Aktywność zagraniczna i status miasta Białegostoku w stosunkach międzynarodowych

Współczesna współpraca międzynarodowa jest uzupełniana siecią powiązań między wspólnotami lokalnymi oraz regionalnymi. Przejawia się ona w postaci współpracy transgranicznej, partnerstw przygranicznych miast i gmin oraz międzynarodowej kooperacji regionów. Międzynarodowa działalność władz lokalnych i regionalnych jest jednym z ważnych zmian klasycznego modelu relacji międzynarodowych. Zawarte porozumienia między współpracującymi jednostkami samorządu terytorialnego miast i gmin leżących po dwóch stronach tej samej granicy mają na celu umocnienie i rozwój przyjaznych stosunków pomiędzy lokalnymi społecznościami. Miasta partnerskie w ramach podpisanych porozumień i umów zobowiązują się kreować i popierać współpracę transgraniczną w wielu dziedzinach (np.: gospodarka, edukacja, turystyka, sport). Fundamentalnym celem kooperacji jest wymiana doświadczeń, współpraca przedsiębiorstw, wspólne działania dotyczące opracowania projektów unijnych, wymiana sportowa, kulturalna.

Przykładem aktywności w stosunkach międzynarodowych jest współpraca miasta Białystok z 22 miastami z 18 państw. Wśród miast partnerskich są m.in.: Grodno (Białoruś); Tomsk (Rosja); Gori (Gruzja); Jełgawa (Łotwa); Sliema (Malta); Eindhoven (Holandia); Kaliningrad (Rosja); Łuck (Ukraina); Hrabstwo Milwaukee (USA). Przedsięwzięcia realizowane wspólnie z miastami partnerskimi koncentrują się przede wszystkim na:

 wizytach studyjnych, które umożliwiają delegacjom bezpośredni kontakt z przedstawicielami z miast partnerskich oraz z miejskich jednostek organizacyjnych. Podczas spotkań omawiane są praktyczne przykłady związane z funkcjonowaniem miast, m.in. gospodarka odpadami, udział obywateli w życiu publicznym, promocja turystyczna

175 miasta i regionu, sprawy społeczne, działalności współpraca miasta z organizacjami pozarządowymi, współpraca gospodarcza, promocja inwestycyjna itp.,

 uczestnictwie w festiwalach, konferencjach, forach, np. udział w Republikańskim Festiwalu Kultur Narodowych w Grodnie w 2014 r., uczestnictwo w konferencji pt. „TripleHelix” w Tomsku w 2014 r., a także w forum „Rola samorządów w rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw” w Gori w 2016 roku itp.,

 organizacji/współorganizacji wydarzeń sportowych, kulturalnych, promocyjnych np. Międzynarodowy Wyścig Kolarski Juniorów „Niemen” w 2016 roku, wystawa fotografii „Jełgawa w obiektywie”, która odbyła się w Białymstoku w 2014 roku oraz „Białystok obraz miasta w ruchu” zaprezentowana w Jełgawie w 2014 roku, a także organizacja obchodów 1050 rocznicy chrztu Polski na Malcie w 2016 roku459

itp.⁴⁶⁰,

 organizacji przedsięwzięć wielostronnych adresowanych do miast partnerskich np. „Forum Miast Partnerskich Polska – Białoruś”, które odbyło się w Białymstoku w 2014 roku.

Białystok aktywnie realizuje się we współpracy międzynarodowej, w szczególności w relacjach z miastami partnerskimi. Z jednej strony ściśle współpracuje z Grodnem, Tomskiem, Gori, Jełgawą, Sliemą, co potwierdzają liczne porozumienia, listy intencyjne, dzięki którym możliwa jest realizacja szeregu przedsięwzięć, przede wszystkim w zakresie sportu, kultury, turystyki, gospodarki. Z drugiej strony Białystok i jego partnerów czeka sporo wysiłku i pracy, aby doszło do pełnej realizacji idei twinnigu. Współpraca w dużej mierze jeszcze bazuje na kurtuazyjnych, towarzyskich wizytach włodarzy miast. Od czasu do czasu organizowane są wspólne wydarzenia sportowe, kulturalne, turystyczne, a także misje i spotkania gospodarcze. Niestety, udział mieszkańców jest niewielki i ewentualne pożytki z partnerstwa czerpie wąska grupa osób, głównie kluby sportowe, instytucje kultury, organizacje turystyczne, przedsiębiorcy.

