Aktywność Rady Europy w dziedzinie ochrony przed przemocą w rodzinie

Rada Europy rozwinęła szereg instrumentów prawnych dotykających problemu przemocy w rodzinie: Europejską Konwencję Praw Człowieka⁷⁴, Europejską Kartę Społeczną⁷⁵, Europejską Konwencję o zapobieganiu torturom oraz niehumanitarnemu i poniżającemu traktowaniu⁷⁶. Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz Europejskiego Komitetu Praw Społecznych również dotyka tych kwestii. Rada Europy niejednokrotnie podejmowała temat przemocy w rodzinie w rekomendacjach Komitetu Ministrów i Zgromadzenia Parlamentarnego dla państw członkowskich Rady Europy – Rekomendacja nr R (79) 17 dotycząca ochrony dziecka przed złym traktowaniem, Rekomendacja nr R (85) 4 dotycząca przemocy w rodzinie, Rekomendacja nr R (85) 11 dotycząca pozycji ofiary w prawie karnym materialnym i proceduralnym, Rekomendacja nr R (87) 21 dotycząca pomocy dla ofiar przestępstw i zapobiegania wiktymizacji, Rekomendacja nr R (90) 2 dotycząca środków społecznych w przypadku przemocy w rodzinie, Rekomendacja nr R (91) 11 dotycząca wykorzystywania seksualnego, pornografii, prostytucji i handlu dziećmi oraz młodymi osobami po osiągnięciu pełnoletniości, Rekomendacja nr R (93) 2 dotycząca aspektów medyczno-socjalnych wykorzystywania nieletnich, Rekomendacja Rec(2001)16 dotycząca ochrony dzieci przed wykorzystywaniem seksualnym oraz Rekomendacja Rec(2002)5 dotycząca ochrony kobiet przed przemocą, Rekomendacja nr R (91) 9 o środkach w nagłych sprawach rodzinnych, Rekomendacja nr R (90) 2 o środkach socjalnych związanych z przemocą w rodzinie, Rekomendacja 1371 (1998) dotycząca wykorzystywania i zaniedbywania dzieci, Rezolucja 1099 (1996) o seksualnym wykorzystywaniu dzieci, Rezolucja ResAP (2005) 1 o zabezpieczeniu dorosłych oraz dzieci niepełnosprawnych przed wykorzystywaniem, Rekomendacja 1523 (2001) na temat niewolnictwa w domu, Rekomendacja 1450 (2000) dotycząca przemocy wobec kobiet w Europie, Rekomendacja 1371 (1998) o maltretowaniu i zaniedbywaniu dzieci, Rekomendacja 1121 (1990) o prawach dzieci, Rezolucja 1307 (2002) o seksualnym wykorzystywaniu dzieci: zero tolerancji, Rekomendacja Rec(2002)5 dotycząca ochrony kobiet przed przemocą, Rezolucja 1099 (1996) w sprawie seksualnego

74 Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4 listopada 1950 r. (Dz.U. z 1993 r., Nr 61, poz. 284 ze zm.).

75 Europejska Karta Społeczna z 18 października 1961 r. (Dz.U. z 1999 r., Nr 8, poz. 67).

76 Europejska Konwencja o zapobieganiu torturom oraz niehumanitarnemu i poniżającemu traktowaniu z 26 listopada 1987 r. (Dz.U. z 1995 r., Nr 46, poz. 238 ze zm.).

wykorzystywania dzieci, Rekomendacja 1666 (2004) na temat ogólnoeuropejskiego zakazu stosowania kar fizycznych wobec dzieci, Rekomendacja Rec(2006)19 o polityce wspierania pozytywnego wychowywania dzieci oraz Rekomendacja 1778 (2007) dotycząca dzieci - ofiar przemocy i eliminacji wszystkich form przemocy, wykorzystywania i nadużyć.

