Aspekt podmiotowy europejskiej bilateralnej współpracy transgranicznej transgranicznej

podmiotów samorządowych: gminy i powiaty (rejony będące jednostkami samorządu terytorialnego). Podmioty współpracują dobrowolnie na zasadzie związków ekonomicznych, gospodarczych, społecznych szanując inną przynależność państwową zaangażowanych podmiotów³⁵⁸. W europejskiej bilateralnej współpracy transgranicznej (a zatem także we współpracy Białegostoku i Grodna) kluczowe znaczenie ma aspekt podmiotowy.

3.1. Aspekt podmiotowy europejskiej bilateralnej współpracy

transgranicznej

W europejskiej bilateralnej współpracy transgranicznej kluczowe znaczenie ma aspekt podmiotowy dający przede wszystkim możliwość zawierania umów oraz przystępowania do zrzeszeń międzynarodowych. Aktywność i status międzynarodowy podmiotów samorządowych określają na ogół dokumenty krajowe (np. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej i Konstytucja Republiki Białoruś). Formuła podmiotowej współpracy transgranicznej zawarta jest także w prawie międzynarodowym publicznym, np. w Konwencji madryckiej. Podmioty samorządowe i terenowe organy administracji rządowej stanowią ważny jej element. Podmiotowy aspekt współpracy transgranicznej jest warunkowany różnorodnością statusów prawnych stron uczestniczących w relacjach transgranicznych (nie ma na

357

A. Mikołajczyk, Regiony i współpraca transgraniczna…, s. 231.

136 kontynencie europejskim jednolitego modelu instytucjonalnego i prawnego współpracy transgranicznej)³⁵⁹.

Państwo nie jest klasycznym podmiotem europejskiej współpracy transgranicznej. W wyjątkowych sytuacja może nim zostać, chodzi o Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej (EUWT), którego członkiem może zostać państwo. Zgodnie z art. 3 ust. 1 lit. a) Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1302/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1082/2006 w sprawie europejskiego ugrupowania współpracy terytorialnej (EUWT) w celu doprecyzowania, uproszczenia i usprawnienia procesu tworzenia takich ugrupowań oraz ich funkcjonowania360

, członkami EUWT mogą być państwa członkowskie Unii Europejskiej lub władze na szczeblu krajowym. Lecz generalnie przyjmuje się, że podmiotami współpracy transgranicznej są przede wszystkim jednostki samorządu terytorialnego, choć w wyjątkowych sytuacjach są nimi także państwa.

Transgraniczna współpraca instytucjonalna jest podejmowana głównie przez samorządy. Samorząd terytorialny jest formą sprawowania administracji publicznej oraz zaspokajania zbioru potrzeb wspólnoty samorządowej, a także mechanizmem reprezentacji, realizacji i obrony interesów wspólnoty lokalnej361

.

Kwestie uczestnictwa samorządów terytorialnych w procesach współpracy międzynarodowej można rozpatrywać w kilku płaszczyznach (np. politycznej, ekonomicznej, prawnej, społecznej). Istotnym punktem odniesienia przy analizie międzynarodowej kooperacji samorządów terytorialnych jest ocena czy współpracę tę należy traktować jako:

 cel (wartość samą w sobie);

 instrument (metodę) warunkującą osiągnięcie innych celów;

 niezbędny skutek działań samorządów o skali przekraczającej obszar kraju362 .

Z uwagi na potrzeby systemowe kontakty w dziedzinie współpracy transgranicznej można podzielić na dwie grupy. Pierwszą grupą kontaktów transgranicznych są formalnoprawne kontakty transgraniczne. Oznaczają one kontakty nawiązywane i utrzymywane przez władze lokalne i regionalne obszarów granicznych w układach dwustronnych i wielostronnych. W obrębie współpracy transgranicznej sprowadzają się do określonych struktur (euroregiony lub inne porozumienia transgraniczne oraz kontakty

359 K. Jóskowiak, Samorząd terytorialny w procesie…, s. 128.

360

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1302/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r….

361 M. Kruszewska-Gagoś, Podmiotowość publicznoprawna gminy, Wydawnictwo KUL, Lublin 2009, s. 29-30.

362 R. Sowiński, Współpraca międzynarodowa polskich samorządów – katalog problemów podstawowych, [w:] Z. Drozdowicz, Z. W. Puślecki (red.), Przezwyciężanie barier w integrującej się Europie, Wydawawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 2000, s. 243.

