Międzynarodowe organizacje i instytucje wspierające współpracę transgraniczną w Europie oraz ich dorobek w tym współpracę transgraniczną w Europie oraz ich dorobek w tym

zakresie

Kształt europejskiej współpracy transgranicznej jest warunkowany działaniem i dorobkiem instytucji, do których należy zaliczyć:

 Radę Europy, dla której współpraca transgraniczna jest jednym z kluczowych obszarów zainteresowania. Rada kontaktuje ze sobą społeczności lokalne, udziela pomocy prawnej, poszukuje instrumentów finansowania, analizuje informację o formach współpracy. Wśród organów Rady Europy prym wiedzie tu Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych (CLRAE), którego kluczowym zadaniem jest utrwalanie demokracji lokalnej oraz kreowanie współpracy pomiędzy regionami³³⁹;

 Unię Europejską, której Komitet Regionów (organ doradczy Rady i Komisji Europejskiej) wyraża opinie w sprawach polityki regionalnej. Jego utworzenie było wyrazem rosnącej roli regionów i wspólnot lokalnych w Unii

129 Europejskiej³⁴⁰. Warto dodać, że w jego skład wchodzą nie tylko przedstawiciele regionów, ale i samorządów niższego szczebla (np. Prezydent Białegostoku);

 Stowarzyszenie Europejskich Regionów Granicznych, którego celem jest przede wszystkim: rozbudowa centrum europejskich regionów granicznych i transgranicznych razem z Unią Europejską i Radą Europy, organizowanie systematycznych spotkań uczestników biorących udział we współpracy transgranicznej, informowanie o skutkach współpracy341

.

Europejskie organizacje/instytucje i właściwe regulacje prawne współpracy transgranicznej przedstawiono w tabeli 11.

Tabela 11. Europejskie organizacje/instytucje i właściwe regulacje prawne współpracy transgranicznej

Organizacje/instytucje Właściwe regulacje prawne Rada Europy

 Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych CLRAE

 Komitet Zarządzający Władz Lokalnych i Regionalnych

 Europejska Konferencja Ministrów Odpowiedzialnych za Samorządy Lokalne

 Komisja Ekspertów ds. Współpracy Transgranicznej

 Europejska konwencja ramowa o współpracy transgranicznej między wspólnotami i władzami regionalnymi z dnia 21 maja 1980 r.

 Europejska Karta Samorządu Lokalnego z dnia 15 października 1985

 Europejska Karta Samorządu

Regionalnego z dnia 5 czerwca 1997 r.

Unia Europejska

 Komitet Regionów  Traktat o Unii Europejskiej (art. 198a-198c)

 Wspólnotowa Karta Regionalizacji

Właściwe międzynarodowe organizacje pozarządowe (aktywne w Europie)

 Stowarzyszenie Europejskich Regionów Granicznych (SERG)

 Rada Gmin i Regionów Europy

 Zgromadzenie Regionów Europy

 Europejska Karta Regionów Granicznych i Transgranicznych

340

K. Karski, Status i kompetencje Komitetu…, s. 11.

130

 Światowa Federacja Miast Bliźniaczych

Źródło: Z. Brodecki (red.), Regiony, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2005, s. 221. Ważną międzynarodową instytucją wspierającą współpracę transgraniczną w Europie jest Rada Europy. W Radzie Europy popularyzacją i wspieraniem samorządności lokalnej i regionalnej zajmuje się Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych. Instytucja została powołana w 1994 r. w związku z skoncentrowaniem uwagi Rady Europy na problemy dotyczące działalności samorządów lokalnych i regionalnych. Kongres nie stanowi organu statutowego Rady, lecz jest organem o charakterze konsultacyjnym³⁴². Stanowi reprezentację społeczności lokalnej i regionalnej, występującą głównie w zinstytucjonalizowanej formie, jaką jest samorząd terytorialny.

