Aktorzy indywidualni

Przedstawiony podział, który uwzględnia aktorów indywidualnych powstał na zasadzie antynomii, a więc w opozycji do pojęcia aktora zbiorowego. W zasadniczym ujęciu jest to przede wszystkim w aspekcie podmiotowym i organizacyjnym zaprzeczenie tego drugiego. O ile podstawowym zakresem badań aktora zbiorowego są organizacje, to w przypadku aktora indywidualnego będą to podmioty indywidualne. Otoczenie organizacyjne stanowi jedynie zaplecze polityczne, natomiast podmioty polityczne biorą udział w procesie decyzyjnym. Pomimo dualistycznego potraktowania terminu aktor ze względu na typ zbiorowości społecznej nie mogą one funkcjonować w oderwaniu od siebie aktorów indywidualnych można definiować jako „jednostki, które aspirują za pomocą środków indywidualnych do wpływania na proces podejmowania decyzji politycznych” (Mc Nair 1998: 26).

Istotne znaczenie aktora indywidualnego zasadza się na łączności z macierzystą partią polityczną. Stanowi ona nie tylko organizacyjne wsparcie działań podejmowanych przez polityka - polegające na zabezpieczeniu poparcia dla jego inicjatyw nie tylko w strukturach terenowych, lecz przede wszystkim w centralnych. Partia dostarcza więc politykowi niezbędnych zasobów, aby mógł on funkcjonować na scenie politycznej:

„Indywidualny aktor polityczny w parlamentarnych systemach politycznych jest, w zasadzie, reprezentantem partii politycznej, jej przedłużeniem i rodzajem wizytówki, choćby przez fakt, że rząd stanowi ciało kolegialne. W przeciwieństwie do Stanów Zjednoczonych (z wyjątkiem impeachmentu), w Europie Zachodniej premier rządu jest reprezentantem parlamentu i może być odwołany przez legislatywę, gdy nie spełni jej oczekiwań. Nawet tak silne osobowości, jak Margaret Thatcher, François Mitterrand czy Filipe Gonzales, którym udało się osiągnąć wysoki poziom autonomii, musieli liczyć się z interesem machiny partyjnej i jej ulegali [...]” (Mughan 2000: 6-7).

Przedstawiony podział zespołu indywidualnych aktorów społecznych w oparciu o klasyfikację Ervinga Goffmana wyróżnić można: działaczy partyjnych i członków partii.

29

3.1. Działacze partyjni

Działacze partyjni są kategorią socjologiczną, która w omawianych przeze mnie podziałach plasuje się wśród indywidualnych aktorów politycznych. Kwestia charakterystyki działaczy politycznych niewątpliwie pozostaje sprawą otwartą w socjologii polityki. Jest to spowodowane tym, iż istnieje niewiele opracowań naukowych skupiających się na tejże tematyce. Dlatego definicja jednostki zajmującej taką pozycję w społeczeństwie jest zależna od przyjętej koncepcji przez danego badacza. Ukształtowały się w socjologii następujące kwestie dotyczące działaczy politycznych, m.in.: rodzaj aktywności, cechy i jego predyspozycje. Działacz polityczny jest określany również w literaturze przedmiotu jako działacz społeczny. Ta druga definicja jest szersza i skupia w sobie również działaczy gospodarczych, organizacji kulturalnych oraz społecznych.

Definiując działacza politycznego można go określić jako osobę, która pełni odpowiednie role społeczne w organizacjach politycznych. Działacz taki jest wybierany przez głosowanie w szerszym gronie osób, może być również powoływany przez kierownictwo organizacji politycznej (por. Surmaczyński 1970: 166). Działaczem politycznym nie będzie w świetle tak przedstawionej definicji osoba, która jest członkiem partii politycznej i została oddelegowana do wykonania określonych zadań partyjnych. Ze względu na to, iż najczęściej jest to powszechnie spotykana praktyka stosowana przez władze partyjne. Dotyczy przede wszystkim kandydatów do partii oraz młodszych stażem członków. Kolejnym kryterium, które określa działacza partyjnego, to rola jaką on pełni w organizacji partyjnej. Bez wątpienia działaczem politycznym będzie osoba, która pełni określoną rolę, jednocześnie wykonuje przypisane do niej czynności; nie będzie zaś działaczem ten, kto pełniąc określoną rolę nie wykonuje czynności, jakie są z nią związane (por. Ibidem: 169).

Działacze polityczni wyróżniają się spośród innych kategorii np. członków partii charakterem prowadzonej działalności. Przybiera ona różne formy aktywności: uczestnictwa biernego, aktywności werbalnej oraz aktywności organizacyjnej.

