Przemoc w polskich rodzinach w kontekście raportów międzynarodowych

Problem przemocy w rodzinach w Polsce jest podejmowany nie tylko w ogólnonarodowych i światowych dyskusjach i kampaniach, ale też coraz częściej zdarza się, że interwencje podejmują pozarządowe organizacje międzynarodowe.

Z samej istoty organizacji pozarządowych (ang. non-governmental organizations) wynika ich miejsce i rola w ogólnym systemie ochrony praw człowieka.

Są to instytucje formalnie niezależne od rządów poszczególnych państw, co dodatkowo

105Komunikat Komisji Wspólnot Europejskich z 4.07.2006 r., KOM(2006) 367.

obiektywizuje ochronę sytuacji jednostki w jej relacjach z państwem. Funkcja organizacji pozarządowych w zakresie pełnienia niezależnej, obiektywnej ochrony praw człowieka bezpośrednio łączy się z funkcją wywierania przez nie aktywnego nacisku na państwa¹⁰⁶.

Krytyki polskiej polityki wobec problemu przemocy w rodzinie podjęła organizacja pozarządowa Amnesty International w raporcie z 2005 r. ¹⁰⁷ oraz w raporcie z 2004 r.¹⁰⁸ na temat stanu przestrzegania praw człowieka w skali światowej. Amnesty International to znana na całym świecie organizacja zajmująca się prawami człowieka, która została laureatem Nagrody Nobla w 1977 r. Amnesty International prowadzi obecnie ogólnoświatową kampanię „Stop Violence Against Women”.

Zgodnie z raportem AI z 2004 problem przemocy domowej w Polsce jest

„poważny, szeroko rozprzestrzeniony i doświadczają jej osoby ze wszystkich środowisk”. Przepisy kodeksu karnego dotyczące przemocy domowej są nieodpowiednio stosowane, a ofiary nie mogą liczyć na efektywne wsparcie.

Amnesty International zarzuca Polsce, ze przemoc domowa w Polsce jest karana jedynie, gdy zachodzi jej powtarzalność, a skargi często nie są traktowane jako wystarczająco poważne i wiarygodne. W większości przypadków policja mało efektywnie zbiera dowody, a od kobiet wymaga się dostarczania płatnych obdukcji lekarskich, aby udowodnić uszkodzenia ciała. Pojedynczy akt przemocy jest ścigany z oskarżenia prywatnego, co jest dla wielu kobiet utrudnione, głównie ze względu na koszty. Dane statystyczne o śledztwach policyjnych i prokuratorskich są źle archiwizowane. Raport podkreśla, że nawet, jeśli dojdzie do skazania sprawcy to wyrok jest zazwyczaj lekki. Ponadto jest zbyt mało miejsc, gdzie kobiety mogłyby uzyskać schronienie lub pomoc. W niektórych schroniskach zarządzanych przez mężczyzn odnotowano nadużycia i ataki seksualne ze strony personelu.

Amnesty International w raporcie z 2005 r. wyraża pogląd, że przemoc domowa w Polsce w roku 2004 nie była efektywnie ścigana, a sprawy nie były wnoszone do sądów. Ofiary często nie otrzymywały odpowiedniej ochrony. Raport zwraca m.in.

uwagę na wysoką ilość spraw przemocy domowej, rzadkość stosowania przez sady

106 B. Gronowska, Instytucjonalne gwarancje ochrony praw człowieka [w:] Prawa człowieka i ich ochrona, Toruń 2005, s. 119-120.

107Amnesty International Report 2005 the state of the world’s human rights, Amnesty International Publications 2005.

108Amnesty International Report 2004 the state of the world’s human rights, Amnesty International Publications 2004; http://web.amnesty.org/report2004/index-eng

zakazu zbliżania do ofiary i aresztu tymczasowego dla sprawcy¹⁰⁹. Raport AI z 2006 r. i 2007 r. nie wspomina już o problemie przemocy domowej, a skupia się na problemie rasizmu oraz nietolerancji wobec mniejszości narodowych w sferze prywatnej i publicznej¹¹⁰. Raport z 2008 r.¹¹¹ informuje o wyrażeniu zaniepokojenia przez Komitet ds. Eliminacji Dyskryminacji wobec Kobiet ONZ w związku z odrzuceniem przez polski parlament uchwalenia prawa o równości kobiet i mężczyzn. Komitet również uważa, że powinien zostać reaktywowany urząd Pełnomocnika Rządu ds. Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn.