Kongres składa się z dwóch izb: Izby Władz Lokalnych i Izby Regionów343 . Jego członkami mogą być wyłącznie osoby wybrane do władz samorządu terytorialnego na szczeblu lokalnym i regionalnym w krajach członkowskich. Do głównych priorytetów Kongresu Władz Lokalnych i Regionalnych Rady Europy należy zaliczyć:

 wspieranie politycznej, administracyjnej i finansowej autonomii władz lokalnych i regionalnych;

 zagwarantowanie aktywnego uczestnictwa władz lokalnych i regionalnych w kształtowaniu jedności i integracji europejskiej;

 budowanie warunków dla uczestnictwa przedstawicieli regionów w kształtowaniu polityk europejskich w obrębie Rady Europy;

 wspieranie nowych demokracji za pomocą przedsięwzięć na rzecz ustanawiania pragmatycznych i efektywnych społecznie i gospodarczo władz lokalnych;

 warunkowanie międzynarodowej współpracy regionów i współpracy transgranicznej;

 popieranie inicjatyw przybliżających obywatelom demokrację lokalną i regionalną;

342 E. Cała-Wacinkiewicz, R. Podgórzańska, D. Wacinkiewicz (red.), Encyklopedia…, s. 236.

343 R. Radek, Znaczenie współpracy transgranicznej w rozwoju społeczności lokalnych i regionalnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2011, s. 125.

131

 podejmowanie przedsięwzięć na rzecz integracji społecznej imigrantów i innych grup cudzoziemców w kraju pobytu344

.

Umiejscowienie Kongresu w strukturze Rady Europy świadczy o wzrastającej roli regionów i podmiotów lokalnych w polityce wewnętrznej i ogólnoeuropejskiej. Kongres zmierza do tego, aby władze lokalne i regionalne stały się partnerem władz państwowych i różnych struktur międzynarodowych i ponadpaństwowych345

.

Inną instytucją działającą w ramach Rady Europy zajmującą się współpracą transgraniczną w Europie jest Komitet Zarządzający Władz Lokalnych i Regionalnych. Instytucja ta w przeciwieństwie do Kongresu Władź Lokalnych i Regionalnych stanowi forum współpracy przedstawicieli rządów. Składa się z przedstawicieli ministerstw, które pełnią pieczę nad samorządami lokalnymi346. Dodać należy, że co dwa lata organizowane są konferencje ministrów odpowiedzialnych za dane resorty. Celem spotkań jest zapoznanie ministrów z problemami samorządowymi w konkretnych państwach. Ponadto chodzi też o zbudowanie platformy wymiany doświadczeń i podejmowanie kluczowych problemów samorządowych. Konferencje mają także dać ministrom generalny obraz współpracy międzynarodowej regionów i zidentyfikować sieć powiązań powstających wskutek takiej współpracy347

.

W aspekcie procesu integracji europejskiej (szczególnie polityki regionalnej Unii Europejskiej) kluczową rolę w aktywizacji wspólnot regionalnych i lokalnych pełni Komitet Regionów348. Instytucja została powołana na mocy Traktatu o Unii Europejskiej (tzw. Traktat z Maastricht z 1992 r.) i stanowi jedną z ważniejszych instytucji unijnych o charakterze doradczym. Zgodnie z treścią właściwych postanowień Traktatu zakres uprawnień Komitetu Regionów określają dwie kluczowe funkcje: przedstawicielska i opiniodawcza³⁴⁹. Jako całość ma on za zadanie reprezentować interes regionów i społeczności lokalnych i kierować się jednocześnie interesem unijnym. Członkowie Komitetu wykonują swoje obowiązki całkowicie niezależnie i nie wiążą ich instrukcje krajowe. Funkcja opiniodawcza Komitetu bazuje na opiniowaniu projektów unijnych aktów prawotwórczych oraz innych przedsięwzięć realizujących

344 Ibidem.

345 Ibidem, s. 248.

346 M.A. Łapuć, Idea regionalizmu w Unii Europejskiej a samorząd wojewódzki, praca doktorska (promotor D.R. Kijowski) z zasobów biblioteki Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku, s. 56-57.

