Z danych GUS Aktywność ekonomiczna ludności Polski I kw. 2015 [2015] wynika, że tyl-ko 33% przedsiębiorców to tyl-kobiety. Potwierdzają to dane raportu PARP pt. Raport z badania Global Entrepreneurship Monitor – Polska 2014 [Tarnawa, Węcławska, Nieć i in. 2014], które wskazują, iż kobiety rozpoczynają i prowadzą działalność gospo-darczą dwa razy rzadziej niż mężczyźni (młode przedsiębiorstwa prowadzone przez kobiety stanowią 5,95% w stosunku do 12,5% udziału osiągniętego przez mężczyzn, dojrzałe przedsiębiorstwa prowadzone przez kobiety stanowią 4,63%, w stosunku do 10% udziału osiągniętego przez mężczyzn). Według danych z raportu [Tarnawa, Węcławska, Nieć i in. 2014] kobiety gorzej oceniają swoje postawy przedsiębiorcze w stosunku do mężczyzn (odpowiedziało tak 39% kobiet i 70% mężczyzn) i częściej odczuwają strach przed niepowodzeniem gospodarczym (odpowiedziało tak 62% kobiet i 55% mężczyzn). Co więcej, dochody kobiet przedsiębiorców są niższe niż do-chody osiągane przez mężczyzn przedsiębiorców, a firmy uruchamiane przez kobiety cechują się mniejszą skalą i dynamiką rozwoju, co może mieć negatywny wpływ na ich przeżywalność na rynku [Białek 2015; Borowska 2013].
Zgodnie z danymi z raportu PARP pt. Firma w rodzinie czy rodzina w firmie. Me-todologia wsparcia firm rodzinnych z 2012 r. [Jakubowska, Jakubowski, Mączyńska i in. 2012] wśród 302 poddanych badaniu uczestników projektu większość właści-cieli/współwłaścicieli firm rodzinnych stanowili mężczyźni (80 wskazań dla męż-czyzn i 55 wskazań dla kobiet). Co więcej, z wypowiedzi respondentów wynikało, że w firmach rodzinnych wyraźnie dominował podział na mężczyznę – szefa, i ko-bietę – „szarą eminencję“, najczęściej zajmującą się finansami (dotyczyło to przede wszystkim firm z dłuższym stażem, w firmach młodszych ten podział nie był aż tak wyraźny). Jednak nadal, niezależnie od pokolenia, dominuje model, w którym to mężczyźni zarządzają, a kobiety pełnią więcej funkcji wykonawczych (prac typo-wo żmudnych, odtwórczych).
Natomiast porównując wyniki analiz badań międzynarodowych i krajowych dotyczących stymulatorów i destymulatorów aktywności przedsiębiorczej kobiet, można sformułować wniosek, iż w zależności od poziomu rozwoju gospodarki na ich decyzje wpływają albo pullfactors (niezależność, samorealizacja, wzrost docho-dów) albo pushfactors (niezadowolenie z pracy, elastyczność i względy rodzinne, niewystarczające zarobki) [Jennings, Brush 2013]. I tak, w krajach rozwijających się o niższym poziomie PKB per capita przeważają pushfactors (a często także brak in-nych możliwości zapewnienia minimum egzystencji dla siebie i rodziny). W krajach
rozwijających się, ale o wyższym poziomie PKB per capita, możemy mówić o miesza-niu się tych dwóch grup, z przewagą pullfactors. W krajach rozwiniętych dominują natomiast pullfactors [Kelley, Brush, Greene i in. 2012].
Szczegółowa weryfikacja determinant oraz barier dotyczących uruchomienia działalności gospodarczej w krajach rozwijających się i rozwiniętych pozwala do-strzec następujące tendencje.