Organizacja Human Rights Watch to organizacja pozarządowa zajmująca się śledzeniem i naświetlaniem naruszeń praw człowieka. Publikacje HRW szeroko omawiają problem przemocy domowej w ujęciu globalnym¹¹². Raporty roczne Human Rights Watch¹¹³, stoją na stanowisku, że przemoc domowa zaprzecza równości płci wobec prawa oraz wprowadza podrzędny status społeczny kobiety. Państwa, które nie walczą z tym problemem i zbyt łagodnie traktują sprawców traktują kobiety jako obywateli drugiej kategorii i jest to sygnałem dla społeczeństwa, ze władza nie zajmuje się tym problemem. Jako przykłady krajów, w których przemoc domowa przyjmuje ogromne rozmiary raporty wymieniają Ugandę, Nepal, Pakistan, Południową Afrykę, Jordanię, Uzbekistan i Peru. W raportach Human Rights Watch nie znajdują się informacje na temat przemocy domowej w Polsce.

Międzynarodowa Helsińska Federacja Praw Człowieka (IHF – International Helsinki Federation for Human Rights) jest pozarządową organizacją utworzoną przez krajowe Komitety Helsińskie i organizacje współpracujące w krajach OBWE (Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie). IHF monitoruje przestrzeganie praw człowieka zagwarantowanych w Akcie Końcowym z Helsinek z 1975 r. i innych dokumentów międzynarodowych obligujących do przestrzegania praw człowieka podejmowanych w ramach Rady Europy, Narodów Zjednoczonych i Unii Europejskiej¹¹⁴.

109Amnesty International Report 2005 …, s. 203-204.

110 Amnesty International Report 2006 the state of the world’s human rights, Amnesty International Publications 2006, http://web.amnesty.org/report2006/pol-summary-eng; Amnesty International Report 2007 the state of the world’s human rights, Amnesty International Publications 2007,

http://web.amnesty.org/report2007/pol-summary-eng.

111 http://thereport.amnesty.org/eng/regions/europe-and-central-asia/poland

112 http://hrw.org/women/domesticviolence.html; http://hrw.org/doc/?t=women_domesticviolence

113 Human Rights Watch. World Report 2007. Events of 2008;

http://www.hrw.org/annual-report/2007.pdf; http://www.hrw.org/annual-report/2006.pdf; http://www.hrw.org/annual-report/2005.pdf

114 www.ihf-hr.org/index.php.

W corocznych raportach IHF na temat naruszeń praw człowieka w krajach OBWE tematyka przemocy domowej na terenie Polski nie została poruszona. Raporty¹¹⁵ odnoszące się do naruszeń praw człowieka w Polsce dotyczą głównie na przemocy stosowanej przez policję, handlu ludźmi, praw osób psychicznie chorych, prawem dzieci do nauki oraz innych kwestii. Problem przemocy domowej został szeroko omówiony przez Federację Helsińską w raporcie z 2006 r. tylko w stosunku do jednego kraju – Hiszpanii. Jednak, jak odnotowano w raporcie z 2006 r., przemoc domowa stanowi problem również w Austrii, Azerbejdżanie, Białorusi, Bośni i Hercegowinie, Bułgarii, Czechach, Holandii, Norwegii, Słowacji, Hiszpanii i Tadżykistanie.

Podkreślono, że Hiszpania jest krajem, w którym przemoc domowa przybiera szczególnie duże rozmiary. Raport szacuje, że dwa miliony kobiet w Hiszpanii padło w 2005 r. ofiarą przemocy domowej ze strony małżonków lub byłych małżonków, a zgłoszonych zostało jedynie 5% przypadków. W 2004 r. stwierdzono w Hiszpanii 84 przypadki śmierci będące rezultatem stosowania przemocy wobec kobiet.

Międzynarodowa Helsińska Federacja Praw Człowieka w 2000 r. Wydała raport¹¹⁶: “Kobiety 2000 – Badanie Statusu Praw Kobiet w Środkowej i Południowo-Wschodniej Europie i Krajach Nowoniepodległych”. Raport dostarcza dokładnych informacji na temat polskiego ustawodawstwa odnośnie przemocy domowej oraz wynikach badań dotyczących tego zjawiska przeprowadzonych przez CBOS w 1999 r.

