Z badań przeprowadzonych w 2015 r. na grupie 353 respondentek z Łodzi1 wynika, że tylko 8% z nich pomagało rodzinie w prowadzeniu działalności gospodarczej w trak-cie trwania nauki. Większość wykonywała prace najemne, w tym dorywcze w okresie wolnym od nauki, w wakacje, ferie (odpowiedziało tak 28% respondentek). O 4% mniej ankietowanych kobiet wskazało, iż odbywało praktyki lub staż w firmie w Polsce. Pozo-stałe wypowiedzi dotyczyły: wykonywania pracy w trakcie roku szkolnego/akademic-kiego (odpowiedziało tak 18% ankietowanych kobiet), udzielania się w organizacjach studenckich (odpowiedziało tak 11% ankietowanych kobiet), uczestniczenia w progra-mach wymiany międzynarodowej (odpowiedziało tak 6% ankietowanych kobiet).
Z analizy źródeł dotyczących pierwszej pracy respondentek wynika, że badane kobiety aktywnie i indywidualnie poszukiwały pracy (37% ankietowanych kobiet odpowiedziało, iż samodzielnie zgłosiło się do pracodawcy). Kolejne wypowiedzi dotyczyły pomocy rodziców lub znajomych w znalezieniu pracy, wykorzystania narzędzi wspierających/informujących o zatrudnienie/u (11% ankietowanych biet odpowiedziało na ogłoszenie w Internecie lub prasie, 9% ankietowanych ko-biet skorzystało z oferty urzędu pracy, a 8% ankietowanych koko-biet uczestniczyło w praktykach/stażach organizowanych przez pracodawcę). Tylko 4% responden-tek uzyskało pracę poprzez zatrudnienie w firmie rodzinnej, a 2% respondenresponden-tek podjęło własną działalność gospodarczą.
Analiza profilu badanych respondentek z uwagi na obecną sytuację zawodową wykazała przewagę właścicielek firm nad kobietami zatrudnionymi na stanowiskach
1. Badania zrealizowane w 2015r. w ramach projektu KOBIETA W BIZNESIE. SUKCES KOBIET NA ŁÓDZKIM
RYNKU PRACY koordynowanego przez Wojewódzki Urząd Pracy w Łodzi przy współpracy z Łódzkim
Centrum Doskonalenia Nauczycieli i Kształcenia Praktycznego oraz Agencji Analiz Statystyczno-Ekonomicznych Anstat.
kierowniczych/menedżerskich w firmach, które nie są ich własnością/współwłasno-ścią. I tak, ponad połowa respondentek prowadziła własną działalność gospodarczą i nigdy nie pracowała na „czyjś rachunek” (odpowiedziało tak 53% ankietowanych kobiet). Pozostała część prowadziła działalność gospodarczą, ale w przeszłości była zatrudniona na stanowisku menedżerskim (odpowiedziało tak 14% ankietowanych kobiet) oraz prowadziła działalność gospodarczą, zajmując jednocześnie stanowisko menedżerskie (odpowiedziało tak 4% ankietowanych kobiet). Natomiast w zdecydo-wanej mniejszości były kobiety, które w przeszłości prowadziły działalność gospo-darczą, a obecnie są zatrudnione na stanowiskach menedżerskich (odpowiedziało tak 8% ankietowanych kobiet) oraz kobiety, które nigdy nie prowadziły własnej dzia-łalności gospodarczej (odpowiedziało tak 21% ankietowanych kobiet).
Czynnikiem, który najczęściej skłaniał respondentki do podjęcia decyzji o uru-chomieniu działalności gospodarczej było dążenie do niezależności, samodzielności w podejmowaniu decyzji (odpowiedziało tak 23% ankietowanych kobiet), a także chęć osiągania wyższych dochodów/niezależność finansowa (odpowiedziało tak 18% ankietowanych kobiet). Pozostałe wypowiedzi respondentek dotyczyły: moż-liwości wykonywania pracy zgodnej z posiadanymi umiejętnościami/kwalifikacjami (odpowiedziało tak 10% ankietowanych kobiet), dogodnego czasu pracy/możliwości dysponowania swoim czasem, chęci wykorzystania sprzyjających warunków na ryn-ku/w branży, negatywnych doświadczeń wiążących się z pracą najemną (we wszyst-kich wskazaniach odpowiedziało tak 8% ankietowanych kobiet), możliwości spraw-dzenia się w nowej roli, zdobycia nowych doświadczeń, zagrożenia bezrobociem/ braku innych możliwości zatrudnienia (we wszystkich wskazaniach odpowiedziało tak 7% ankietowanych kobiet), łatwiejszego godzenia obowiązków rodzinnych z za-wodowymi (odpowiedziało tak 5% ankietowanych kobiet). Co ciekawe tylko w przy-padku 2% respondentek była to konieczność związana z przejęciem firmy rodzinnej oraz łatwość uzyskania środków finansowych dla nowych i rozwijających się firm.
