OPTYMALIZACJA STRATEGII ZARZĄDZANIA BEZPIECZEŃSTWEM PUBLICZNYM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ...
Bezpieczeństwo, jako jedna z kluczowych wartości społecznych i jedno z zasadniczych zało-żeń leżących u podstaw funkcjonowania jednostek i podmiotów zbiorowych, stanowi ważny element funkcjonowania państwa jako struktury, której zadaniem jest stworzenie optymal-nych warunków dla funkcjonowania jednostek i społeczeństwa. Jest to zadanie szczególnie istotne w obliczu dynamicznie zmieniających się warunków kształtujących bezpieczeństwo w państwie.
Kategorią bezpieczeństwa, generującą w tym kontekście szczególne wyzwanie dla podmio-tów odpowiedzialnych za zarządzanie strukturami bezpieczeństwa w państwie, jest bezpie-czeństwo publiczne, które zależne jest tradycyjnie od szeregu czynników wewnętrznych, ale również w rosnącym stopniu podlega wpływowi czynników będących rezultatem pro-cesów międzynarodowych. Dynamika propro-cesów związanych z bezpieczeństwem w skali regionalnej i globalnej determinuje w coraz szerszym zakresie mechanizmy związane z tworzeniem bezpiecznego środowiska dla funkcjonowania jednostek i społeczeństwa w państwie, generując nowe wyzwania dla struktur odpowiedzialnych w państwie za zapewnienie bezpieczeństwa. Oznacza to, że konieczna jest stała optymalizacja działania tych struktur i narzędzi, którymi dysponują, aby umożliwić im prawidłową reakcję na nowe zagrożenia, rozumiejąc bezpieczeństwo jako dynamiczny proces zależny od wielu czynników pochodzących z różnych źródeł, zarówno o charakterze wewnętrznym, jak i zewnętrznym.
Analizując kontekst Polski, wskazać należy, że obecność zewnętrznych czynników mających wpływ na bezpieczeństwo publiczne wiąże się przede wszystkim z uwarunkowaniami geopo-litycznymi kraju. Chodzi tu w głównej mierze o integrację Polski z międzynarodowymi strukturami politycznymi i systemami prawnymi, które wymuszają konieczność włączenia do krajowych systemów zarządzania bezpieczeństwem reguł obowiązujących w całej strefi e politycznej. Zasadniczym celem tych działań jest właściwe uwzględnienie zagrożeń o charak-terze międzynarodowym, tak, aby państwo jako całość było w stanie korzystać z pozytyw-nych przejawów integracji międzynarodowej i globalizacji, chroniąc jednocześnie jednostki i społeczeństwo przed negatywnymi skutkami widocznymi w sferze zagrożeń bezpieczeństwa publicznego.
W ujęciu ogólnym, postępująca globalizacja i internalizacja zjawisk społecznych i gospodar-czych postrzegane są jako zjawiska pozytywne, których rozwój jest oczekiwany przez współ-czesne społeczeństwa oraz wspierany przez struktury polityczne tak zwanego państwa świata zachodniego. Jednakże, z punktu widzenia zarządzania bezpieczeństwem, należy bezwzględ-nie postrzegać zjawiska związane z integracją międzynarodową jako sprzyjające przepływowi procesów negatywnych, które mogą istotnie zaburzać równowagę w poszczególnych pań-stwach. Można to zaobserwować w szczególności w sferze zarządzania bezpieczeństwem publicznym, w którym zagrożenia międzynarodowe, generowane poza strukturami jednego państwa, takie jak międzynarodowa przestępczość zorganizowana, terroryzm czy nielegalna migracja, stają się zagrożeniami wewnętrznymi. Oznacza to, że współczesne postrzeganie bezpieczeństwa musi uwzględniać ścisłe powiązania, wręcz nierozerwalność procesów zwią-zanych z bezpieczeństwem wewnętrznym i zewnętrznym.