137 podejmowane i utrzymywane przez liczne instytucje i organizacje). Drugą grupą kontaktów transgranicznych jest współpraca gospodarcza lokalnego i regionalnego otoczenia prowadzona przez formalne i nieformalne podmioty gospodarcze (np. przedsiębiorstwa produkcyjne i handlowe)³⁶³.

Do głównych podmiotów europejskiej bilateralnej współpracy transgranicznej należy zaliczyć:

 jednostki samorządu terytorialnego;

 stowarzyszenia samorządów euroregionów;

 Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej (EUWT);

 organizacje pozarządowe.

Głównym podmiotem europejskiej bilateralnej współpracy transgranicznej są jednostki samorządu terytorialnego. Zgodnie z Konwencją madrycką wyrażenie „wspólnoty i władze terytorialne” dotyczy jednostek, urzędów i organów realizujących zadania lokalne i regionalne oraz uważanych za takie przez prawo wewnętrzne każdego państwa. Współpraca transgraniczna ograniczona jest ramami właściwości wspólnot i władz terytorialnych w sposób określony przez prawo wewnętrzne państwa, które określa dopuszczalny zakres kompetencji władz terytorialnych364

.

Samorząd terytorialny jest formą sprawowania administracji publicznej, zaspokajania wszelkich potrzeb wspólnoty samorządowej oraz mechanizmem reprezentacji, realizacji i obrony interesów wspólnoty mieszkańców365

.

Samorząd terytorialny przez długi okres nie był przedmiotem zainteresowania Unii Europejskiej. Ożywienie nastąpiło wraz z zawarciem Jednolitego Aktu Europejskiego366

, dzięki któremu ukształtował się nowy trójszczeblowy układ podmiotowy: Unia – państwo – region³⁶⁷. Władze lokalne i regionalne z biegiem czasu zaczęły zyskiwać znaczenie w procesie polityki lokalnej i regionalnej. Kolejnym działaniem w celu wzmocnienia pozycji władz lokalnych i regionalnych była reforma Funduszy Strukturalnych, będąca sekwencją Jednolitego Aktu Europejskiego. Za jedną z zasad uznano partnerstwo i współudział

363 K. Jóskowiak, Samorząd terytorialny w procesie…, s. 129.

364 M. Woźniak, Współpraca międzynarodowa…, s. 16.

365 K. Jóskowiak, Samorząd terytorialny w procesie…, s. 16.

366

Więcej informacji na temat Jednolitego Aktu Europejskiego można znaleźć w: D. Milczarek, Przebieg

procesów integracji europejskiej, [w:] D. Milczarek, A.Z. Nowak (red.), Integracja europejska. Wybrane problemy , Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2003, s. 41-42.

367

L. Ciamaga, E. Latoszek, K. Gorywoda, L. Oręziak, E. Teichmann, Unia Europejska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s.127.

138 społeczności terytorialnych w opracowywaniu i realizacji programów rozwoju dofinansowywanych przez Unię. W ten sposób polityka regionalna spowodowała, że samorząd terytorialny wkroczył na scenę polityczną Unii Europejskiej368

.

Ożywienie nastąpiło wraz z zawarciem Traktatu o Unii Europejskiej w 1992 r. Na mocy Traktatu utworzony został Komitet Regionów, dzięki któremu przedstawiciele władz lokalnych i regionalnych uzyskali możliwość wywierania wpływu na kształtowanie unijnego procesu decyzyjnego oraz na uczestnictwo w procesie integracji europejskiej. Jednocześnie nastąpiło uznanie samorządu terytorialnego za podmiot współpracy w strukturze Unii Europejskiej. Była to istotna decyzja, mająca na celu uspołecznienie procesu integracji. Realizacja przepisów Traktatu spowodowała konieczności ponownego określenia w perspektywie rozwojowej stosunków samorząd terytorialny – państwo narodowe – Unia Europejska³⁶⁹.