Wśród czynników, które najczęściej powstrzymywały kobiety przed podjęciem działalności gospodarczej były bariery wewnętrzne, a mianowicie brak wiary we własne możliwości/obawa przed porażką (odpowiedziało tak 24% ankietowanych kobiet) oraz brak własnych zasobów finansowych (odpowiedziało tak 18% ankieto-wanych kobiet). Na kolejnych pozycjach respondentki wymieniały: system podatko-wy i silną konkurencję na rynku, nienormowany czas pracy/praca popodatko-wyżej 8 godzin dziennie, trudności ze znalezieniem klientów, brak dostępu do środków finansowych (bariery te wskazane zostały przez 7% ankietowanych kobiet w każdym z wymie-nionych przypadków) i inne (zmienność przepisów prawa – odpowiedziało tak 6% ankietowanych kobiet), bariery administracyjne (uciążliwe kontakty z organami
ad-ministracji publicznej) – odpowiedziało tak 5% ankietowanych kobiet, brak wsparcia ze strony najbliższych i obawa przed nierzetelnością kontrahentów – odpowiedziało tak 3% respondentek w każdym z dwóch przypadków.
W zakresie oczekiwań wynikających z prowadzenia własnej firmy/objęcia stano-wiska menedżerskiego na pierwszym miejscu respondentki wskazywały: satysfakcję finansową (atrakcyjne wynagrodzenie, stabilizacja finansowa) – odpowiedziało tak 24% ankietowanych kobiet, na kolejnym miejscu znalazły się: możliwość wykorzysta-nia własnych kwalifikacji i kompetencji i większa autonomia w podejmowaniu decyzji – odpowiedziało tak 19% ankietowanych kobiet w każdym z dwóch przypadków oraz możliwość sprawdzenia się w nowej roli/podejmowania wyzwań – odpowiedziało tak 16% ankietowanych kobiet. W mniejszym stopniu dla respondentek ważne było uznanie własnej rodziny i uznanie w swojej grupie zawodowej/prestiż społeczny – odpowiedziało tak 6% ankietowanych kobiet w każdym z dwóch przypadków, speł-nienie aspiracji przywódczych – odpowiedziało tak 5% ankietowanych kobiet oraz silna pozycja na rynku pracy i nawiązywanie kontaktów krajowych i międzynarodo-wych – odpowiedziało tak 2% ankietowanych kobiet w każdym z dwóch przypadków. Obecną pozycję zawodową respondentki osiągnęły, pokonując następujące ba-riery: przede wszystkim trudności w godzeniu życia rodzinnego z zawodowym – od-powiedziało tak 30% ankietowanych kobiet, brak wiary we własne możliwości/oba-wa przed podjęciem ryzyka – odpowiedziało tak 18% ankietomożliwości/oba-wanych kobiet oraz stereotyp wskazujący, że mężczyźni są lepszymi menedżerami – odpowiedziało tak 13% ankietowanych kobiet, brak elastycznego czasu pracy – odpowiedziało tak 11% ankietowanych kobiet i wyższe oczekiwania wobec kobiet w zakresie posiadanych kwalifikacji i osiągnięć – odpowiedziało tak 9% ankietowanych kobiet. W mniejszym zakresie respondentki wskazywały na: brak wsparcia ze strony rodziny, blokowanie możliwości awansu przez mężczyzn zajmujących wyższe stanowiska, blokowanie możliwości awansu przez kobiety zajmujące wyższe stanowiska – odpowiedziało tak 4% ankietowanych kobiet w każdym z trzech przypadków oraz niechętny stosunek przełożonych do macierzyństwa – odpowiedziało tak 3% ankietowanych kobiet
Zakończenie
Z przeprowadzonych badań wynika, iż niewielka grupa respondentek w trakcie trwania okresu nauki pomagała w prowadzeniu rodzinnej działalności gospodar-czej. Większość badanych kobiet wykonywała prace najemne. W zakresie pozyskania pierwszej pracy – większość respondentek poszukiwała pracy indywidualnie lub przy wsparciu rodziny/znajomych. Tylko nieliczne z badanych kobiet uzyskały pracę
po-przez zatrudnienie w firmie rodzinnej. Czynnikiem, który najczęściej skłaniał respon-dentki do podjęcia decyzji o uruchomieniu działalności gospodarczej było dążenie do niezależności – samodzielności w podejmowaniu decyzji oraz chęć osiągania wyż-szych dochodów/niezależność finansowa. W niewielkim zakresie prowadzenie wła-snej firmy było wynikiem przejęcia firmy rodzinnej. Wśród czynników, które najczę-ściej powstrzymywały kobiety przed podjęciem decyzji o uruchomieniu działalności gospodarczej były bariery natury wewnętrznej, a mianowicie brak wiary we własne możliwości/obawa przed porażką. W mniejszym stopniu decyzja ta blokowana była przez dostęp do środków finansowych czy też brak wsparcia w rodzinie. W zakresie oczekiwań wynikających z prowadzenia własnej firmy/objęcia stanowiska mene-dżerskiego, na pierwszym miejscu respondentki wskazywały: satysfakcję finansową (atrakcyjne wynagrodzenie, stabilizacja finansowa), na kolejnym miejscu: możliwość wykorzystania własnych kwalifikacji i kompetencji oraz większą autonomię w podej-mowaniu decyzji. A obecną pozycję zawodową respondentki osiągnęły, pokonując następujące bariery: przede wszystkim trudności w godzeniu życia rodzinnego z za-wodowym, wskazany już brak wiary we własne możliwości/obawę przed podjęciem ryzyka oraz stereotyp wskazujący, że mężczyźni są lepszymi menedżerami.