Geneza bilateralnej współpracy transgranicznej Białegostoku i Grodna sięga XX wieku. Dnia 16 czerwca 2000 roku w Pałacyku Gościnnym w Białymstoku władze Białegostoku i Grodna oficjalnie podpisały porozumienie o współpracy461. Strony ustaliły, że współpraca miast

459 Uroczystości na Malcie w związku z obchodami 1050 rocznicy Chrztu Polski, oficjalna storna internetowa Konsulatu Honorowego Republiki Malty w Białymstoku, tryb dostępu: http://malta.bialystok.pl/aktualnosci/uroczystosci-na-malcie-w-zwiazku-z-obchodami-1050-rocznicy-chrztu-polski/ [na dzień: 01.07.2017 r.].

460 Opracowanie na potrzeby seminarium Komisji Unii Metropolii Polskich ds. europejskich z dnia 02.02.2017 r.

461

Na uroczystości podpisania umowy obecni byli delegaci z innych partnerskich miast m.in. z Milwaukee (USA), z Trento (Włochy), Jełgawy (Łotwa) i Kowna (Litwa). W trakcie ceremonii prezydent Białegostoku,

176 partnerskich obejmie m.in. obszary związane z gospodarką, edukacją i kulturą. Porozumienie miało obowiązywać 3 lata, przy czym zgodnie z umową, termin uległ automatycznemu wydłużeniu na następne 3 lata, po którym to terminie umowa straciła swoją ważność. Odnowienie stosunków nastąpiło wraz z podpisaniem 16 grudnia 2009 r. umowy o współpracy pomiędzy Miastem Białystok a Miastem Grodno. Podstawą do zawarcia umowy była uchwała nr XLV/557/09 Rady Miejskiej Białegostoku z dnia 7 września 2009 r. w sprawie podjęcia współpracy z miastem Grodno (Republika Białoruś). Zgodnie z dokumentem obie strony sformułowały główne obszary i formy kooperacji opartej na zasadach partnerstwa, równości, zaufania i wspólnych korzyści w następujących sferach: gospodarka, wymiana doświadczeń z dziedziny realizacji zadań publicznych; kultura, sztuka, oświata, nauka i turystyka, sport, ochrona zdrowia. Okres obowiązywania umowy został analogicznie sformułowany do Porozumienia z 2000 roku. Zgodnie z art. 12 umowy z dniem 17 grudnia 2015 r. umowa wygasła. Aktualnie bilateralna współpraca transgraniczna Białegostoku i Grodna uregulowana jest w drodze Porozumienia o współpracy pomiędzy Miastem Białystok a Miastem Grodno z 16 marca 2018 r. (szerzej na jego temat: rozdział 5 niniejszej pracy). Podstawą do zawarcia porozumienia była Uchwała XLI/624/17 Rady Miasta Białystok z dnia 25 września 2017 r. w sprawie podjęcia współpracy z Miastem Grodno. Według § 2 Porozumienia przedmiotem bilateralnej współpracy transgranicznej Białegostoku i Grodna są przede wszystkim dziedziny związane z działalnością samorządu miejskiego, jak np. wymiana doświadczeń w zakresie funkcjonowania administracji publicznej, gospodarka, wymiana informacji, kultura, sztuka, oświata, nauka, turystyka, wymiana młodzieży, sport, promocja wzajemnych kontaktów oraz wspieranie się w działalności na rzecz poprawy warunków życia mieszkańców.

W dziedzinie nauki Uniwersytet w Białymstoku bezpośrednio współpracuje z uczelniami z Białorusi, m.in. w obszarze prowadzenia badań naukowych, w wymianie wyników badań, w wymianie pracowników naukowych i studentów, poprzez czynne uczestnictwo w konferencjach i wspólne przygotowywanie publikacji naukowych. Dla Ryszard Tur stwierdził, że Grodno jest siódmym partnerskim miastem Białegostoku, z którym podpisaliśmy oficjalną umowę partnerską. Łączą nas z nim przyjacielskie relacje od zawsze, o czym wie ogromna liczba białostoczan odwiedzających to miasto. Rewizyty są składane jeszcze częściej. W końcu oddolna kooperacja i przyjaźń został usankcjonowana oficjalnie. Warto wspomnieć, że przed podpisaniem umowy zarówno Anatolij M. Paszkiewicz, mer Grodna, jak i Ryszard Tur, prezydent Białegostoku, wygłosili podobne życzenie: „Niech nasza współpraca i przyjaźń staną się wzorem dla przywódców naszych krajów. Niech idą za naszym przykładem!” – zob. Kurier Poranny z dnia 17 czerwca 2000 r., s. 5. Warto podkreślić, że podpisanie porozumienia pomiędzy samorządami Białegostoku i Grodna stanowiło milowy krok w dwustronnej kooperacji obu miast, owocującym następnie porozumieniem pomiędzy placówkami i instytucjami z miast partnerskich.