Komitet Regionów wzmocnił pozycję władz regionalnych i lokalnych w Unii Europejskiej³⁷⁰. Odnotował on znaczne zróżnicowanie struktur lokalnych i regionalnych w poszczególnych państwach członkowskich oraz fakt, że samorządność lokalna i regionalna regulowana jest bez jej udziału. Dodatkowo zasygnalizował, że właściwe rozumienie i stosowanie zasad pomocniczości powinno zmierzać do podejmowania decyzji politycznych na poziomie najbliższym obywatelowi. Sugerował zaimplementowanie Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego do dorobku prawnego Unii Europejskiej (acquis communautaire). W zakresie podziału kompetencji w Unii Europejskiej, Komitet postulował, aby nie ograniczać się do relacji Unia Europejska – Państwa Członkowskie, ale aby zgodnie z zasadą pomocniczości i proporcjonalności, stosunki obejmowały także szczebel regionalny i lokalny³⁷¹.

W aspekcie podmiotowym europejskiej bilateralnej współpracy transgranicznej nie można pominąć dorobku prawnego Rady Europy (Europejska Karta Samorządu Lokalnego), a także polskiej Konstytucji z 1997 r. oraz polskich regulacji prawnych. Z punktu widzenia omawianej problematyki zasadne wydaje się zwrócenie uwagi na zagadnienie podmiotowości publicznoprawnej polskich jednostek samorządu terytorialnego, w szczególności gmin. Zdaniem Adama Doliwy jednostki samorządu terytorialnego są postrzegane jako wyjątkowe, korporacyjne i terytorialne osoby prawne mające osobowość prawną, która obejmuje

368

K. Jóskowiak, Unia Europejska – samorząd terytorialny a profil jego międzynarodowej współpracy na

poziomie lokalnym i regionalnym w przyszłości, „Studia Europejskie” 2008, nr 3, s. 105-106. 369 Ibidem, s. 110-111.

370

Ibidem, s. 113-114.

139 podmiotowość publicznoprawną i cywilnoprawną. Swoistość jednostek samorządu terytorialnego wynika z konstytucyjnej zasady podmiotowości i samodzielności samorządu terytorialnego. Odzwierciedlają ją art. 15 ust. 1 i art. 16 ust. 2 Konstytucji RP, w myśl których „Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej”372, a w sprawowaniu władzy publicznej uczestniczy samorząd terytorialny. Samorząd „przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność”³⁷³. Podkreślić należy, że jednostki samorządowe są niezależnymi podmiotami administracji, są publicznymi samorządnymi, charakteryzującymi się indywidualnością własnych praw i obowiązków oraz sprecyzowanym zakresem swobody działania³⁷⁴.

Zasadę konstytucyjną skierowaną do gmin (jednostek samorządu terytorialnego) precyzują przepisy ustawowe. Prawną podmiotowość jednostek samorządu terytorialnego przyznaje art. 165 ust. 1 Konstytucji RP, zgodnie z którym „Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną”. Ponadto „przysługuje im prawo własności i inne prawa majątkowe”. Zatem gminy oraz inne jednostki samorządu terytorialnego są podmiotami wyposażonymi w osobowość prawną przyznaną przez ustawodawcę. Zasada osobowości prawnej gminy wymieniona powyżej należy do fundamentalnych zasad ustrojowych Rzeczypospolitej Polskiej³⁷⁵.

Polskie regulacje prawne normujące podmiotowość prawną jednostek samorządu terytorialnego korespondują z europejskimi standardami prawnymi zawartymi w Europejskiej Karcie Samorządu Lokalnego (EKSL). Zgodnie z normami określonymi w art. 3 ust. 1 Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego, samorząd lokalny oznacza prawo i realną zdolność społeczności lokalnych do kierowania i administrowania fundamentalną częścią spraw publicznych. Według art. 3 ust. 2 EKSL jednostki samorządowe powinny mieć konstytucyjne lub ustawowo przyznane „kompetencje”, „uprawnienia”, „swobodę działania”, „możność samodzielnego ustalania swej wewnętrznej struktury”. Autonomię jednostek samorządowych w zakresie gospodarowania środkami finansowymi reguluje art. 9 ust. 1 zgodnie z którym społeczności lokalne mają „prawo do posiadania własnych wystarczających zasobów finansowych, którymi mogą swobodnie dysponować w ramach wykonywania swych

372 Art. 15 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. z 1997 r., nr 78, poz. 483 z późn. zm.

373 Ibidem, art. 16 ust. 2.

374 A. Doliwa, Konstytucjonalizacja osobowości prawnej jako podstawa współpracy międzynarodowej gmin, „Białostockie Studia Prawnicze” 2012, nr 12, s. 211-212.