Autorem jednej z koncepcji opartych na założeniu nierozerwalności bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego ze względu na procesy globalizacyjne i internacjonalizację zagrożeń jest B. Buzan, jeden z głównych przedstawicieli tak zwanej szkoły kopenhaskiej, który twierdził, że internacjonalizacja zagrożeń wynika z dynamicznego rozprzestrzeniania się zjawisk oddziałujących bezpośrednio na bezpieczeństwo wewnętrzne62. Na tym założeniu opiera się również analiza procesów związanych z bezpieczeństwem w układzie współzależ-ności, zgodnie z którą z jednej strony w ramach określonych stref politycznych i prawnych mamy do czynienia z tożsamymi zagrożeniami dla bezpieczeństwa, ale z drugiej strony zapo-bieganie zagrożeniom i ich zwalczanie nie jest możliwe bez integracji modelów zarządzania bezpieczeństwem i ścisłej współpracy pomiędzy właściwymi organami w poszczególnych państwach tej samej strefy polityczno-prawnej.
Oznacza to jednocześnie, że zjawiska globalizacji i internacjonalizacji, mające swoje źródło w sferze ekonomicznej, nie mogą być rozumiane wyłącznie jako procesy ekonomiczne. Intensywność przepływów międzynarodowych oraz gwałtownie postępująca globalizacja powodują, że internacjonalizacja dotyczy wszystkich obszarów funkcjonowania społeczeństw i jednostek, w tym obszaru bezpieczeństwa. Mechanizm ten działa dwukierunkowo. Z jed-nej strony globalizacja i intensyfi kacja przepływów międzynarodowych generują pojawianie się nowych zagrożeń, którym poszczególne państwa muszą skutecznie przeciwdziałać, a z drugiej strony mechanizm powstawania tych nowych zagrożeń powoduje, że ich zwalcza-nie zwalcza-nie jest możliwe na poziomie wyłączzwalcza-nie jednego państwa. Za przykład może tu posłużyć konieczność znacznie szerszej wymiany informacji między organami ścigania różnych państw, bez której ściganie przestępców działających w strefach swobodnego przepływu byłoby niemożliwe. S. Sulowski w tym kontekście mówi o obserwowanej aktualnie zmianie paradygmatu pojęcia bezpieczeństwo, przez zanikanie granicy między zagrożeniami wewnętrznymi i zewnętrznymi bezpieczeństwa63. Tak rozumiana globalizacja „dość inten-sywnie wpływa na wewnętrzną kondycję państwa narodowego, na jego struktury społeczne, gospodarcze, kulturowe oraz polityczne i stwarza dla niego nowe, bardziej skomplikowane uwarunkowania zewnętrzne”64.
Propozycję kategoryzacji podstawowych zagrożeń społeczno-politycznych w życiu między-narodowym, będących skutkiem globalizacji, a jednocześnie mających wpływ na procesy związane z zarządzaniem bezpieczeństwem przedstawił R. Kuźniar65, wskazując na następu-jące czynniki:
– centralizacja podejmowania decyzji dotyczących spraw światowych, która wiąże się z ten-dencją do podejmowania rozstrzygnięć o zasięgu globalnym przez najsilniejsze ośrodki decyzyjne;
– zmniejszający się poziom demokratyczności życia międzynarodowego, wynikający z powyższej centralizacji ośrodków podejmujących decyzje co do kierunków rozwoju spo-łeczeństw na poziomie międzynarodowym;
– polaryzacja społeczności międzynarodowej wyznaczająca linie podziału między społecz-nościami pod względem dostępu do zasobów czy też stref kulturowych;
– zagrożenie dla siły struktur lokalnych, które generuje potrzebę budowy mechanizmów współ-pracy regionalnej, opartej na tożsamych kryteriach ideowych, politycznych czy kulturowych
63 Por. S. Sulowski, O nowym paradygmacie bezpieczeństwa w erze globalizacji [w:] Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa.
Wybrane zagadnienia, Warszawa 2009.
64 Tamże.
– w kontekście Polski zjawisko to wiąże się z rozwojem współpracy w ramach struktur regionalnych i ogólnoeuropejskich, takich jak Grupa Wyszehradzka, Rada Europy, Orga-nizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie i przede wszystkim Unia Europejska; – rosnące znaczenie globalnej aktywności podmiotów pozarządowych, których działalność
w skali międzynarodowej jest coraz bardziej istotna, wpływające na procesy kształtowania świadomości społecznej w różnych regionach świata.