177 przykładu można podać, że w roku akademickim 2017/2018 na Uniwersytecie w Białymstoku studiowało 135 studentów z Białorusi 462

.

Liczbę studentów z Białorusi studiujących na Uniwersytecie w Białymstoku od roku akademickiego 2007/2008 do 2013/2014 przedstawiono w tabeli 13.

Tabela 13. Liczba studentów z Białorusi studiujących na Uniwersytecie w Białymstoku od roku akademickiego 2007/2008 do 2017/2018

Rok akademicki Liczba studentów

2007/2008 176 2008/2009 163 2009/2010 164 2010/2011 153 2011/2012 158 2012/2013 153 2013/2014 154 2014/2015 133 2015/2016 119 2016/2017 133 2017/2018 135

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań S-10 sporządzanych na potrzeby Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego sporządzonych przez Dział Dydaktyki i Spraw Studenckich Uniwersytetu w Białymstoku, udostępnionych autorowi i w jego zasobach (kopie).

Poza wyżej przedstawionymi sferami współpracy transgranicznej w latach 2004-2005 miasto Białystok podjęło się realizacji dwóch projektów z programu PHARE CBC oraz jednego projektu z programu INTERREG III A/TACIS CBC.

Jedną z inicjatyw realizowanych przez Miasto był projekt „Efektywne wykorzystanie środków pomocowych przez Gminy Euroregionu Niemen”. Otrzymał on dofinansowanie w

462 Opracowanie własne na podstawie sprawozdań S-10 sporządzanych na potrzeby Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego sporządzonych przez Dział Dydaktyki i Spraw Studenckich Uniwersytetu w Białymstoku, udostępnionych autorowi i w jego zasobach (kopie).

178 ramach programu Współpracy Transgranicznej PHARE Fundusz Małych Projektów Infrastrukturalnych PL2002/000-580.03.05.

Drugim projektem o charakterze transgranicznym była inicjatywa „Współpraca transgraniczna Polski, Litwy, Białorusi w celu ochrony środowiska ludzi i mienia”. Zdobył on wsparcie finansowe w ramach Programu Współpracy Przygranicznej Phare w Rejonie Morza Bałtyckiego, Schemat Wsparcia – Wsparcie Inwestycyjne, edycja 2003.

Projekt „Poprawa dostępności komunikacyjnej regionu przygranicznego – budowa odcinka ul. Ks. J. Popiełuszki w Białymstoku”, to kolejna inicjatywa o charakterze transgranicznym realizowana w latach 2006-2008. Inwestycja otrzymała dofinansowanie w ramach Programu Sąsiedztwa INTERREG III A Polska – Białoruś – Ukraina/TACIS CBC.

W latach późniejszych, tj. 2009-2012 Miasto Białystok nie ubiegało się o dofinansowanie realizacji projektów transgranicznych. W Budżecie Miasta Białegostoku, w Wieloletniej Prognozie Finansowej na lata 2018-2036 oraz w budżecie na 2018 r. nie zostały zarezerwowane środki finansowe na realizację tego typu przedsięwzięć.

Z aktywnością zagraniczną Białegostoku na arenie międzynarodowej wiąże się omawiane już pojęcie podmiotowości. Podmiotowość prawnomiędzynarodowa stale ewaluuje. W przeszłości była właściwością państw, te jednak systematycznie dopuszczały do podmiotowości prawnomiędzynarodowej nowe kategorie podmiotów wtórnych463

. Pierwotnie państwa funkcjonowały intuicyjnie, działały według bieżących potrzeb. Z czasem nawiązywały relacje z innymi państwami, a w związku z tym uzyskiwały prawa, ale też obowiązki464

.

