiska, transportu, wewnętrznych, pracy oraz Komendanta Głównego Policji, Komendanta Głównego Państwowej Straży Pożarnej, Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad oraz wskazani przez premiera wojewodowie.
20 czerwca 2013 roku Rada przyjęła dokument: Narodowy Program Bezpieczeństwa Ruchu
Drogowego 2013–2020341. Został on sporządzony na podstawie ówcześnie obowiązujących, przyjętych do realizacji, jak i planowanych innych programów oraz strategii o zasięgu mię-dzynarodowym oraz krajowym, w tym: Strategii Rozwoju Kraju 2020, Strategii Rozwoju
Transportowego do roku 2020, Strategii Sprawne Państwo, Narodowego Programu Profi laktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2011–2015.
340 Ustawa z 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1990 z późn. zm.).
Według autorów programu, główne cele do osiągnięcia do 2020 roku to:
– ograniczenie rocznej liczby zabitych o co najmniej 50% do 2020 roku (względem 2010 roku, w którym odnotowano 3907 ofi ar śmiertelnych – oznacza to nie więcej niż 2000 zabitych w 2020 roku);
– ograniczenie rocznej liczby ciężko rannych o co najmniej 40% do 2020 roku (względem roku 2010, w którym odnotowano 6900 ciężko rannych).
W tabeli 3 przytoczono dane z celu etapowego, założonego w czasie, gdy dokument był przygotowywany, w zestawieniu z realną sytuacją.
Tabela 3. Porównanie liczby zabitych i ciężko rannych w latach 2014 i 2017
Rok
Zabici
– maksymalna liczba zabitych
Ranni
– maksymalna liczba ciężko rannych
Zakładana Rzeczywista Zakładana Rzeczywista
2014 3000 3202 9400 11 696
2017 2400 2831 8000 11 103
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań stanu bezpieczeństwa ruchu drogowego oraz działania realizowanego w tym zakresie w latach 2014 i 2017342
Dane przedstawione w tabeli 3 wyraźnie wskazują na potrzebę zintensyfi kowania działań w omawianym zagadnieniu, gdyż rzeczywiste liczby odbiegają od zakładanych – zwłaszcza w kategorii osób ciężko rannych.
Według danych Krajowej Rady Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego, w 2015 roku koszty wszystkich zdarzeń drogowych w Polsce oszacowano na poziomie 48,2 mld złotych343, w tym koszty wypadków drogowych344 wyniosły 33,6 mld złotych, natomiast kolizji drogowych345
– 14,6 mld złotych. Zaistniałe zdarzenia, oprócz ludzkiej tragedii, generują straty fi nansowe
342 www.google.com/search?ei=cP2dXLe2F6HorgS6xJzACQ&q=liczba+ci%C4%99%C5%BCko+rannych+w+wypadkach+ w+roku+2017&oq=liczba+ci%C4%99%C5%BCko+rannych+w+wypadkach+w+roku+2017&gs_l=psy-ab.3...66262.66 708..67425...0.0..0.159.253.1j1...0....1..gws-wiz...0i71j33i21j33i160.Ko2N9YR-ygc (dostęp: 29.03.2019).
343 Wycena kosztów wypadków i kolizji drogowych na sieci dróg w Polsce na koniec roku 2015, z wyodrębnieniem średnich
kosztów społeczno-ekonomicznych wypadków na transeuropejskiej sieci transportowej, Krajowa Rada Bezpieczeństwa Ruchu
Drogowego, Warszawa 2016, s. 3.
344 Defi nicja „wypadek drogowy” – zdarzenie drogowe, w wyniku którego jest osoba zabita albo ranna oraz „kolizja drogowa” – zdarzenie drogowe, w którym powstały wyłącznie straty materialne – pochodzą z § 1 Zarządzenia nr 30 Komendanta Głównego Policji z 22 września 2017 r. w sprawie pełnienia służby na drogach (Dz.U. KGP z 2017 r. poz. 64).
obejmujące na przykład odszkodowania za straty materialne poniesione w wypadkach, zwrot poniesionych kosztów leczenia i rehabilitacji, odszkodowania z tytułu pogorszenia sytuacji materialnej lub skutków psychologicznych w rodzinie poszkodowanego.