W krajach rozwijających się przedsiębiorczość kobiet wynika bardzo często z ko-nieczności (brak innych możliwości utrzymania gospodarstwa domowego). A do ba-rier ograniczających kobiety w podjęciu decyzji o uruchomieniu własnej działalności gospodarczej w krajach rozwijających się o niskim poziomie PKB per capita należą przede wszystkim [Chane Wube 2010]:
1) aspekty kulturowe, religijne i tradycje, które uniemożliwią kobietom założe-nie i prowadzezałoże-nie firmy,
2) ograniczone fundusze na prowadzenie własnej działalności gospodarczej (w przypadku pożyczek bankowych od kobiet wymagane są wyższe zabezpie-czenia lub afiliacja umowy pożyczkowej przez mężczyznę; inwestorzy są mniej zainteresowani wspieraniem firm prowadzonych przez kobiety),
3) ograniczony dostęp do szkoleń z zakresu przedsiębiorczości (ograniczenie kobietom dostępu do szkoleń implikuje ich braki w zakresie doświadczenia biz-nesowego w stosunku do mężczyzn),
4) brak kontaktów biznesowych oraz możliwości współpracy z administracją publiczną (kobiety są dyskredytowane w kontaktach biznesowych, co ogranicza ich dostęp do nowych rynków oraz działalności w ramach sieci zdominowanych przez mężczyzn),
5) ograniczony dostęp i znajomość technologii informacyjno-komunikacyjnych (ograniczony dostęp do edukacji z zakresu ICT dla kobiet, brak funduszy, publicz-ne miejsca dostępu do Interpublicz-netu, które nie są przyjazpublicz-ne dla kobiet ze względu na godziny pracy oraz inne przyczyny),
6) bariery prawne i instytucjonalne (rozwiązania prawne i administracyjne zmniejszają możliwości kobiet w zakresie dziedziczenia oraz prowadzenie wła-snej działalności gospodarczej),
7) obowiązki rodzinne (trudność pogodzenia życia rodzinnego z zawodowym z uwagi na tradycyjny podział ról – patriarchalny model rodziny).
Z kolei w krajach rozwiniętych (przykład Szwecji) czynnikami determinującym Szwedki do podjęcia pracy na własny rachunek są [Fransson 2011]:
· pasja,
· zmęczenie dotychczasową sytuacją w pracy,
· dostrzeganie luki w rynku i możliwość wykorzystania okazji do jej zapełnienia. Natomiast wśród barier, jakie hamują Szwedki przed podjęciem decyzji o uru-chomieniu działalności gospodarczej, najczęściej pojawiają się [Fransson 2011]:
· brak dostępu do środków finansowych oraz właściwych kontaktów,
· brak pewności siebie oraz trudności w pozyskiwaniu zaufania innych / zdobywa-niu wiarygodności u innych.
· Polki z kolei do prowadzenia własnej działalności gospodarczej determinuje przede wszystkim [Kupczyk 2009, Balcerzak-Paradowska, Bednarski, Głogosz i in. 2011]:
· dążenie do niezależności i samodzielności (decydowania o własnym losie), · dążenie do osiągania wyższych dochodów i uzyskania niezależności finansowej, · możliwość rozwoju zawodowego,
· negatywne doświadczenia z pracy najemnej, · sprzyjające warunki na rynku,
· zagrożenie bezrobociem.
Inne czynniki – stymulanty aktywności przedsiębiorczej Polek – to [Kupczyk 2009, Balcerzak-Paradowska, Bednarski, Głogosz i in. 2011]:
· czynniki ekonomiczne związane ze wzrostem poziomu zamożności społeczeń-stwa, przyczyniające się do rozwoju usług, które stanowią przestrzeń dla przedsię-biorczości kobiet,
· czynniki kulturowe związane z postrzeganiem kobiet w roli przedsiębiorcy, · czynniki instytucjonalne i demograficzne, jak np. dzietność.
· Po stronie barier – destymulujacych aktywność przedsiębiorczą Polek – moż-na moż-natomiast wymienić [Kupczyk 2009, Balcerzak-Paradowska, Bedmoż-narski, Gło-gosz i in. 2011]:
· bariery w dostępie do finansowania,
· brak umiejętności związanych z przedsiębiorczością,
· bariery kulturowe: niższe poczucie własnej wartości, mniejsza wiara w powodze-nie, więcej lęku przed porażką, brak pewności siebie i wiary w skuteczność działań w kierunku realizacji celów organizacji,
· bariery edukacyjne (brak informacji i wiedzy, jak zakładać, prowadzić i rozwijać z sukcesem własną firmę),
· tradycyjna socjalizacja (utrwalająca tradycyjny podział ról społecznych wg płci), trudność pogodzenia pracy zawodowej z rolą żony/matki;
· bariery instytucjonalne, takie jak słabo rozwinięty dostęp do instytucji opieki na dziećmi.
Reasumując, sytuacja Polek prowadzących działalność gospodarczą na prze-strzeni ostatnich kilkunastu lat znacząco się zmieniła (in plus), ale nadal wymaga ona poprawy, m.in. poprzez inwestycje w infrastrukturę opiekuńczo-rozrywkową dla dzieci oraz rozwój systemu doradczo-szkoleniowego adresowanego do kobiet. Do-brym przykładem jest Szwecja, która zapewnia kompleksowe wsparcie opiekuńcze dla dzieci oraz realizuje przeznaczone dla kobiet programy mające na celu zwiększe-nie ich aktywności w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej.