Istota przedsiębiorczości

Pojęcie przedsiębiorczości jest powszechnie używane w odniesieniu do zjawiska społecznego uznawanego za pozytywne i niezmiernie pożądane. Przedsiębiorczość przejawia się jako specyficzna filozofia działania zarówno ludzi, jak i organizacji, sta-nowi ogromną siłę sprawczą rozwoju gospodarczego oraz jeden z kluczowych atry-butów gospodarki rynkowej [Piecuch 2010, s. 9]. Pojęcie przedsiębiorczości, jak wskazuje S. Sudoł, stało się w ekonomii i naukach o zarządzaniu desygnatem ważnej kategorii ekonomicznej, co czyni zrozumiałym konieczność precyzyjnego określenia znaczenia i treści tego wyrażenia. Niestety wielość różnych definicji i interpretacji po-jęcia przedsiębiorczości nierzadko prowadzi do nieporozumień w dyskursie nauko-wym, a czasami nawet wywołuje chaos terminologiczny i pojęciowy. Duża złożoność

zjawiska przedsiębiorczości sprawia, że nie jest możliwe sformułowanie jednej teorii przedsiębiorczości [Sudoł 2008, ss. 9-26].

Prawdopodobnie pierwszym przejawem przedsiębiorczości w działalności czło-wieka pierwotnego było podejmowanie prób ujarzmienia przyrody. Postęp cywiliza-cyjny i odkrywanie praw rządzących naturą pozwalało ludziom na coraz większą in-gerencję w różne elementy środowiska naturalnego. Tworzenie i konstruowanie oraz udoskonalanie istniejących narzędzi, a także umiejętność gospodarowania zasobami naturalnymi były głównymi przejawami przedsiębiorczości ludzi. Wraz ze wzrostem świadomości społecznej i postępem technicznym rozwijały się działania ludzkie po-zwalające na zaspokajanie rosnących potrzeb przy ograniczonych zasobach ziemi.

Należy się zgodzić ze stwierdzeniem, że przedsiębiorczość istnieje tak długo jak gatunek ludzki (i jest związana z tym, że od początku cywilizacji ludzie podejmowa-li działania służące przystosowaniu się do otoczenia i zaspokojeniu potrzeb), choć w różnych okresach historycznych przybierała różną postać, a zainteresowanie nią było zróżnicowane [Piecuch 2010, s. 13]. Działania przedsiębiorcze zawsze jednak łą-czy to, by robić: więcej, lepiej, taniej i przy mniejszych nakładach.

Już w latach 30. XX wielu A.N. Whitehead sformułował aktualną do dzisiaj zasadę tzw. potrójnego ponaglenia, która pozwala na zrozumienie, dlaczego człowiek staje się aktywny w stosunku do swojego otoczenia:

· po pierwsze – aby żyć; · po drugie – aby żyć dobrze; · po trzecie – aby żyć lepiej.

Prawidłowość ta dotyczy także przedsiębiorstw i oznacza, że konieczne jest po-dejmowanie działań prowadzących do powiększania korzyści uzyskiwanych przez ich właścicieli. Zapewnienie rozwoju i zwiększanie korzyści płynących z funkcjono-wania każdej organizacji wymaga podejmofunkcjono-wania działań przedsiębiorczych. Zatem przedsiębiorczość jest zjawiskiem, które dotyka wszystkich dziedzin życia człowie-ka. Należy w związku z tym postawić pytanie, kiedy mamy do czynienia z przedsię-biorczością, a kiedy z normalną działalnością. Na pewno działania przedsiębiorcze charakteryzują się tym, że są ukierunkowane na osiąganie efektów powyżej prze-ciętnych, a ich celem jest kreowanie postępu we wszystkich obszarach działalności człowieka. Miara przedsiębiorczości wyraża się w postępie w rozwiązywaniu proble-mów, przed którymi stają zarówno ludzie, jak i organizacje, w których funkcjonują.

Wielokrotnie podkreślano, że współczesne organizacje funkcjonują w coraz bar-dziej złożonym i trudnym otoczeniu, które charakteryzuje się wzrostem nowości zmian, intensywnością i ciągłym wzrostem zmian zachodzących w otoczeniu oraz jego rosnącą złożonością. Aby przetrwać w turbulentnym otoczeniu, organizacje

muszą nauczyć się stałego wprowadzania zmian przy jednoczesnym zachowaniu dynamicznej równowagi (homeostazy). Przyjęcie postawy przedsiębiorczej w zasad-niczy sposób ułatwia zdobycie umiejętności radzenia sobie z nowymi wyzwaniami. Istota przedsiębiorczości wg P.F. Druckera [1992, s. 8] sprowadza się do nabycia umiejętności kreowania nowych przedsięwzięć gospodarczych opartych na auten-tycznych innowacjach lub na twórczej ich imitacji. Dzisiejsze spojrzenie na przed-siębiorczość wskazuje także na jej kluczową rolę w sferze organizacji publicznych i pozarządowych. Przedsiębiorczość wskazywana jest często – oprócz pracy, kapi-tału i ziemi – jako czwarty czynnik wytwórczy w biznesie. Działania przedsiębior-cze przejawiają się w innowacyjności polegającej na wykorzystywaniu pojawiają-cych się szans i odkrywaniu nowych sposobów zaspokajania potrzeb klientów lub przenoszeniu czynników wytwórczych z działalności przynoszącej mniejsze zy-ski do działalności o większej zyskowności.

Często przedsiębiorczość postrzegana jest także jako zestaw cech ludzkich prze-jawiających się w skłonności do podejmowania nowych działań, wprowadzania zmian i ulepszania środowiska, w którym się funkcjonuje. Osoba przedsiębiorcza wyróżnia się twórczą postawą wobec otaczającej ją rzeczywistości [Piasecki 1997, s. 35]. Do głównych cech osoby przedsiębiorczej należą:

· skłonność do podejmowania ryzyka, · otwartość na przyswajanie nowej wiedzy,

· zdolność obserwacji i analizowania zmian zachodzących w otoczeniu i dostrze-ganie konieczności wprowadzenia zmian,

· łatwość nawiązywania kontaktów z otoczeniem, · odpowiedzialność i rzeczowość w działaniu.

Istotą postępowania osoby przedsiębiorczej jest wykorzystywanie i rozwój posiadanej wiedzy (a nie kierowanie się wyłącznie intuicją) oraz ciągłe poszuki-wanie i odkryposzuki-wanie okazji do wprowadzania innowacji. Gotowość do wdrażania innowacji sprawia, że osoba przedsiębiorcza zmianę postrzega jako szansę, a nie zagrożenie. Wyróżnia ją także zdolność oceny efektów swego działania – w razie konieczności odchodzenie od stosowania rozwiązań nieefektywnych i koncen-trowanie się na poszukiwaniu rozwiązań pozwalających na większą efektywność. Ważna jest także umiejętność właściwej alokacji w organizacji ludzi oraz środków niezbędnych do wprowadzenia innowacji. Innowacja ma być urzeczywistnieniem przedsiębiorczości, ponieważ jej wdrożenie ma przynosić nowe zastosowania dla istniejących zasobów i tworzenia nowych.

Rozwojowi przedsiębiorczości sprzyjają zarówno czynniki osobowościowe: wy-trwałość, pasja, chęć bycia niezależnym, otwartość, gotowość do podejmowania

ryzyka, kreatywność, inteligencja emocjonalna, umiejętności społeczne oraz umie-jętności zarządzania. Ważne są także doświadczenia wyniesione z rodziny, edukacji i wczesne doświadczenia życiowe.

Równie istotne są czynniki zewnętrzne związane z otoczeniem, takie jak: przyjazne prawo, instytucje wsparcia przedsiębiorczości, ograniczenie biurokracji w momencie podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej. Skomplikowana natura oraz interdyscyplinarny charakter przedsiębiorczości (jest przedmiotem zainteresowania wielu nauk, m.in. ekonomii, psychologii, socjologii, zarządzania) spowodowały, że w literaturze przedmiotu nie ma zgodności co do rozpoznania jej istoty i znaczenia.

Istnieje wiele różnorodnych pojęć przedsiębiorczości. Wynika to z faktu, iż twórcy teorii przedsiębiorczości w swych pracach akcentowali różnorodne zjawi-ska, które ją kształtowały. Źródeł przedsiębiorczości poszukiwano między innymi: w specyficznych cechach osobowościowych charakteryzujących jednostki, w syste-mach społecznych oraz obowiązującym modelu wychowania, a także w rynkowej grze popytu i podaży. Z powodu braku jednej uniwersalnej teorii przedsiębiorczości wykorzystuje się zbiory multi- i interdyscyplinarnych pojęć nie zawsze operujących tym samym aparatem pojęciowym, co niewątpliwie utrudnia akademicką tożsamość przedsiębiorczości [Kurczewska 2013, s. 18].

Istotnym czynnikiem przedsiębiorczości są jej uwarunkowania kulturowe. Wy-stępowanie postaw przedsiębiorczych musi być ugruntowane w kulturze i mieć przyzwolenie społeczne. Do zrozumienia istoty i przejawów przedsiębiorczości nie wystarczy tylko odniesienie się do przepisów prawa i systemu podatkowego, ale uwzględnienie również kulturowych uwarunkowań przedsiębiorczości pojmowa-nych jako zespół wartości, norm postępowania i wzorców zachowań kształtujących formę i skalę działań przedsiębiorczych w danej społeczności. Czynniki kulturowe, choć podlegają zmianom, mają bardziej trwały charakter niż uwarunkowania praw-ne i ekonomiczpraw-ne [Glinka 2008, ss. 10-11].

Pojęcia te pojawiają się w wielu nurtach teorii ekonomii, a ich złożoność i różno-rodność spełnianych przez nie funkcji sprawia, że są one przedmiotem zaintereso-wania wielu różnych koncepcji, które na przestrzeni czasu rozwinęły się we współ-czesną teorię przedsiębiorczości. Kolejną ważną kwestią jest pytanie o to, kto pełni rolę przedsiębiorcy we współczesnym przedsiębiorstwie. W warunkach kapitalizmu właścicielskiego odpowiedź była jednoznaczna – właściciele spełniali funkcje przed-siębiorcy, na początku XXI wielu sprawa uległa skomplikowaniu z powodu oddziele-nia się zarządzaoddziele-nia od własności [Sudoł 2005, ss. 3-15].

Zjawisko przedsiębiorczości odznacza się wyjątkową różnorodnością. Przedsię-biorczość najczęściej kojarzona jest z problematyką funkcjonowania małych i

śred-nich przedsiębiorstw. Warto jednak zwrócić uwagę także na inne rodzaje przedsię-biorczości, wśród których można wymienić, m.in. przedsiębiorczość wewnętrzną, przedsiębiorczość społeczną, przedsiębiorczość kobiet oraz przedsiębiorczość ro-dzinną. Pewne jest, że przedsiębiorczość stanowi zaprzeczenie bierności i stagnacji, a także, że jest cechą wyróżniającą nie tylko osoby, ale także organizacje bez wzglę-du na rodzaj ich działalności i wielkość.