Na tym tle możliwe jest analizowanie krajowych strategii i instrumentów niezbędnych do pra-widłowego funkcjonowania systemów bezpieczeństwa państwa. Jednocześnie, należy wska-zać, że państwa zachodnie – świadome rosnących i zmieniających się dynamicznie zagrożeń o charakterze międzynarodowym – integrują swoje struktury, tworząc globalne i regionalne mechanizmy współdziałania, które podnoszą ich zdolność do reagowania na zagrożenia i ich zwalczania, jak również do skutecznego ścigania sprawców przestępstw o zasięgu transgranicz-nym. Wysiłki państw koncentrują się przede wszystkim wokół takich struktur międzynarodo-wych, jak Sojusz Północnoatlantycki (NATO), Unia Europejska, Organizacja Narodów Zjednoczonych czy struktur regionalnych, których zadaniem jest identyfi kowanie i reprezen-towanie interesów bezpieczeństwa państwa w określonej strefi e geografi cznej.
Współzależność w tym kontekście oznacza również konieczność integracji systemu bezpie-czeństwa państwa z instrumentami prawnymi, instytucjonalnymi i operacyjnymi obowiązu-jącymi w ramach struktur międzynarodowych. Wiąże się to z powstaniem powiązań między kierunkami rozwoju polityki krajowej z uwarunkowaniami międzynarodowymi. W ten spo-sób strategiczny rozwój instytucji na poziomie krajowym oparty jest na analizie wyzwań i zagrożeń identyfi kowanych w skali międzynarodowej, a nie wyłącznie na postrzeganiu inte-resu narodowego.
W celu zdiagnozowania aktualnej sytuacji bezpieczeństwa w Polsce pod kątem zagrożeń o charakterze międzynarodowym niezbędne jest dokonanie analizy dokumentów politycz-no-programowych Unii Europejskiej jako wspólnej strefy politycznej, w ramach których przeprowadzono przegląd zagrożeń i priorytetów wspólnych dla wszystkich państw człon-kowskich UE, a zatem również dla Polski. Są to Europejska agenda bezpieczeństwa66 oraz Europejski program w zakresie migracji67. Na podstawie analizy obu dokumentów należy
66 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów: Europejska agenda bezpieczeństwa, COM (2015) 185 fi nal, Strasburg 2015.
67 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów: Europejski program w zakresie migracji, COM (2015) 240, Bruksela 2015.
wskazać na cztery podstawowe źródła zagrożeń, wokół których powinny być budowane stra-tegie rozwoju i plany działań dla organów odpowiedzialnych na poziomie krajowym za zapewnienie bezpieczeństwa publicznego.
Pierwszą kategorią zagrożeń jest zagrożenie terrorystyczne, które obejmuje swoim zasięgiem w różnym stopniu wszystkie kraje tak zwanej kultury zachodniej. Polska jako państwo człon-kowskie Unii Europejskiej oraz Sojuszu Północnoatlantyckiego, zaangażowane w działania globalnej koalicji antyterrorystycznej, również podlega temu zagrożeniu, chociaż w relatyw-nie w relatyw-niewielkim zakresie. Terroryzm jest współcześw relatyw-nie uznawany za jedno z głównych zagro-żeń bezpieczeństwa, biorąc pod uwagę stopień destrukcji społeczeństw, które stają się ofi arami ataków terrorystycznych oraz wyzwania związane ze skutecznym ściganiem i zwal-czaniem tej formy przestępczości. Niezaprzeczalnym jest transgraniczny charakter przestęp-czości terrorystycznej, jak również fakt, że nie może być mowy o skutecznych próbach zwalczania terroryzmu i zapobiegania mu bez szeroko zakrojonej współpracy międzynarodo-wej, zarówno na poziomie polityczno-strategicznym, jak i operacyjnym. Ponadto dynamika współczesnych zagrożeń terrorystycznych pokazuje, że terroryści stale poszerzają katalog narzędzi, którymi posługują się w celu przygotowywania i przeprowadzania ataków, wyko-rzystując obok broni konwencjonalnej szerokie spektrum zasobów opartych na technolo-giach informacyjnych, środkach CBRN czy też na ogólnodostępnych zasobach technicznych, co stopniowo staje się obserwowalną tendencją i co istotnie utrudnia działania służb ukie-runkowane na zapobieganie i ściganie tego rodzaju przestępstw.
Drugą kategorią zagrożeń identyfi kowaną w toku analizy Europejskiej agendy bezpieczeństwa jest zagrożenie przestępczością zorganizowaną, stanowiące jednocześnie jeden z zasadniczych priorytetów polityki bezpieczeństwa wewnętrznego Unii Europejskiej. Znaczenie tego zagro-żenia potwierdza fakt ustanowienia w 2010 roku Cyklu Polityki Bezpieczeństwa Unii Euro-pejskiej w zakresie poważnej i zorganizowanej przestępczości międzynarodowej, którego priorytety strategiczne i operacyjne są aktualizowane w kolejnych cyklach planistycznych. W ramach cyklu planowanego do realizacji w latach 2018–2021 ustalono następujące priorytety: – zwalczanie cyberprzestępczości, w ramach którego mieszczą się działania operacyjne ukie-runkowane na zwalczanie ataków na systemy informatyczne, wykorzystywania seksual-nego dzieci oraz oszustw związanych z płatnościami bezgotówkowymi;
– zwalczanie przestępczości narkotykowej, rozumiane jako działania przeciwko marihuanie, kokainie i heroinie z jednej strony oraz przeciwko substancjom psychoaktywnym i narko-tykom syntetycznym z drugiej strony;
– zwalczanie grup przestępczych ułatwiających nielegalną migrację; – zwalczanie zorganizowanej przestępczości przeciwko mieniu;
– zwalczanie handlu ludźmi w UE powiązanego ze wszystkimi formami wykorzystywania, w tym z wykorzystywaniem seksualnym i wyzyskiem pracowników, a także wszelkimi for-mami handlu dziećmi;
– rozbicie potencjału zorganizowanych grup przestępczych i specjalistów zajmujących się przestępstwami dotyczącymi akcyzy i wewnątrzwspólnotowymi oszustwami podatko-wymi polegającymi na bezpodstawnym zwrocie naliczonego;
– rozbicie zorganizowanych grup przestępczych uczestniczących w nielegalnym handlu bro-nią oraz w jej nielegalnym rozprowadzaniu i użytkowaniu - priorytet realizowany będzie przez jeden operacyjny plan działań;
– rozbicie zorganizowanych grup przestępczych uczestniczących w przestępstwach prze-ciwko środowisku, szczególnie przyrodzie oraz w nielegalnym handlu odpadami;
– zwalczanie dochodów z przestępstwa i prania pieniędzy oraz ułatwianie odzyskiwania mienia;
– zwalczanie fałszowania pieniędzy68.
Powyższe priorytety – ich zakres i wpływ na bezpieczeństwo wewnętrzne w państwach człon-kowskich Unii Europejskiej – potwierdzają wagę, jaką UE przywiązuje do międzynarodo-wych mechanizmów współpracy w celu zwalczenia tej kategorii zagrożeń, dostrzegając ich transgraniczny charakter, który wymaga zintegrowanego podejścia organów ścigania wszyst-kich państw członkowswszyst-kich.
Kolejną kategorią zagrożeń są te o charakterze teleinformatycznym. Biorąc pod uwagę aktu-alny rytm rozwoju technologicznego, można stwierdzić, że we współczesnym świecie coraz istotniejsza część procesów społecznych i gospodarczych stopniowo przenosi się w całości lub w części do cyberprzestrzeni. Tendencji tej w istotnym zakresie poddaje się również działal-ność przestępcza o charakterze ponadnarodowym, co wymaga z jednej strony działań na rzecz podnoszenia świadomości użytkowników cyberprzestrzeni, a z drugiej strony dostoso-wania metod działania wymiaru sprawiedliwości i organów ścigania.
Mając na względzie rosnące wyzwania związane z koniecznością zwalczania i zapobiegania tej formie przestępczości, decydenci na poziomie Unii Europejskiej uwzględnili je w dokumentach strategicznych obowiązujących we wszystkich państwach członkowskich. Przede wszystkim
68 Opracowano na podstawie Konkluzji Rady WSiSW w sprawie ustanowienia priorytetów UE dotyczących zwalczania poważnej i zorganizowanej przestępczości na lata 2018–2021 z 18 maja 2017 r.
przyjęto dyrektywę w sprawie ataków na systemy informatyczne69 oraz zdecydowano o roz-woju zdolności dostępnych w ramach Europejskiego Centrum ds. Walki z Cyberprzestępczo-ścią przy Europolu70. Ponadto, w reakcji na zidentyfi kowane na poziomie Unii wyzwania i zagrożenia w cyberprzestrzeni, Komisja Europejska w 2017 roku opublikowała tak zwany Pakiet Cyberbezpieczeństwa, w skład którego wchodzą trzy dokumenty, kompleksowo iden-tyfi kujące charakter i skalę zagrożenia oraz prezentujące rekomendacje co do łącznego wyko-rzystywania instrumentów przeciwdziałania temu zagrożeniu dostępnych w różnych sektorach działania administracji publicznej na poziomie narodowym oraz unijnym71.