Uczestnictwo bierne charakteryzuje się wypełnianiem formalnego obowiązku uczestnictwa w posiedzeniach, nardach, konferencjach, sesjach, zebraniach. Działacze mogą dawać wyraz swojej opinii na dany temat będący przedmiotem narady głosując, jednakże nie dają werbalnego wyrazu swojego stanowiska w tej sprawie. Postawa

30 polityczna takiego działacza nie jest wadliwa, gdyż spełnia on swoje obowiązki. Ten rodzaj uczestnictwa, jednakże wzbudza szczególne zainteresowanie władz partyjnych, którym zależy na aktywnym kreowaniu nie tylko bieżącej polityki przez działacza, ale prezentowaniem również warstwy ideologicznej partii, do której należy. Dotyczy to przede wszystkim działaczy o małym stażu partyjnym oraz rozpoczynających, dopiero pracę społeczną w organizacjach przedstawicielskich: samorządowych (niezależnie od tego czy będą to organy sejmiku powiatowego, czy wojewódzkiego) i parlamencie. Celem partii jest zazwyczaj aktywizacja działacza i temu mają służyć różnego rodzaju szkolenia organizowane przez władze partyjne.

Aktywność werbalna działaczy polega na wypowiadaniu się danej kwestii w mowie oraz prowadząc korespondencję pisemną, zabieraniem głosu na naradach. Najaktywniejsi pod tym względem są działacze o dłuższym stażu organizacyjnym lub w organach przedstawicielskich, posiadających gruntowne wykształcenie. Aktywność tego rodzaju można zmierzyć, co też zazwyczaj się czyni sporządzając protokoły z posiedzeń np. rady powiatu. Nasuwa się w związku z tym zasadnicze pytanie: czy aktywność werbalna jest lepszą formą prowadzenia działalności partyjnej niż uczestnictwo bierne. Bez wątpienia obie formy aktywności są ważne pod względem prowadzonej działalności partyjnej. Większe znaczenie wydaje się mieć jakość podjętych decyzji czy zrealizowanych projektów niż niewiele wnoszące do dyskusji głosy działaczy, którzy czynią to często.

Aktywność organizacyjna działaczy przejawia się poprzez „realizację wniosków, uchwał, zaleceń powziętych na zebraniach, na których organizowana była aktywność werbalna. W aktywności organizacyjnej istnieje możliwość wyodrębnienia szeregu czynności, które będą się różniły między sobą w sposób zasadniczy, a więc przede wszystkim czynności kierowniczych i wykonawczych związanych z pracą jednostki i zespołu, noszących charakter pracy fizycznej i umysłowej” (Ibidem: 172).

„Każdy działacz polityczny postrzegany jest przez społeczeństwo przez pryzmat swojej aktywności w

danym regionie oraz poprzez ilość pozytywnie załatwionych spraw, które kierowane są do niego przez społeczność lokalną. Zewnętrznym przejawem jego działalności jest „liczba kontroli, interwencja radnego w środowisku, liczba skutecznych interwencji, a zwłaszcza takich, których treść bezwzględnie łączy się z pewnymi niedomaganiami życia społeczno-gospodarczego, a jednocześnie dotyczy spraw ważnych dla indywidualnych wyborców - to wszystko daje radnemu odpowiedniego splendoru i umieszcza go pośród

31

tych działaczy społecznych, którzy są wysoko cenieni. To, jednocześnie wyznaczając mu pozycję, w sposób konkretny określa jego rolę jako działacza społecznego” (Ibidem: 175-176).

Analizując zaangażowanie działaczy partyjnych Ligi Polskich Rodzin można dojść do wniosku, iż właśnie taki model działacza partyjnego ukształtował się w strukturach tej partii.

3.2. Członkowie

W badaniach nad partiami politycznymi istotną rolę obok kierownictwa partyjnego i działaczy zajmują członkowie. Członkostwo partyjne ma wielorakie oblicza. W znacznej mierze decyduje o tym, jaki model partii kreuje jej kierownictwo. Obok partii masowych, które skupiają w swoich szeregach dziesiątki tysięcy członków, istnieją również partie elitarne. Te drugie charakteryzują się tym, iż skupiają niewielką ilość członków. Głównym oparciem takich partii podczas wyborów jest ich elektorat.

Członkowie partii politycznej zaangażowani w jej działalność stanowią jej naturalne zasoby. Dostarczają oni organizacji korzyści - jest to dobrowolna praca, bez której partia nie mogłaby funkcjonować. Kolejna korzyścią jest mobilizacja głosów podczas powszechnych kampanii wyborczych. Szeregowi członkowie są masą oddolnych agitatorów, rozpowszechniają ulotki i mobilizują do głosowania. Trzecim wkładem członków są składki. Czwartym wkładem jest rekrutacja i socjalizacja przyszłych przywódców politycznych. Partia masowa działa jak sieć wyławiająca ludzi do lokalnego i krajowego życia politycznego. W partii nabywają umiejętności negocjowania, krystalizują swoje preferencje polityczne i uczą się organizować koalicje interesów. Członkowie są również nośnikami opinii, a więc liderami w miejscu zamieszkania. Istotnym wkładem jest również podejmowanie decyzji partyjnych. Są także ważnymi aktorami przy odświeżaniu i modyfikowaniu programu partii (por. Maor 1998: 261-262). Zmiana pozycji członków partii następuje wraz z momentem wygrania wyborów przez partię. Wtedy przywódcy partyjni mogą zaoferować członkom partii następujące formy kontroli nad polityką i decyzjami personalnymi w partii: umożliwić członkom partii odgrywanie aktywnej roli w podejmowaniu decyzji, ograniczyć rekrutację na stanowiska partyjne do aktywnych członków oraz osobistą odpowiedzialność przywódców przed członkami i aktywistami (por. Maor 1998: 263)

32 Niewątpliwie „kluczowym wymogiem sukcesu partii masowej jest rozszerzanie bazy członkowskiej, zarówno w dosłownym sensie liczbowym, jak i w sensie jej zaangażowania w życie partii. Dodatkową potrzebą jest więc utrzymywanie [...] linii komunikacyjnej między przywódcami i ich zwolennikami” (Maor 1998: 266).