347 Ibidem, s. 56-57.

348 M. Perkowski, Międzynarodowa współpraca województw…, s. 98.

349

I. Jędrzejewski, Komitet Regionów – podstawy prawne, struktura, funkcjonowanie, „Wspólnoty Europejskie” 1994, nr 7-8, s. 8.

132 polityki unijne. We wskazanych w Traktacie obszarach Rada Unii Europejskiej lub Komisja Europejska są zobowiązane do konsultowania swoich decyzji z Komitetem Regionów350. Warto zaznaczyć, że Komitet Regionów prowadzi negocjacje oraz dialog z władzami lokalnymi i regionalnymi. Podkreśla rolę nieformalnego dialogu między pracownikami Komitetu a władzami lokalnymi oraz ma bezpośrednie kontakty z samorządem terytorialnym i organizacjami pozarządowymi funkcjonującymi w określonym regionie. Komitet Regionów konsultuje z nimi swoje stanowisko później przedstawiane na poziomie unijnym³⁵¹.

Analizując dorobek Komitetu Regionów w aspekcie europejskiej bilateralnej współpracy transgranicznej stwierdzić należy, że jego działalność przyczynia się do rozwoju integracji europejskiej wspólnot regionalnych i lokalnych w zakresie stanowienia prawa UE. Dzięki niemu regiony i miasta mogą poprzez swoich przedstawicieli formalnie wypowiedzieć się w procesie stanowienia prawa przez UE, zapewniając uwzględnienie stanowiska i potrzeb władz lokalnych i regionalnych. Co więcej, Komisja Europejska, Rada UE i Parlament Europejski są zobligowane do zasięgania opinii Komitetu Regionów w ramach procesu stanowienia prawa w sprawach dotyczących samorządów lokalnych i regionalnych, na przykład w zakresie opieki zdrowotnej, edukacji, zatrudnienia, polityki spójności gospodarczej i społecznej, transportu, energii i zmian klimatu. Należy stwierdzić, że działalność Komitetu Regionów w znacznej mierze koncentruje się na inicjowaniu współpracy władz regionalnych i lokalnych ze wszystkich państw członkowskich UE, a także na ochronie ich interesów w ww. obszarach.

Poza organami rządowych organizacji międzynarodowych znaczącą rolę we wspieraniu bilateralnej współpracy transgranicznej odgrywają międzynarodowe zrzeszenia samorządowe, na ogół w formie lokując się w obrębie międzynarodowych organizacji pozarządowych. Międzynarodową organizacją pozarządową (jak międzynarodowe zrzeszenie samorządowe) wspierającą współpracę transgraniczną w Europie jest Stowarzyszenie Europejskich Regionów Granicznych (SERG). Zostało ono założone 18 lipca 1971 r.352

. Jest stowarzyszeniem zarejestrowanym, jego członkowie uiszczają składki. Stowarzyszenie otrzymuje środki finansowe od rządów państw oraz

350 K. Jóskowiak, Samorząd terytorialny w procesie…, s. 128.

351

I. Pietrzyk, Polityka regionalna…, s. 88-89.

133 od Komisji Europejskiej w ramach projektu LACE³⁵³. Członkami stowarzyszenia są regiony z danych państw oraz euroregiony jako oddzielne jednostki już tworzące struktury współpracy dążące do popularyzowania interesów społeczności lokalnych i uwzględnianiu ich w polityce publicznej. Do organizacji należy aktualnie kilkadziesiąt regionów przygranicznych z całej Europy. Do statutowych celów Stowarzyszenia należy zaliczyć:

 przedstawianie problemów, szans i zadań odnoszących się do współpracy transgranicznej regionów;

 popularyzowanie ogólnych interesów regionów w stosunku do narodowych, międzynarodowych parlamentów i organów władz;

 inicjowanie i koordynowanie współpracy transgranicznej w Europie;

 wymiana doświadczeń i informacji w celu ukształtowania obrazu wspólnych interesów354

.