Strefa rozwojowa podmiotowości prawnomiędzynarodowej zawarta jest w koncepcji aktorów pozapaństwowych (non-state actors), otwarta na podmioty prawa międzynarodowego inne niż państwa, także te bardziej dyskusyjne. W doktrynie pojawił się też termin „niepaństwowy aktor”, który oznacza czynnego uczestnika stosunków prawnomiędzynarodowych465

. Definicja ewoluowała stopniowo wraz z rozkwitem podmiotowości prawa międzynarodowego466

.

463 M. Perkowski, Międzynarodowa współpraca województw…, s. 257.

464 M. Perkowski, Status prawny polskich województw. Uwagi na tle rozwoju prawa międzynarodowego [w:] E. Mikos-Skuza, K. Myszona-Kostrzewa, J. Poczobut (red.), Prawo międzynarodowe – teraźniejszość,

perspektywy, dylematy. Księga Jubileuszowa Profesora Zdzisława Galickiego, Wolters Kluwer Polska,

Warszawa 2013, s. 84.

465 K. Karski, Osoba prawna prawa wewnętrznego jako podmiot prawa międzynarodowego, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2009, s. 47-48.

179 Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, w orzeczeniu w sprawie Reparacji otworzył drogę do rozszerzenia podmiotowości prawa międzynarodowego na podmioty spoza kręgu państw. Stwierdził on, że ONZ jest „osobą międzynarodową (international person)- podmiotem prawa międzynarodowego, zdolnym do posiadania praw i obowiązków, i posiada zdolność ochrony swoich praw poprzez występowanie z roszczeniami międzynarodowymi”467. Orzeczenie to wpłynęło na dotychczasowy monopol podmiotowy państw, które „odstąpiły” część uprawnień podmiotowych na rzecz organizacji międzynarodowych, np. ONZ. Powstała dzięki temu koncepcja podmiotowości rządowych organizacji międzynarodowych, co było swoistym ewenementem w dotychczasowym myśleniu. Stanowiło zarazem podstawy do szerszej instytucjonalizacji. Doprowadziło do powstania licznych organizacji międzynarodowych, szczególnie w Europie o różnym zakresie swej działalności: politycznej, gospodarczej, społecznej. Przykładem może tu być Rada Europy, której przekazano kompetencję koordynacyjną, inne zaś np. Wspólnoty Europejskie „wyposażono w wiązkę kompetencji determinujących ich ponadnarodowy charakter”468. Dało to Wspólnotom, a następnie Unii Europejskiej sposobność bezpośredniego wpływania na płaszczyznę relacji wewnątrzpaństwowych. Ich prawo uregulowało zachowania państw członkowskich i instytucji wspólnotowych. Przenikało w stosunki krajowe członków Unii. Podmiotowość jednostek, które w relacjach krajowych nie korzystają z wyłączności podmiotowej i generują różne „twory organizacyjne” nazywane są „osobami prawnymi”. Ich działalność na forum międzynarodowym występuje za działalnością osób fizycznych, w dziedzinie gospodarki, ochrony praw człowieka, ochrony środowiska, czyli wszędzie tam, gdzie formy podmiotowe mogą się konsolidować. W ostatnich latach na forum prawa międzynarodowego zaczęły kształtować się różnorodne formy publiczno-prywatne. Miały one efektywne zastosowanie zwłaszcza tam gdzie samotna aktywność sektora prywatnego lub publicznego była nieskuteczna469

.

Wydaje się, że status Białegostoku i Grodna w stosunkach międzynarodowych wpisuje się koncepcję non-state actors, co pozwala na ich aktywność międzynarodową ograniczoną prawem krajowym. W przypadku Białegstoku, z perspektywy krajowej i zagranicznej, istnieje szerszy potencjał podmiotowy, wykorzystywany w UE, a także w relacjach transgranicznych. W ostatnich latach rośnie rola miast uważanych za metropolie, do których zalicza się także

467 M. Perkowski, Podmiotowość prawa międzynarodowego współczesnego uniwersalizmu w złożonym modelu

klasyfikacyjnym, Wydawnictwo Temida 2, Białystok 2008, s. 71. 468

M. Perkowski, Międzynarodowa współpraca województw…, s. 259.

180 Białystok. Miasto te ma potencjał podmiotowy, choć nie tak szeroki, jak regiony, które w Unii Europejskiej są bardziej upodmiotowione.

3.5. Aktywność zagraniczna i status miasta Grodno w stosunkach