W roku 1993 w Rzymie odbyła się Europejska Konferencja Ministerialna dotycząca Równości miedzy Kobietami i Mężczyznami w trakcie której podjęto odpowiednie deklaracje i rezolucje. W trakcie szczytów Rady Europy (Strasbourg, 1997, Warszawa 2005) w Deklaracji Końcowej rządy i głowy państw członkowskich potwierdziły swoje zaangażowanie w przeciwdziałanie przemocy wobec kobiet i dzieci oraz wszystkich form wykorzystywania seksualnego. W trakcie II Szczytu Rady Europy w Stasbourgu zainicjowano międzyrządowy Program na Rzecz Dzieci 1998-2000.

Powstał również Komitet na Rzecz Spójności Społecznej (CDSC – Committee for Social Cohesion), który z kolei utworzył Komitet Ekspertów dla Dzieci i Rodzin (CS-EF – Comittee of Experts on Children and Families). Komitetowi zostały przekazane kompetencje do działania w celu „udzielania poparcia rodzicom w działaniach na rzecz dziecka”. CS-EF został podzielony na grupy robocze. Jedna z tych grup zajmuje się tematem „umiejętności wychowawcze, szczególnie w aspekcie zapobiegania i zwalczania przemocy doświadczanej przez dzieci” i opracowuje wskazówki dla rodziców na temat wychowywania dzieci bez używania przemocy fizycznej.

Rekomendacja nr R (85) 4 na temat przemocy w rodzinie przyjęta przez Komitet Ministrów 26 marca 1985 r. poleca rządom powzięcie środków zapobiegawczych przemocy w rodzinie, polegających na zwiększaniu świadomości społecznej, szkoleń dla osób mających styczność z zjawiskiem z racji wykonywanego zawodu oraz wsparcia i pomocy ofiarom (sekcja I). Zwrócono uwagę również na zgłaszanie aktów przemocy (sekcja II) oraz przeprowadzane interwencje (sekcja III).

Zwiększanie świadomości społecznej przewiduje również Rekomendacja nr R (90) 2 dotycząca środków socjalnych w przypadku przemocy w rodzinie przyjęta przez Komitet Ministrów 15 stycznia 1990 r. Powinno to nastąpić poprzez zapewnienie społeczeństwa o powadze problemu, ukazanie negatywnych konsekwencji zjawiska (sekcja A, ust. 5 załącznika do rekomendacji) oraz przeciwdziałanie usprawiedliwieniom przemocy obecnej w mediach (sekcja A, ust. 6 załącznika).

Podkreślono również potrzebę edukacji (załącznik, sekcja B.I).

Rekomendacja 1450 (2000) dotycząca przemocy wobec kobiet w Europie przyjęta 3 kwietnia 2000 r. potępia przemoc wobec kobiet jako „ogólne naruszenie praw kobiet jako ludzi – prawa do życia, bezpieczeństwa, godności oraz integralności fizycznej i psychicznej”.

Rekomendacja 1523 (2001) na temat niewolnictwa w domu przyjęta 26 czerwca 2001 r. odwołuje się do artykułu 3 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, który zakazuje tortur i art. 4 tejże Konwencji zabraniającego niewolnictwa. Komitet Ministrów wyraża ubolewanie, iż żadne z państw członkowskich wyraźnie nie sklasyfikowało niewolnictwa domowego jako przestępstwa.

Dnia 30 kwietnia 2002 r. Komitet Ministrów Rady Europy przyjął Rekomendację Rec (2002) 5 skierowaną do państw członkowskich dotyczącą ochrony kobiet przed przemocą. W rekomendacji zobowiązano państwa członkowskie do zachęcania prokuratorów do traktowania każdej formy przemocy w rodzinie jako przestępstwa ściganego z oskarżenia publicznego (ust. 40) oraz do zapewnienia określonych procedur w celu ochrony dzieci (ust. 45, 46 i 47). Państwa powinny zwiększyć kary, tam gdzie to konieczne, za zamierzoną fizyczną napaść i znęcanie się popełnione w rodzinie bez znaczenia, który z członków rodziny jest sprawcą (ust. 55).

Temat ochrony dzieci przed przemocą seksualną Rada Europy podjęła w Rekomendacji Rec (2001) 16 dotycząca ochrony dzieci przed wykorzystywaniem seksualnym przyjętą przez Komitet Ministrów 31 października 2001 r. (zastępującą Rekomendację nr R (91) 11 dotyczącą wykorzystywania seksualnego, pornografii, prostytucji i handlu dziećmi oraz młodymi osobami po osiągnięciu pełnoletniości) oraz Rezolucję 1099 (1996) o seksualnym wykorzystywaniu dzieci przyjęta przez Zgromadzenie 25 września 1996 r. na 28. posiedzeniu. W aktach wzywa się rządy do podjęcia efektywnych środków w celu ochrony przed wykorzystywaniem seksualnym, informowania społeczeństwa, podjęcia środków legislacyjnych odnoszących się do sprawcy i ofiary oraz zapewnienia szkoleń dla osób zawodowo zajmujących się problemem.

Całkowity zakaz stosowania kar fizycznych wobec dzieci postuluje wprowadzić do porządków prawnych Rekomendacja 1666 (2004). Rada Europy wyraża w paragrafie 7 chęć utworzenia z Europy „strefy wolnej od fizycznych kar stosowanych wobec dzieci”. Zgromadzenie uważa, że każda kara fizyczna stosowana wobec dzieci łamie ich podstawowe prawa do integralności fizycznej i godzi w ich godność. Fakt, że kary fizyczne są wciąż prawnie usankcjonowane w niektórych krajach członkowskich,

narusza to prawo do takiej samej ochrony prawnej, jaka udzielana jest dorosłym.

Uderzenie człowieka jest zabronione, a dzieci również są ludźmi. Rekomendacja wzywa do zaprzestania akceptacji społecznej i prawnej fizycznego karania dzieci.

Przed przemocą w rodzinie chronią również przepisy Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r.⁷⁷ - art. 2 (prawo do życia), art. 3 (zakaz tortur oraz niehumanitarnego i poniżającego traktowania i karania), art. 4 (zakaz niewolnictwa), art. 5 Protokołu nr 7 (równość małżonków), Protokół 12⁷⁸ (ogólny zakaz dyskryminacji). Do przepisów art. 3 Konwencji odwołuje się w swojej preambule Europejska Konwencja Zapobiegania Torturom i Nieludzkiemu albo Poniżającemu Traktowaniu lub Karaniu z 1987 r.⁷⁹ (weszła w życie 1989 r.). Ustanowiono również Komitet ds. Zapobiegania Torturom i Nieludzkiemu albo Poniżającemu Traktowaniu lub Karaniu.

Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w odniesieniu do przemocy w rodzinie rozwija się dwutorowo. Po pierwsze na podstawie art. 8 § 2 Konwencji (prawo do poszanowania prywatności i życia rodzinnego) zezwala państwom na powzięcie środków ingerujących w życie rodzinne w celu ochrony sfery fizycznej i seksualnej dzieci. Po drugie, na podstawie art. 2 i art. 3 Konwencji, orzecznictwo stwarza obowiązki państwa do podejmowania akcji prewencyjnych przez odpowiednie organy, efektywne prowadzenie postępowań w sprawie domniemanych przypadków złego traktowania w sferze rodzinnej oraz ostatecznie oskarżenie i skazanie sprawców⁸⁰.

W sprawie X & Y przeciwko Austrii z 1962 r.⁸¹ Komisja uznała za zgodne z Konwencją, że ojcu, który znęcał się nad swoimi dziećmi zabroniono z nimi kontaktu, mimo iż nawet dzieci podniosły, że zostało naruszone ich prawo do życia rodzinnego.

W sprawie Nowacka przeciwko Szwecji z 1989⁸² Trybunał uznał, iż nawet złe traktowanie niestwierdzone przez sądy krajowe, może być uzasadnieniem dla ingerencji w życie rodzinne.

77 Konwencja jest obecnie ratyfikowana przez 46 państw-członków Rady Europy (ostatnia ratyfikacja:

Monako – 30.11.2005).

78 Protokół 12 wszedł w życie 1 kwietnia 2005 r.

79 Europejska Konwencja o zapobieganiu torturom oraz niehumanitarnemu i poniżającemu traktowaniu z 26 listopada 1987 r. (Dz.U. z 1995 r., Nr 46, poz. 238 ze zm.).

80 Innocenti Research Centre, Council of Europe actions to promote children’s rights to protection from all forms of violence, UNICEF 2005, s. 20-24.

81 Decyzja z 8 maja 1962 r., skarga nr 900/60.

82 Decyzja z 13 marca 1989 r., skarga nr 12805/87.

W wyroku w sprawie E i inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu z 2002 r.⁸³, Trybunał wyraził pogląd, że obowiązek państwa wynikający z art. 3 Konwencji rozciąga się poza wymierzenie sankcji karnych za złe traktowanie. W sprawie trzy siostry doświadczyły nadużyć fizycznych i seksualnych ze strony partnera matki, w wyniku których wykazały symptomy poważnego Post Traumatic Stress Disorder.

Skarżące zwróciły się do sądów krajowych o zadośćuczynienie, ale bezskuteczne.

Odmówiono wszczęcia postępowania wobec władz lokalnych za zaniedbanie ze względu na upływ czasu. Trybunał uznał, że naruszono art. 3 i art. 13 oraz przyznał zadośćuczynienie.

Najsłynniejszy wyrok Trybunału na temat karania fizycznego dzieci to wyrok w sprawie A przeciwko Zjednoczonemu Królestwu z 1998 r.⁸⁴. Skarżący był wielokrotnie karcony fizycznie przez swojego ojczyma. Ojczym został uniewinniony, ponieważ zgodnie z prawem angielskim karcenie wychowawcze jest dozwolone.

Trybunał uznał, że karanie jakiego skarżący doświadczał naruszało artykuł 3 Konwencji. Prawo nie zapewniło odpowiedniej ochrony skarżącemu przed karaniem.

W wyroku zasygnalizowano, że „dzieci (…) są w szczególności uprawnione do opieki państwa, która powinna się przejawiać w formie efektywnej ochrony przed poważnym łamaniem integralności osobowej dziecka”.

Pierwsza sprawa dotycząca nadużyć seksualnych w rodzinie Stubbings i Inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu z 1996 r. ⁸⁵ dotyczyła art. 6 Konwencji (prawo do uczciwego procesu sądowego). Zgodnie z prawem angielskim termin przedawnienia do wszczęcia procesu cywilnego wobec sprawcy nadużyć seksualnych wobec dziecka wygasa po sześciu latach od uzyskania pełnoletniości przez ofiarę. Trybunał uznał, że prawo do sądu nie wygasło pomimo zapisu prawa krajowego.

Nad implementacją wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka do polskiego porządku prawnego czuwa międzyresortowy Zespól ds. Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Przewodniczącym zespołu jest Jakub Wołąsiewicz -Pełnomocnik Ministra Spraw Zagranicznych do spraw postępowań przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka. Zadaniem Zespołu jest wypracowywanie stanowisk Rządu w odniesieniu do wydawanych przez Trybunał wyroków i analizowanie zgodności z EKPCz najważniejszych projektów aktów prawnych. Zespół może formułować propozycje odpowiednich działań wobec problemów dotyczących

83 Wyrok z 26 listopada 2002 r., skarga nr 29392/95.

84 Wyrok z 23 września 1998 r., skarga nr 25599/94.

85 Wyrok z 22 października 1996 r., skarga nr 22083/93.

zgodności projektowanych zmian ustawowych z EKPCz, z którymi mogą się wiązać istotne skutki dla prawa lub praktyki w Polsce.

Europejska Karta Społeczna⁸⁶ to traktat Rady Europy z 1961 r. Karta również pośrednio reguluje kwestie przemocy w rodzinie. Stopniowo jest zastępowana przez Zrewidowaną Europejską Kartę Społeczną z 1996 r., która weszła w życie 1999 r.

Polska ratyfikowała Kartę Społeczną w 1961 r. oraz w 2005 r. podpisała Kartę Zrewidowaną. Do przemocy w rodzinie odnosi się art. 7 (prawo dzieci i młodych osób do ochrony) i art. 17 (prawo matek i dzieci do ochrony socjalnej i ekonomicznej). Nad przestrzeganiem Karty czuwa Europejski Komitet Praw Społecznych (EKPS). Komitet określa czy prawo i praktyka krajowa jest zgodne z Kartą (art. 24 Karty dodany Protokołem Turyńskim z 1991 r.).

Europejski Komitet Praw Społecznych wywodzi z artykułu 17 obowiązek Państw-Stron do zdelegalizowania kar fizycznych wobec dzieci. EKPS uważa, że każda forma poniżającego karania i traktowania dzieci musi być zabroniona w ustawodawstwie i powiązana z odpowiednimi sankcjami w prawie karnym lub cywilnym⁸⁷. Polska, która ratyfikowała Europejską Kartę Społeczną ma obowiązek na podstawie art. 17 zabronić stosowania kar fizycznych wobec dzieci.

Innym instrumentem ochrony praw dziecka jest Europejska Konwencja o Wykonywaniu Praw Dzieci z 1996 r.⁸⁸, która weszła w życie w 2000 r. Konwencja chroni wykonywanie praw dziecka w postępowaniach w sprawach rodzinnych przed sądami, włącznie z prawem do informacji, wygłoszenia swojej opinii w procesie (art. 3) i prawa do ubiegania się o przyznanie kuratora (art. 4). Sąd jest zobowiązany informować i konsultować z dzieckiem kwestie jego dotyczące (art. 6) oraz unikać niepotrzebnych opóźnień (art. 7). Raport Wyjaśniający do Konwencji zawiera listę postępowań, które mogą być traktowane jako postępowania w sprawach rodzinnych.

Konwencja zalicza do nich postępowania związane z opieką, pozbawienia i ograniczenia praw rodzicielskich oraz ochronę przed okrutnym i poniżającym traktowaniem (art. 17). Państwa mogą dodać do Konwencji postępowania inne niż rodzinne, jeśli wyrażą taką wolę (art. 15). Konwencja ustanowiła ponadto Komitet w celu nadzorowania przestrzegania Konwencji (art. 16)⁸⁹.

86 Europejska Karta Społeczna z 18 października 1961 r. (Dz.U. z 1999 r., Nr 8, poz. 67).

87 General introduction to Conclusions XV-2, 1 stycznia 2001, s. 7-26.

88 Europejska Konwencja o Wykonywaniu Praw Dzieci z 25 stycznia 1996 r. (Dz.U. z 2000 r., Nr 107, poz. 1128).

89 Innocenti Research Centre, op.cit., s. 31.

Dla Rady Europy kwestia praw dzieci, a szczególnie ich ochrona przed karaniem fizycznym stanowi jedną z priorytetowych kwestii. Cytując za Maud de Boer-Buquicchio, przedstawicielką Sekretarza Generalnego RE na berlińskiej konferencji

„Wychowywanie dzieci bez przemocy” w 2005 r. - „Dla Rady Europy dzieci nie są mini-ludźmi z mini-prawami, mini-uczuciami i mini-godnością. Są wrażliwymi jednostkami z pełnymi prawami, które wymagają więcej, a nie mniej ochrony. Jest absolutnie nie do zaakceptowania, żeby ochrona ich integralności fizycznej i psychicznej była gorsza niż dorosłych”.

Od 2006 r. Rada Europy realizuje program „Budowanie Europy dla dzieci i z dziećmi”, mający na celu skuteczne propagowanie poszanowania praw dziecka i ochrony dzieci przed wszelkimi formami przemocy. Program realizowany jest w ramach Planu Działań przyjętego przez głowy państw i szefów rządów państw członkowskich Rady Europy na III Szczycie w Warszawie w maju 2005 r. Program zmierza do eliminowania wszystkich form przemocy skierowanej przeciw dzieciom.

Opiera się on na czterech celach, z angielskiego zwanych „cztery P”: ochrona dzieci (Protection), zapobieganie przemocy (Prevention), skazywanie przestępców (Prosecution) oraz udział dzieci (Participation). Szczególnie zwraca się uwagę na dzieci niepełnosprawne, dzieci żyjące w ubóstwie i dzieci wychowywane bez opieki rodziców. Kwestą priorytetową programu jest wyeliminowanie wszystkich form przemocy wobec dzieci. Cel ten program stara się osiągnąć poprzez podnoszenie świadomości, edukację, szkolenia oraz umacnianie umiejętności promowania kultury bez przemocy. Hasłem kampanii jest „zero tolerancji dla przemocy”. Program kładzie nacisk na mobilizację wszystkich sektorów społeczeństwa w celu współpracy przy przeciwdziałaniu przemocy wobec dzieci. „Budowanie Europy dla dzieci i z dziećmi”

ma ponadto za cel poprawić dostęp dzieci do informacji oraz rozwinąć metody i narzędzia dla osiągania znaczącego uczestnictwa dzieci w życiu społecznym na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym.

Monitorowanie realizacji przez kraje członkowskie standardów praw człowieka stanowi wyjątkowo istotną kwestię w działalności Rady Europy. Statutowe organy Rady Europy (Zgromadzenie Parlamentarne oraz Komitet Ministrów) ustanowiły różnorodne systemy monitorujące.

Komisarz Praw Człowieka Rady Europy będący niezależną instytucją przyczynia się w dużej mierze do oceny sytuacji w poszczególnych krajach poprzez swoje wizyty. Raporty Komisarza oraz jego działania w dużym stopniu podkreślały

problematykę przemocy w rodzinie. Organ ten został utworzony 1 stycznia 2000 r.

Komisarz został powołany przez Komitet Ministrów Rady Europy. Corocznie składa sprawozdanie ze swojej działalności przed Zgromadzeniem Parlamentarnym i Komitetem Ministrów Rady Europy.

W terminie 18-22 listopada 2002 r. przebywał w Polsce Alvaro Gil-Robles, ówczesny Komisarz Praw Człowieka, który badał stan przestrzegania praw człowieka w naszym kraju. Z jego wizyty został sporządzony 25 lutego 2003 r. raport dla Komitetu Ministrów i Zgromadzenia Parlamentarnego⁹⁰. W raporcie Komisarz szczegółowo odniósł się do problemu przemocy domowej. Odnotowano, iż władze polskie podjęły pewne środki, żeby zaradzić temu problemowi poprzez wprowadzenie w 1999 r. Karty Praw Ofiary opracowanej przez Ministerstwo Sprawiedliwości oraz systemu „niebieskich kart” w 1998 r. przez kierownictwo policji. System jednak nie jest jednolicie stosowany w całym kraju, karty nie zawsze są stosowane, albo używane jedynie na życzenie ofiary, a system analizy zgromadzonego materiału jest nieadekwatny. Problemem jest również trudna sytuacja ekonomiczna ofiar i ich rodzin, co stanowi przeszkodę dla kobiet, które chcą porzucić związek ze sprawcą przemocy.

Rodzina musi płacić za pobyt członka rodziny alkoholika w izbach wytrzeźwień, co stwarza znaczne obciążenie finansowe. W raporcie został podkreślony również problem schronisk dla ofiar przemocy. Jakość istniejących schronisk jest zaniżana przez nieodpowiednie wyszkolenie i kompetencje pracowników, a w niektórych rejonach Polski nie ma ich w ogóle. Policja i prokuratorzy często traktują przemoc domową jako wydarzenie prywatne, a przypadki przemocy domowej są czasami oddalane w uzasadnieniu, że obrażenia zadane kobiecie nie były wystarczająco poważne.

Komisarz podkreślił, że istnieje potrzeba bardziej zdecydowanych działań ze strony polskich władz w celu zapewnienia by przemoc domowa nie była traktowana jako wydarzenie prywatne. W raporcie zaproponowano jako skuteczny sposób zwiększenia świadomości oficerów policji, prokuratorów i sędziów wprowadzenie przymusowych szkoleń w tych sprawach. Komisarz zauważył lukę prawną, jaką jest brak możliwości zastosowania zakazu zbliżania się. W uwagach końcowych Komisarz w rekomendacji nr 2 raportu zwrócił się do władz polskich o rozwój programów szkolenia w celu uwrażliwienia oficerów policji na problemy związane z przemocą domową,

90 Raport dla Komitetu Ministrów i Zgromadzenia Parlamentarnego RE Komisarza Praw Człowieka Alvaro Gil Robles z wizyty w Polsce sporządzony 25 lutego 2003 r. (BcommDH(2003)4).

a w rekomendacji nr 8 polecił zapewnić większą ochronę i pomoc ofiarom przemocy domowej poprzez m.in. działania ustawodawcze.

W odpowiedzi na raport Komisarza Praw Człowieka Rady Europy rząd polski złożył w dniu 4 kwietnia 2003 r. wyjaśnienia. W wyjaśnieniach⁹¹ poinformowano o przyjęciu w sierpniu 2002 r. Krajowego Programu Zapobiegania i Zwalczania Przemocy „Bezpieczna Polska”. Jednym z zasadniczych celów programu jest zwalczanie przemocy w rodzinie jako przestępstwa, które jest uważane przez Polaków za wyjątkowo niegodziwe. Program jest odpowiednio finansowany w stosunku do celów, jakie ma osiągnąć. Wspólne wysiłki Komendy Głównej Policji i PARPA (Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych) zaowocowały opracowaniem Zarządzenia Nr 25/98 dotyczącego interwencji domowych w przypadkach przemocy domowej zgodnie z tzw. systemem niebieskich kart.

Zarządzenie określa m.in. procedurę dokumentowania interwencji domowych. W ciągu kilku lat stosowania niebieskich kart jednostki policji zasygnalizowały potrzebę zmian, które zostały wprowadzone przez Komendanta Głównego Policji w 2002 r.

Zarządzeniem Nr 21/2002. Zarządzenie zezwala na składanie wniosków dotyczących funkcjonowania niebieskich kart przez współpracujące organizacje pozarządowe.

Wszyscy oficerowie policji są odpowiedzialni za implementację procedury, która jest nadzorowana przez Biuro Prewencji Komendy Głównej Policji.

Działając pojedynczo policja nie jest w stanie poradzić sobie z problemem, dlatego konieczna jest współpraca z wszystkimi właściwymi krajowymi i lokalnymi instytucjami rządowymi. Instytucjami, które udzielają pomocy w patologicznych sytuacjach są: PARPA, Ogólnopolska Informacja dla Ofiar Przemocy Domowej

“Niebieska Linia”, Centra Pomocy Rodzinie, Centra Interwencji Kryzysowych, Gminne i Miejskie Ośrodki Zwalczania Alkoholizmu, Centra Pomocy Psychologicznej, jednostki Służby Zdrowia, pełnomocnicy ds. uzależnień działający przy urzędach miast i gminy, Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, Wydziały Rodzinne i Nieletnich sądów, prokuratorzy, Miejskie i Gminne Ośrodki Pomocy Społecznej, Centra Konsultacyjne i Informacyjne dla Ofiar Przemocy Domowej.