Czwartą kategorią zagrożeń o charakterze transgranicznym dla bezpieczeństwa publicznego jest zjawisko migracji, które najczęściej rozpatrywane jest w kategoriach zjawiska społecz-nego o charakterze globalnym i regionalnym. Należy jednak wskazać, że zjawisko migracji w jej nielegalnych formach wiąże się z wieloma zjawiskami negatywnymi, których przykłady to handel i przemyt osób czy też wykorzystywanie przepływów migracyjnych do przenikania do państw przyjmujących osób powiązanych z międzynarodowymi sieciami przestępczości zorganizowanej i terroryzmu.
W odpowiedzi na zagrożenia związane z migracją, na poziomie Unii Europejskiej wypraco-wano wiele mechanizmów zarządzania migracją, z których zasadnicze znaczenie ma opubli-kowany w 2015 roku dokument strategiczny zatytułowany „Europejski program w zakresie migracji” (ang. European Agenda on Migration)72, w którym określono następujące podsta-wowe sfery działania Unii Europejskiej w tym zakresie:
– ratowanie życia na morzu oraz zwalczanie przestępczych sieci przemytniczych, – wprowadzenie systemów redystrybucji uchodźców,
69 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/40/UE z 12 sierpnia 2013 r. dotycząca ataków na systemy informatyczne i zastępująca decyzję ramową Rady 2005/222/WSiSW, Dz.U. UE L 218/8 z 14 sierpnia 2013 r.
70 Komunikat Komisji Europejskiej w sprawie powołania Europejskiego Centrum ds. Walki z Cyberprzestępczością: www.europa.eu/rapid/press-release_IP-14-129_pl.htm (dostęp: 21.04.2019).
71 1. Wspólny Komunikat Komisji i Wysokiego Przedstawiciela UE ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa – odporność, odstraszanie, obrona: budując silne cyberbezpieczeństwo dla Unii Europejskiej, JOIN 2017 450 fi nal, Bruksela, 13 września 2017 r.;
2. Proposal for a REGULATION OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL on ENISA, the “EU Cybersecurity Agency”, and repealing Regulation (EU) 526/2013, and on Information and Communication Technology cybersecurity certifi cation (‘’Cybersecurity Act’’), COM 2017 477 fi nal, Komisja Europejska, Bruksela, 13 września 2017 r.;
3. Zalecenie Komisji (UE) 2017/1584 z 13 września 2017 r. w sprawie skoordynowanego reagowania na incydenty i kryzysy cybernetyczne na dużą skalę, C/2017/6100, Komisja Europejska, Dz.U. L 239 z 19.9.2017, Bruksela.
72 Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, COM (2015) 240.
– współpraca z państwami trzecimi w celu odzyskania kontroli nad migracją w państwach pochodzenia i tranzytu oraz
– wykorzystanie unijnych instrumentów wsparcia dla państw członkowskich na pierwszej linii. Zaproponowano również działania w perspektywie średnio- i długookresowej, w podziale na cztery podstawowe kategorie: zwalczanie przyczyn nielegalnej migracji, zarządzanie grani-cami, polityka azylowa oraz migracja legalna. Zakres pakietu przyjętych środków oraz zaso-bów, jakie na poziomie Unii Europejskiej przeznaczono na zwalczanie i przeciwdziałanie temu zjawisku potwierdzają znaczenie wyzwań i zagrożeń z tym związanych, widocznych nie tylko w sferze społeczno-ekonomicznej, ale również na poziomie ich wpływu na poziom bez-pieczeństwa w państwach członkowskich.