Tabela 4. Liczba wypadków ogółem, zabitych i rannych w latach 2007–2018
Lata Wypadki ogółem Zabici Ranni
2007 49 536 5583 63 224 2008 49 054 5437 62 097 2009 44 196 4572 56 046 2010 38 832 3907 48 952 2011 40 065 4189 49 501 2012 37 046 3571 45 792 2013 35 847 3357 44 059 2014 34 970 3202 42 545 2015 32 967 2938 39 778 2016 33 664 3026 40 766 2017 32 760 2831 39 466 2018 31 674 2862 37 359
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Komendy Głównej Policji346
Analizując dane przedstawione w tabeli 4, należy zauważyć, że w ostatnich latach odnotowywany jest pozytywny trend w postaci spadku wypadków drogowych ogółem, liczby zabitych podczas zdarzeń drogowych, jak też liczby osób, które odniosły obrażenia. Jeszcze 10 lat temu liczba ofi ar śmiertelnych oscylowała na poziomie 5 tysięcy. Ta tendencja spadkowa została jedynie wyraźnie zachwiana w 2016 roku, gdy odnotowano o 88 więcej ofi ar niż w 2015 roku. Również w katego-rii osób rannych widać, że prowadzone działania przynoszą konkretny wymiar, gdyż liczba ta, porównując rok 2018 do 2017 zmniejszyła się o ponad 25 tysięcy. Warto wskazać, że powyższe spadki rejestrowane są pomimo wciąż wzrastającej liczby pojazdów w naszym kraju (tabela 5).
Tabela 5. Liczba pojazdów silnikowych w latach 2007–2018
Lata Pojazdy silnikowe ogółem Rodzaje pojazdów Samochody osobowe Samochody ciężarowe Motocykle 2007 19 471836 14 588 739 2 345 068 825 305 2008 21 336913 16 079 533 2 511 677 909 144 2009 22 024697 16 494 650 2 595 485 974 906 2010 23 037149 17 239 800 2 767 035 1 013 014 2011 24 189370 18 125 490 2 892 064 1 069 195 2012 24 875717 18 744 412 2 920 779 1 107 260 2013 25 683575 19 389 446 2 962 064 1 153 169 2014 26 472274 20 003 863 3 037 427 1 189 527 2015 27 409106 20 723 423 3 098 376 1 272 333 2016 28 601037 21 675 388 3 179 655 1 355 625 2017 29 149178 22 109 572 3 212 690 1 398 609 2018 29 656238 22 514 047 3 249 961 1 428 299
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS z 30 czerwca 2018 r.
Zestawienie z tabeli 5 wyraźnie pokazuje, że zaledwie w przeciągu 10 lat na polskich drogach przybyło tylko samych samochodów osobowych o ponad 6 milionów. Dla pełnego oddania powyższych danych, świadczących o rozwoju komunikacji samochodowej warto również zazna-czyć, że tylko w 2017 roku środkami publicznego transportu, nie uwzględniając środków komu-nikacji zbiorowej, przewieziono 696,2 mln pasażerów, tj. o 0,3% więcej niż w 2016347. Taka liczba uczestników korzystających z polskiej sieci dróg, która ogółem wynosi 419 636,4 km o nawierzchni twardej i 129 376 kilometrów o nawierzchni gruntowej348 niestety generuje zda-rzenia drogowe, plasujące nasz kraj na tle danych statystycznych państw Unii Europejskiej w niechlubnej czołówce.
347 www.stat.gov.pl/obszary-tematyczne/transport-i-lacznosc/transport/transport-wyniki-dzialalnosci-w-2017-roku,9,17. html (dostęp: 24.03.2019).
348 www.stat.gov.pl/obszary-tematyczne/transport-i-lacznosc/transport/transport-drogowy-w-polsce-w-latach-2014-i-2015,6,4.html (dostęp: 27.03.2019).