Członkowie Ligi Polskich Rodzin organizowali się w koła LPR. Wyróżnić można organy terenowe partii, na które składają się koła powiatowe i wojewódzkie. Natomiast w przypadku Warszawy ukształtowały się stołeczne koła dzielnicowe - po jednym w każdej dzielnicy.

Spotkania członków prowadzi przewodniczący (według nazwy zwyczajowej w partii - oficjalnie w statucie LPR jest to kierownik koła), który dość często pełnił funkcje polityczne np. w samorządzie, choć nie było to regułą. Jak określają się przewodniczący - prowadzą oni pracę formacyjną z członkami. Wśród członków w spotkaniach LPR biorą udział również sympatycy LPR, którzy z różnych względów nie dopełnili formalności członkowskich, nie płacą składek i nie są członkami LPR, lub też nie są nimi ze względów ideologicznych. Wśród członków istnieje gradacja pełnionych funkcji - niektórzy z nich odpowiadają za kontakt z mediami, podobnie jest w przypadku Młodzieży Wszechpolskiej. Według Krystyny Paszkiewicz LPR liczyła 12 tys. członków (por. Paszkiewicz 2004: 62). Natomiast dawne zaplecze młodzieżowe tej partii-MW, liczy około 2 tysiące osób. Przy czym członkostwo w MW wygasa po ukończeniu 29 roku życia, wtedy najczęściej wstępowali oni do LPR (przynajmniej tak było do 2006 roku). „Każdy kandydat na członka LPR jest zobowiązany wypełnić deklarację oraz załącznik, gdzie należy oświadczyć jakiej się jest narodowości. Kolejne siedem punktów, to pytania o imiona i nazwiska (także rodowe) małżonka, rodziców i czwórki dziadków. Następne punkty dotyczą karalności czy współpracy z tajnymi służbami. Ankietę kończą pytania o poglądy” (cyt. za PAP: 9 listopada 2004). Pytania o narodowość członków rodziny należało podać do trzeciego pokolenia. Ponadto składało się deklaracje dotyczące przynależności do organizacji i partii politycznych na przestrzeni całego życia. Końcowe pytania o poglądy dotyczyły następujących tematów: aborcja, eutanazja i homoseksualizm. Wypełnione ankiety były następnie przekazywane przez Przewodniczącego Koła do władz wojewódzkich partii i to tam zapadała decyzja, czy przyjąć kandydata w poczet członków. Władze partyjne niewątpliwie przyjmując kandydatów w poczet członków LPR kierowały się kryterium narodowościowym, ale nie postrzegały tego jako coś złego (prezydent USA też wybierany jest w ten sposób),

33 ponieważ LPR miała ambicje stać się partią narodową. W zarządach powiatowych zasiadali najczęściej najaktywniejsi członkowie, m.in. jeżdżąc na spotkania, organizowali wspólne akcje uświadamiające mieszkańców. O ile wybory do władz powiatowych nie budziły wątpliwości, to do władz centralnych były dla wielu niejasne (budziły wątpliwości wybory delegatów na zjazd wyborczy LPR). LPR przyjmując członków do partii kierował się bardziej ich postawą patriotyczną, niż tym do jakiej struktury społecznej należeli. Byli wśród nich: rzemieślnicy, nauczyciele, naukowcy, lekarze, rolnicy, studenci, robotnicy. Można przyjąć konstatację, iż władze partii były otwarte na różne środowiska, a istotnym weryfikatorem był patriotyzm.

Zgodnie ze statutem Ligi Polskich Rodzin członkiem tej partii (członkiem zwyczajnym i członkiem uczestnikiem) może zostać osoba, która jest obywatelem Rzeczypospolitej Polskiej, przestrzegającym zasad etyki katolickiej, niepozbawiona praw publicznych, która ukończyła 18 lat, nie należy do innej partii politycznej, uznaje Deklarację Ideową, Założenia Programowe i Statut, złożyła deklarację członkowską, popartą podpisami dwóch członków oraz złożyła przyrzeczenie następującej treści: „Wstępując w szeregi Ligi Polskich Rodzin, świadom wagi mojego postanowienia, przyrzekam: wierność idei narodowej, wcielanej w życie przez Ligę; lojalność, życzliwość, współpracę jego władzom, koleżeńskie traktowanie ogółu członków, sumienność, karność, bezinteresowność w wypełnianiu obowiązków organizacyjnych; gotowość osobistych ofiar w realizowaniu celów Ligi. Tak mi dopomóż Bóg!” (Statut LPR §12).