Informuje również wyczerpująco o działaniach polskiego rządu i organizacji pozarządowych.

Biuro ds. Demokracji, Praw Człowieka i Pracy, Departamentu Stanu USA opublikowało w 2007 r. i 2008 r.¹¹⁷ raporty dotyczące przestrzegania praw człowieka w Polsce. Zgodnie z raportami przemoc domowa wciąż jest poważnym problemem.

115 Human Rights in the OSCE Region: Europe, Central Asia and North America, Report 2007 (Events of 2006) http://www.ihf-hr.org/documents/doc_summary.php?sec_id=3&d_id=4387; Human Rights in the OSCE Region: Europe, Central Asia and North America, Report 2006 (Events of 2005),

http://www.ihf-hr.org/documents/doc_summary.php?sec_id=3&d_id=4255; Human Rights in the OSCE Region: Europe, Central Asia and North America, Report 2005 (Events of 2004), http://www.ihf-hr.org/documents/doc_summary.php?sec_id=3&d_id=4057; Human Rights in the OSCE Region: Europe, Central Asia and North America, Report 2004 (Events of 2003),

http://www.ihf-hr.org/documents/doc_summary.php?sec_id=3&d_id=3860; Human Rights in the OSCE Region: Europe, Central Asia and North America, Report 2003 (Events of 2002),

http://www.ihf-hr.org/documents/doc_summary.php?sec_id=3&d_id=1322.

116 International Helsinki Federation for Human Rights, Women 2000 - An Investigation into the Status of Women’s Rights in Central and South-Eastern Europe and the Newly Independent States, s. 334 i nast.

117 2007 Country Report on Human Rights Practices: Poland. Released by the Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor on 6^th March 2007; http://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2006/78832.htm; 2008 Country Report on Human Rights Practices: Poland. Released by the Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor on 11^th March 2008; http://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2007/100578.htm.

Raporty przytaczają statystyki dotyczące osób skazanych i informują, że większość wyroków zostaje warunkowo zawieszonych. Liczba ujawnionych przypadków przemocy wobec kobiet rośnie, co jest spowodowane wzmożoną czujnością policji, działalnością organizacji pozarządowych oraz aktywacją kampanii medialnych. Raporty podkreślają, że pomimo grożącej kary do pięciu lat pozbawienia wolności i tak wyroki zazwyczaj zostają warunkowo zawieszone. Prawo umożliwia nałożenie zakazu zbliżania się do małżonka. Według organizacji pozarządowych ciemna liczba przestępstwa jest bardzo duża. Przytoczone zostały doniesienia Centrum Praw Kobiet, że większość kobiet nie zgłasza stosowanej wobec nich przemocy. Przemoc jest ukryta, szczególnie w mniejszych miastach i na wsiach. Odnotowano również przypadki odmówienia przez policję interwencji domowej w szczególności, gdy sprawcą okazał się policjant albo gdy ofiara nie chciała współpracować. Organizacje pozarządowe prowadzą centra udzielające pomocy ofiarom, prowadzą programy zapobiegawcze, udzielają porad sprawcom i szkolą personel pracujący z ofiarami przemocy domowej.

Wsparcie prawne i psychologiczne zapewnia także rząd polski poprzez prowadzenie 11 schronisk dla kobiet w ciąży i z małymi dziećmi oraz 184 Centrów Kryzysowych.

Niestety żadne ze schronisk ani centrów kryzysowych nie jest poświęcone wyłącznie ofiarom przemocy domowej. Po wdrożeniu ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie utworzono 33 wyspecjalizowane centra pomocy dla ofiar przemocy w rodzinie, a 960 sprawców uczestniczyło w programach korekcyjno-edukacyjnych.

Centra zapewniają pomoc socjalną, medyczną, psychologiczną i prawną dla ofiar przemocy domowej.

W raportach odnotowano, że rząd polski przykłada duża wagę do praw dzieci.

W roku 2006 zwiększyła się liczba spraw wpływających do Rzecznika Praw Dziecka związana z przemocą fizyczną, psychologiczną i seksualną wobec dzieci. 1 grudnia 2006 Rzecznik otwarł 24-godzinną gorącą linię dla krzywdzonych dzieci. Przypadki krzywdzenia dzieci rzadko były odnotowywane, tak samo jak skazania.