Jednym z głównych podmiotów oddziałujących na bezpieczeństwo w ruchu drogowym349
jest Policja, której ustawodawca postawił między innymi zadania polegające na ochronie bezpieczeństwa i porządku publicznego, w tym zapewnienie spokoju w miejscach publicz-nych oraz w środkach publicznego transportu i komunikacji publicznej, w ruchu drogowym i na wodach przeznaczonych do powszechnego korzystania350, a także realizację zadań wyni-kających z ustawy o systemie monitorowania drogowego i kolejowego przewozu towarów351. Policja jest organem, który posiada najwięcej uprawnień możliwych do wykorzystania w omawianym zagadnieniu, począwszy od działań profi laktycznych poprzez działania kon-trolne, na środkach przymusu kończąc. Zapewnienie bezpieczeństwa w ruchu drogowym jest jednym z ważniejszych zadań realizowanych na co dzień przez funkcjonariuszy tej for-macji. Świadczy o tym między innymi to, że działania Policji ukierunkowane na poprawę bezpieczeństwa w ruchu drogowym znalazły się wśród 7 Priorytetów Komendanta Głów-nego Policji na lata 2019–2020352 i skupione są na:
– aktywizacji działań na rzecz poprawy bezpieczeństwa pieszych,
– zapewnieniu optymalnej liczby policjantów ruchu drogowego pełniących bezpośrednią służbę na drogach,
– zwiększeniu bądź utrzymaniu udziału policjantów ruchu drogowego w ogólnopolskich dzia-łaniach kontrolno-prewencyjnych na rzecz poprawy bezpieczeństwa w ruchu drogowym, – przejęcie przez Policję zadań Inspekcji Transportu Drogowego w zakresie systemu
automa-tycznego nadzoru nad ruchem drogowym oraz nadzoru nad transportem drogowym353. Wymienione zadania, aby przyniosły pozytywne efekty, muszą być właściwie realizowane przez odpowiednio wyszkolonych i wyposażonych funkcjonariuszy.
Mając na uwadze stały rozwój technologiczny motoryzacji, pożądane jest, aby policjant peł-niący służbę na polskich drogach wyposażony był w odpowiednią wiedzę zarówno teore-tyczną, jak i praktyczną. Dlatego też w celu właściwego przygotowania do realizacji zadań w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa w ruchu drogowym w polskiej Policji przygotowano
349 Do tego grona można zaliczyć również Żandarmerię Wojskową, Straż Graniczną, Inspekcję Transportu Drogowego, Straż gminną (miejską).
350 Ustawa z 6 kwietnia o Policji (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 161).
351 Ustawa z 9 marca 2017 r. o systemie monitorowania drogowego i kolejowego przewozu towarów (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 2332).
352 www.bip.kgp.policja.gov.pl/kgp/priorytety-kgp/22565,Priorytety-Komendanta-Glownego-Policji-na-lata-2016-2018-okres-obowiazywania-do-.html (dostęp: 22.03.2019).
353 www.bip.przemysl.kmp.policja.gov.pl/286/strategia/26313,Priorytety-Komendanta-Glownego-Policji-na-lata-2016-2018.html (dostęp: 27.03.2019).
program szkolenia specjalistycznego w zakresie ruchu drogowego, składającego się z dwóch części – ogólnej354 i specjalistycznej355.
Kurs specjalistyczny w zakresie ruchu drogowego – część ogólna – przygotowuje do tego, aby po jego ukończeniu absolwent potrafi ł:
– realizować czynności na miejscu zdarzenia drogowego, – dokonać kwalifi kacji prawnej zdarzeń drogowych,
– realizować podstawowe czynności w postępowaniu administracyjnym z zakresu kontroli transportu drogowego,
– reagować na przejawy zachowań korupcyjnych, – w niezbędnym zakresie udzielać informacji mediom, – udzielić pierwszej pomocy,
– posługiwać się systemami informatycznymi wykorzystywanymi w Policji.
Kurs trwa 15 dni. Realizacja treści kształcenia zawartych w programie kursu wymaga prze-prowadzenia 117 godzin lekcyjnych obejmujących następujące tematy:
1. Kryminalistyczne czynności na miejscu wypadku drogowego.
2. Wykroczenia przeciwko bezpieczeństwu i porządkowi w komunikacji. 3. Podstawowe instytucje z zakresu ogólnego postępowania administracyjnego. 4. Kontakty ze społeczeństwem.
5. Doskonalenie umiejętności w zakresie udzielania pierwszej pomocy. 6. Wybrane zagadnienia z informatyki policyjnej.
7. Posługiwanie się bronią palną w wybranych sytuacjach.
Szkolenie realizowane jest przez Centrum Szkolenia Policji w Legionowie, Szkoły Policji w Katowicach i Słupsku oraz Ośrodek Szkolenie Policji w Łodzi z siedzibą w Sieradzu. Celem drugiego szkolenia specjalistycznego w zakresie ruchu drogowego – część szczególna – realizowanego w Centrum Szkolenia Policji w Legionowie oraz w Szkole Policji
w Katowi-cach jest przekazanie wiedzy i umiejętności słuchaczom niezbędnych do:
– pełnienia służby w komórkach organizacyjnych właściwych w sprawach ruchu drogo-wego,
354 Decyzja Komendanta Głównego Policji nr 472 z 18 listopada 2013 r. w sprawie programu kursu specjalistycznego w zakresie ruchu drogowego – część ogólna (Dz.U. KGP z 2013 r. poz.95 z późn. zm.).
355 Decyzja Komendanta Głównego Policji nr 300 z 25 września 2018 r. w sprawie programu nauczania na kursie specjalistycznym w zakresie ruchu drogowego – część szczególna (Dz.U. KGP z 2018 r. poz. 99).
– przeprowadzania kompleksowej kontroli drogowej (w tym pojazdów, którymi realizo-wany jest przewóz drogowy),
– kierowania ruchem drogowym,
– obsługiwania urządzeń rejestrujących zachowania uczestników ruchu drogowego,
– obsługiwania urządzeń kontrolno-pomiarowych wykorzystywanych przez policjantów ruchu drogowego (w tym urządzeń ETDiE),
– przeprowadzania kontroli zapisów tachografów.
Kurs trwa 34 dni szkoleniowe. Na całkowity wymiar czasu trwania kursu, to jest 268 godzin programowych składają się następujące tematy:
1. Podstawowe przepisy ruchu drogowego. 2. Kontrola transportu drogowego. 3. Kontrola stanu technicznego pojazdów. 4. Pełnienie służby na drogach.
5. Kierowanie ruchem drogowym.
6. Pomiar prędkości i rejestracja zachowań uczestników ruchu drogowego.
Oprócz najbardziej popularnej formy oddziaływania na uczestników ruchu drogowego w postaci kontroli drogowej, funkcjonariusze ruchu drogowego (i nie tylko) realizują wiele innych przedsięwzięć, których celem jest zapewnienie bezpieczeństwa:
– propozycja zmian legislacyjnych aktów prawnych w zakresie omawianej tematyki, – organizacja turniejów z zakresu bezpieczeństwa w ruchu drogowym dla uczniów szkół, – ogólnokrajowe kampanie na rzecz bezpieczeństwa w ruchu drogowym,
– szeroko pojęte działania profi laktyczno-edukacyjne, – współpraca z innymi podmiotami zewnętrznymi, – kontrole czasu pracy kierowców zawodowych,
– kontrola stanu technicznego pojazdów przewożących osoby i towary.
Zakończenie
Biorąc pod uwagę liczbę osób, które giną lub odnoszą obrażenia na skutek zdarzeń w ruchu drogowym, nie powinno dziwić zaangażowanie wielu podmiotów, zarówno o zasięgu global-nym, takich jak ONZ czy też WHO, regionalnym – w postaci Komisji Europejskiej, jak i krajowych. W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej wymie-niono wiele zagrożeń, które mogą godzić w bezpieczeństwo wewnętrzne. Wśród zdiagnozo-wanego katalogu mającego wpływ na środowisko bezpieczeństwa Polski w wymiarze krajowym wskazano, że utrzymywać się będą wyzwania dla bezpieczeństwa powszechnego
i porządku publicznego, w tym te związane z ruchem drogowym. Dowodem na słuszność tej tezy niech będzie fakt, iż w ciągu ostatnich 10 lat na polskich drogach w wypadkach komu-nikacyjnych zginęło ponad 45 tysięcy ludzi, a ponad pół miliona odniosło obrażenia. Oprócz wielkiej tragedii dla rodzin poszkodowanych, te zdarzania wygenerowały straty fi nansowe chociażby z tytułu śmierci lub niedyspozycji pracownika w pracy albo kosztów związanych z pracą służb ratunkowych, opieką zdrowotną, zaangażowaniem przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości itp.
Uwzględnienie zadań związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa w ruchu drogowym w strategii narodowej jest jak najbardziej właściwe i celowe oraz wymaga współpracy wielu podmiotów. Należy zaliczyć do nich Policję, która ustawowo zobowiązana jest do zapewnie-nia bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Aby właściwie realizowała nałożone na nią zadazapewnie-nia, musi posiadać właściwe regulacje prawne, dobrze przygotowane i wyszkolone zasoby ludzkie oraz odpowiednie wyposażenie techniczne.