Rząd Polski przyznał, że niezbędne są środki celujące w efektywne zapobieganie przemocy domowej włączając w to środki edukacyjne zaadresowane do oficerów policji. Istnieje również potrzeba ulepszenia działań podejmowanych przez policję.

91 Explanation by the Government of Poland concerning the report of the Commissioner for Human Rights Mr. Alvaro Gil-Robles, on his visit to Poland 18-22 November 2002, Warszawa 4 kwietnia 2003, s. 20-22.

W wyjaśnieniach podkreślono jednocześnie, że na podstawie przepisów kodeksu karnego (jako przykład podano art. 157 § 5 k.k., którego, według Rządu, naruszenie często jest powodem interwencji domowych), jeżeli pokrzywdzonym jest osoba najbliższa, ściganie przestępstwa następuje na jej wniosek. Tylko wyraźne żądanie może spowodować wszczęcie postępowania. Art. 157 § 5 k.k. stanowi, że „jeżeli naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwał dłużej niż 7 dni, a pokrzywdzonym jest osoba najbliższa, ściganie przestępstwa określonego w § 3 [art.

157 § 3 k.k. przyp. autora] następuje na jej wniosek”. Art. 157 § 3 k.k. z kolei normuje formę nieumyślną tzw. „średniego” i „lekkiego” uszczerbku na zdrowiu opisanych w art. 157 § 1 k.k. i art. 157 § 2 k.k. Wydaje się więc, że w wyjaśnieniach błędnie przywołano art. 157 § 5 k.k. Nieumyślne naruszenie czynności narządu ciała albo rozstrój zdrowia z zasady nie powinno być kwalifikowane jako przemoc domowa, gdyż zakłada ona intencjonalne działanie sprawcy. Najczęściej przywoływanym przepisem w przypadku przemocy domowej jest art. 207 k.k., a ściganie tego przestępstwa następuje z urzędu.

Rząd nie zgodził się z twierdzeniami Komisarza, że policja traktuje przemoc domową jako prywatną sprawę członków rodziny. Przyznaje jednak, że istnieją przypadki nieprawidłowego wykonywania swoich funkcji przez policję. Rząd sprostował informację podaną przez Komisarza, że w polskim prawie nie istnieją przepisy, które pozwoliłyby nałożyć restrykcje na osoby, które stanowią zagrożenie dla swoich rodzin. Takie restrykcje istnieją na podstawie art. 275 § 2 k.p.k.⁹² określającego dozór policyjny. Rząd uważa, że w praktyce zgodnie z tym przepisem, zakaz zbliżania się do ofiary jest nakładany na sprawców przemocy w rodzinie, uznaje jednak za uzasadnione, aby zwrócić uwagę sądów i prokuratorów na możliwość i potrzebę

Rząd nie zgodził się z twierdzeniami Komisarza, że policja traktuje przemoc domową jako prywatną sprawę członków rodziny. Przyznaje jednak, że istnieją przypadki nieprawidłowego wykonywania swoich funkcji przez policję. Rząd sprostował informację podaną przez Komisarza, że w polskim prawie nie istnieją przepisy, które pozwoliłyby nałożyć restrykcje na osoby, które stanowią zagrożenie dla swoich rodzin. Takie restrykcje istnieją na podstawie art. 275 § 2 k.p.k.⁹² określającego dozór policyjny. Rząd uważa, że w praktyce zgodnie z tym przepisem, zakaz zbliżania się do ofiary jest nakładany na sprawców przemocy w rodzinie, uznaje jednak za uzasadnione, aby zwrócić uwagę sądów i prokuratorów na możliwość i potrzebę