Powyższe rozważania, ukierunkowane na identyfi kację głównych zagrożeń dla bezpieczeń-stwa publicznego o charakterze ponadgranicznym, których źródła leżą w środowisku zewnętrznym, stanowić mogą podstawę do zdefi niowania wyzwań, jakim podlegają współ-cześnie organy administracji publicznej odpowiedzialne za zapewnienie obywatelom bezpie-czeństwa publicznego w państwach członkowskich Unii Europejskiej, w tym w Polsce. Rozwój tych zagrożeń, ich rosnąca skala i dynamika powodują stałą konieczność dostosowy-wania i optymalizacji mechanizmów działania i dostępnych narzędzi, którymi posługiwać się mogą organa ścigania i wymiar sprawiedliwości. W tym kontekście poniższa analiza stanowi próbę sformułowania rekomendacji, które mogłyby być wykorzystywane przez podmioty odpowiedzialne za zapewnienie bezpieczeństwa publicznego w Polsce w celu optymalizacji ich metod działania na poziomie strategicznym pod kątem dynamiki zagrożeń o charakterze ponadgranicznym.
Zasadne wydaje się rozważenie inkorporacji kwestii związanych z bezpieczeństwem publicz-nym do sektorowych dokumentów planistycznych i strategicznych skoncentrowanych na innych sektorach bezpieczeństwa państwa. Obecnie obowiązujące dokumenty planistyczne i strategiczne dotyczące rozwoju państwa w ujęciu społeczno-gospodarczym w niewielkim zakresie odnoszą się do kwestii bezpieczeństwa, pomijając w ten sposób fakt, że bezpieczeń-stwo, jako podstawowa potrzeba jednostki i społeczeństwa, stanowi warunek niezbędny do rozwoju w pozostałych sferach życia społecznego i gospodarczego73. Szersze włączenie zagad-nień związanych z bezpieczeństwem do dokumentów rządowych podniosłoby również rangę tej tematyki na poziomie centralnym i regionalnym oraz mogłoby podnieść poziom świado-mości społecznej w tym obszarze.
Należałoby także rozważyć podjęcie działań na rzecz wzmocnienia głosu Polski w międzyna-rodowej debacie na temat bezpieczeństwa we wspólnym środowisku. Zgodnie z powyżej przedstawioną diagnozą, należy podkreślić, że zwalczanie i zapobieganie zagrożeniom trans-granicznym nie jest możliwe jedynie na poziomie krajowym – warunkiem niezbędnym dla budowy skuteczności działania organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości w tym obszarze jest udział w mechanizmach międzynarodowych, co wymaga aktywnego udziału w ich pro-jektowaniu i kształtowaniu, tak aby były one adekwatne do potrzeb i wyzwań stojących przed właściwymi służbami w Polsce.
Kolejnym obszarem, w którym można zidentyfi kować przestrzeń do poprawy odporności na zagrożenia o charakterze transgranicznym jest międzynarodowa współpraca policyjna, która już teraz jest silnym narzędziem współpracy między państwami, natomiast jej skuteczność zależy w znacznej mierze od zaangażowania poszczególnych podmiotów na poziomie państw we wzajemne zasilanie się informacjami operacyjnymi oraz w konkretne działania opera-cyjne, co w rezultacie podnosi poziom wzajemnego zaufania oraz współpracy.
Analogicznie można wskazać również na zasadność dążenia do szerszej współpracy i wymiany informacji między służbami specjalnymi poszczególnych państw członkowskich, w zakresie, w jakim jest to prawnie dopuszczalne, biorąc pod uwagę zasady działania służb specjalnych w kontekście ochrony suwerenności poszczególnych państw. Jednak biorąc pod uwagę cha-rakter współczesnych zagrożeń ponadgranicznych, służby specjalne mają rosnącą rolę w ich zwalczeniu, stąd rozwój mechanizmów ich współdziałania wydaje się być nieodzowny. W kontekście dwóch powyższych obszarów, rozważenia wymaga również podjęcie działań na rzecz integracji instrumentów międzynarodowej współpracy policyjnej z instrumentami, któ-rymi dysponują służby wywiadowcze i kontrwywiadowcze – ten rodzaj komplementarności wpłynąłby pozytywnie na skuteczność działań, zwłaszcza na poziomie wymiany informacji. Biorąc pod uwagę, że czynnikiem, który ułatwia przestępczość ponadnarodową, jest rosnący