Programy i strategie wdrożone na przestrzeni ostatniej dekady doprowadziły do spadku liczby zdarzeń drogowych, jak i ofi ar śmiertelnych oraz osób, które odniosły obrażenia. Oczywiście na taki efekt złożyło się również wiele innych czynników, do których należy zali-czyć poprawę infrastruktury drogowej, stanu technicznego użytkowanych samochodów, większą świadomość wśród użytkowników dróg, postęp w rozwoju medycyny ratunkowej, nowe technologie w działaniu służb ratowniczych, a także działalność przygotowanych do pełnienia na drogach służby policjantów wykorzystujących działania edukacyjne, profi lak-tyczne, kontrolne, a także środki karne.
Bibliografi a
1. Wycena kosztów wypadków i kolizji drogowych na sieci dróg w Polsce na koniec roku 2015, z wyod-rębnieniem średnich kosztów społeczno-ekonomicznych wypadków na transeuropejskiej sieci transpor-towej, Krajowa Rada Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego, Warszawa 2016.
2. Ustawa z 6 kwietnia o Policji (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 161).
3. Ustawa z 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1990 z późn. zm.). 4. Ustawa z 9 marca 2017 r. o systemie monitorowania drogowego i kolejowego przewozu towarów
(t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 2332).
5. Zarządzenia nr 30 Komendanta Głównego Policji z 22 września 2017 r. w sprawie pełnienia służby na drogach (Dz.U. KGP z 2017 r. poz. 64).
6. Decyzja Komendanta Głównego Policji nr 472 z 18 listopada 2013 r. w sprawie programu kursu spe-cjalistycznego w zakresie ruchu drogowego – część ogólna (Dz.U. KGP z 2013 r. poz. 95 z późn. zm.).
7. Decyzja nr 300 z 25 września 2018 r. w sprawie programu nauczania na kursie specjalistycznym w zakresie ruchu drogowego – część szczególna (Dz.U. KGP z 2018 r. poz. 99).
8. www.bbn.gov.pl/pl/wydarzenia/6085,Strategia-Bezpieczenstwa-Narodowego-RP.html (dostęp:22.03.2019). 9. www.bip.kgp.policja.gov.pl/kgp/priorytety-kgp/22565,Priorytety-Komendanta-Glownego-Policji-na-lata-2016-2018-okres-obowiazywania-do-.html (dostęp: 22.03.2019). 10. www.policja.pl/pol/aktualnosci/65631,Dekada-dzialan-na-rzecz-bezpieczenstwa-ruchu-drogowego-2011-2020.html (dostęp: 23.03.2019). 11. www.policja.pl/pol/aktualnosci/65631,Dekada-dzialan-na-rzecz-bezpieczenstwa-ruchu-drogowego-2011-2020.html (dostęp: 23.03.2019). 12. www.eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=LEGISSUM%3Atr0036 (dostęp: 23.03.2019). 13. www.straz.gov.pl/panstwowa_straz_pozarna/2018 (dostęp: 24.03.2019). 14. www.stat.gov.pl/obszary-tematyczne/transport-i-lacznosc/transport/transport-wyniki-dzialalnosci-w-2017-roku,9,17.html (dostęp: 24.03.2019). 15. www.statystyka.policja.pl/st/ruch-drogowy/76562,Wypadki-drogowe-raporty-roczne.html (dostęp: 27.03.2019). 16. www.stat.gov.pl/obszary-tematyczne/transport-i-lacznosc/transport/transport-drogowy-w-polsce-w-latach-2014-i-2015,6,4.html (dostęp: 27.03.2019).
17. www.krbrd.gov.pl/fi les/fi le/Programy/KRBRD-Program-P1a-20140422-S4-K1-PL.pdf (dostęp: 28.03.2019). 18. www.google.com/search?ei=cP2dXLe2F6HorgS6xJzACQ&q=liczba+ci%C4%99%C5%BCko+ rannych+w+wypadkach+w+roku+2017&oq=liczba+ci%C4%99%C5%BCko+rannych+w+wyp adkach+w+roku+2017&gs_l=psyab.3...66262.66708..67425...0.0..0.159.253.1j1...0....1.. gws-wiz...0i71j33i21j33i160.Ko2N9YR-ygc (dostęp: 29.03.2019).
dr hab. Weronika Jakubczak, prof. SGSP Szkoła Główna Służby Pożarniczej w Warszawie