Mimo że – jak wskazują wyniki badań projektu Kobieta sukcesu na łódzkim ryn-ku pracy oraz dokonany przegląd literatury krajowej i międzynarodowej – ko-biety coraz częściej decydują się na uruchomienie działalności gospodarczej, to i tak ich aktywność przedsiębiorcza jest niższa w stosunku do aktywności przed-siębiorczej mężczyzn (weryfikacja H1). Co więcej, występuje luka w zakresie kom-petencji i umiejętności przedsiębiorczych kobiet, spotyka się stereotypy mar-ginalizujące kobiety w życiu gospodarczym, niedostateczny jest także poziom wsparcia zewnętrznego, jak i wewnętrznego, pozwalający kobietom na pogodze-nie życia zawodowego z rodzinnym (weryfikacja H2). Mężczyźni nadal odgrywa-ją większą rolą w prowadzeniu firm rodzinnych.
Konieczne jest zatem podjęcie odpowiednich działań, które będą prowadziły do optymalizacji warunków dla obojga płci w zakresie uruchamiania i prowadzenia działalności gospodarczej. Szansą jest właściwe wykorzystanie obecnej perspektywy programowej 2014–2020 (zwłaszcza Regionalnych Programów Operacyjnych) w celu realizacji rozwiązań, które postulowane były przez kobiety uczestniczące w badaniu (m.in.: zwiększenie dostępu do infrastruktury opiekuńczo-wychowawczej; kapitału na uruchomienie działalności gospodarczej oraz szkoleń i doradztwa przeznaczo-nego dla kobiet). Należy w związku z tym podjąć wszelkie działania upowszech-niające oraz szkoleniowo-doradcze, aby w pełni wykorzystać zaistniałe możliwości (zwiększyć udział kobiet aplikujących skutecznie o wsparcie, stworzyć infrastrukturę
opiekuńczo-wychowawczą dostosowaną do aktualnych potrzeba zgłaszanych przez kobiety). I tutaj kluczową rolę powinny odegrać instytucje rynku pracy, w tym powia-towe urzędy pracy.
Bibliografia
Balcerzak-Paradowska B., Bednarski M., Głogosz D., i in. (2011), Przedsiębiorczość kobiet w Polsce, PARP, Warszawa.
Białek K. (2015), Przedsiębiorczość kobiet i mężczyzn w Polsce, Uniwersytet Warszawski, War-szawa, https://depotuw.ceon.pl/handle/item/1304.
Borowska A. (2013), Determinanty i bariery przedsiębiorczości kobiet w Polsce, ‘’Economics and Managment”, 3, Białystok.
Chane Wube M. (2010), FactorsAffecting the Performance of Women in Micro and Small En-terprises (the case of Dessie Town), Bahir Dar University, Female Enterpreneurship: Program Guidelines and Case Studies, http://siteresources.worldbank.org/EXTGENDER/Resources/ FemaleEntrepreneurshipResourcePoint041113.pdf, dostęp: 17.03.2016.
Fransson B. (2011), Women’sEntrepreneurship and Innovation. Country Report, Sweden, Po-wer Lake AB.
Jakubowska D., Jakubowski J., Mączyńska M., i in. (2012), Firma w rodzinie czy rodzina w fir-mie. Metodologia wsparcia firm rodzinnych, PARP, Warszawa.
Jennings J.E., Brush C.G. (2013), Research on Women Entrepreneurs: Challenges to (and from) the Broader Entrepreneurship Literature?, ‘’The Academy of Management Annals”, vol. 7, no. 1. Kelley D.J., Brush C.G., Greene P.G., i in. (2012), Global Entrepreneurship Monitor 2012 Women’s Report, Global Entrepreneurship Research Association.
Kupczyk T. (2009), Kobiety w zarządzaniu i czynniki ich sukcesów, Wyższa Szkoła Handlowa, Wrocław.
Tarnawa A., Węcławska D., Nieć M. i in. (2014), Raport z badania Global Entrepreneurship Mo-nitor – Polska 2014, PARP i UE w Katowicach, Warszawa.