Do organów SERG należy zaliczyć: Walne Zebranie, Prezydium, Sekretarza Generalnego. Ważnym osiągnięciem SERG było zainicjowanie regularnych Konferencji Europejskich regionów granicznych i wydanie Europejskiej Karty Regionów Granicznych i Transgranicznych. SERG prowadzi intensywne działania dążące do koordynacji współpracy i rozwoju regionów nadgranicznych³⁵⁵.

Stwierdzić należy, że SERG jest jedną z ważniejszych międzynarodowych organizacji wspierającą europejską współpracę transgraniczną w Europie. Reprezentuje ono interesy europejskich regionów granicznych i transgranicznych (euroregiony) podczas negocjacji z parlamentami, organami, urzędami i instytucjami poszczególnych państw i Unii Europejskiej. Ponadto wspiera i koordynuje wzajemną współpracę regionów przygranicznych w ramach Europy, promuje wymianę doświadczeń i informacji w zakresie współpracy transgranicznej m.in. z Unią Europejską, Radą

353 LACE (Linkage Assistance and Cooperation for the European Border Regions) – program pomocowy jest finansowany przez Unię i prowadzony przez Stowarzyszenie Europejskich Regionów Granicznych. Jego główne zadanie to pomoc techniczna dla regionów transgranicznych. Organizuje się pomoc konsultantów, wyjazdy studialne, warsztaty, szkolenia, pomoc w opracowywaniu konkretnych problemów – analiz, studiów, projektów. W ramach programu powstaje także bank danych na potrzeby współpracy transgranicznej, informacje o regionach. Wspiera się także sieć powiązań między regionami poprzez organizowanie spotkań i konferencji, a także tworzenie biur LACE – E. Klima, Polityka

regionalna i współpraca transgraniczna w świetle działań instytucji europejskich, „Acta Universitatis

Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica” 2005, nr 6, s. 29-30.

354 Oficjalna strona Stowarzyszenia Europejskich Regionów Granicznych, tryb dostępu: http://www.aebr.eu/en/members/membership.php [na dzień: 18.08.2018 r.].

134 Europy. Przedstawiony wyżej zakres działalności świadczy o zaangażowaniu Stowarzyszenia w rozwój europejskiej współpracy transgranicznej w Europie.

Podsumowując niniejszy podrozdział warto zaznaczyć, że działalność międzynarodowych organizacji i instytucji (przede wszystkim Rady Europy, Unii Europejskiej, a zwłaszcza Komitetu Regionów, a także międzynarodowych zrzeszeń samorządowych, np. Stowarzyszenia Europejskich Regionów Granicznych) przyczyniają się do popularyzacji europejskiej współpracy transgranicznej, wspierania samorządności lokalnej i regionalne356

. Przedstawione przykłady działalności międzynarodowych organizacji i instytucji świadczy, że instytucje te odgrywają znaczącą rolę w prowadzeniu europejskiej współpracy transgranicznej. Ich głównym zadaniem jest angażowanie władz lokalnych i regionalnych w europejski proces decyzyjny, a także angażowanie w proces legislacyjny Unii Europejskiej co przekłada się na większy udział społeczeństwa z obszarów transgranicznych w tym procesie. Udział w tego typu organizacjach jest przejawem aktywności europejskich jednostek samorządu terytorialnego m.in. miasta Białystok.

356 Działalność Rady Europy przejawia się m.in. w postaci świadczenia pomocy państwom Europy Środkowej i Wschodniej (np. w Polsce i Białorusi) w przeprowadzeniu reform prawnych konstytucyjnych i politycznych wprowadzanych równolegle do reform gospodarczych, a także tworzenia instytucji i podstaw prawnych np. Europejska konwencja ramowa o współpracy transgranicznej między wspólnotami i władzami terytorialnymi przyjęta 21 maja 1980 roku. Zob. J. Szymański, Relacje traktatowe z Rosją…, s. 95.

135

Rozdział III. STATUS PRAWNY STRON BILATERALNEJ