140 uprawnień”. Jednostki samorządowe za swoje czynności (zadania publiczne) „ponoszą odpowiedzialność”. Podkreślić należy, że EKSL jednoznacznie przewiduje regułę upodmiotowienia prawnego jednostek samorządu terytorialnego376

.

Podmiotowość prawna jest jednym z kluczowych aspektów działalności samorządu terytorialnego, gdyż gwarantuje jednostkom samorządu terytorialnego niezależność – „Podmiotowość prawna jednostek samorządu terytorialnego uprawnia je np. do korzystania z ochrony sądowej. Jednostki samorządu terytorialnego jako osoby prawne są podmiotami odrębnymi od państwa, Skarbu Państwa oraz od innych osób prawnych i osób fizycznych, dysponujących mieniem prywatnym lub publicznym377

.

Podmiotowość polskich jednostek samorządu terytorialnego wyraża się także w postaci uprawnienia do podejmowania współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw. Fundament kooperacji zawarty jest w art. 172 ust. 2 Konstytucji RP, zgodnie z którym jednostka samorządu terytorialnego ma prawo przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych i regionalnych oraz współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw. Ustawa o zasadach przystępowania jednostek samorządu terytorialnego do międzynarodowych zrzeszeń lokalnych i regionalnych weszła w życie 15 września 2000 r. Istotnym krokiem było wprowadzenie w 2001 r. do ustawy o samorządzie gminnym przepisu, że współpraca ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw należy do zadań własnych gminy. Analogiczny przepis wprowadzono do ustawy o samorządzie powiatowym. Z kolei ustawa o samorządzie województwa zawiera regulacje dotyczące współpracy zagranicznej.

Współpraca jednostek lokalnych i regionalnych jest uzależniona od sytuacji prawnej i możliwości organizacyjnych kraju. Jednostki borykające się z problemami natury formalnoprawnej współpracują najczęściej w ramach umowy partnerskiej. W sytuacji współpracy zróżnicowanej grupy jednostek powstają euroregiony378

.

Wspomniane już wcześniej euroregiony funkcjonujące na obszarze Unii Europejskiej są zróżnicowane. Nie posiadają jednakowej struktury organizacyjnej oraz nie mają identycznej formy prawnej w jednym państwie. Elementem wspólnym jest fakt, że nie są ponadpaństwowymi podmiotami władzy publicznej. Jednostki samorządu terytorialnego, które wchodzą w skład euroregionu, nie przestają podlegać prawu krajowemu. Zatem, celem

376

Ibidem.

377 Ibidem, s. 214.

378 K. Kentnowska, Rozwój form współpracy samorządów na poziomie międzynarodowym, [w:] B. Dolnicki (red.), Formy współdziałania jednostek samorządu terytorialnego, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2012, s. 235.

141 euroregionu nie jest przejęcie władztwa administracyjnego, tylko współpraca i rozwój obszarów przygranicznych, polepszanie ich położenia gospodarczego i ekonomicznego, promowanie turystyki i integracji społecznej.

W literaturze przedmiotu są przedstawione różnorodne formy prawne funkcjonowania organizacji euroregionalnych. Można wśród nich rozróżnić trzy typy euroregionów. Najbardziej rozwinięty model przewiduje działanie euroregionu jako transgranicznego związku celowego posiadającego osobowość prawną prawa publicznego jednego z państw. Euroregion tworzony jest na podstawie specjalnej normy kompetencyjnej, która przewiduje budowanie transgranicznych związków celowych prawa publicznego. Na początku musi zostać zawarta właściwa umowa międzynarodowa przez zainteresowane państwa. W polskim porządku prawnym brak jest podstaw prawnych do tworzenia takich instytucji379

.

Drugi sposób utworzenia euroregionu nie wymaga zawierania poprzedzającej umowy międzynarodowej przez zainteresowane państwa. Władze lokalne różnych państw powołują euroregion na podstawie swoich uprawnień ogólnych – może to być stowarzyszenie posiadające osobowość prawną lub też instytucja bez osobowości prawnej. Przykładem jest niemiecka wspólnota robocza (Arbeitsgemeinschaft). Akcesja do euroregionu przebiega zgodnie z trybem przewidzianym w przepisach prawa wewnętrznego tego państwa, w którym organizacja ma swoją siedzibę i które normuje jej postać prawną. Taki model euroregionu nie wymaga ustanowienia specjalnej normy kompetencyjnej w celu jego utworzenia, ponieważ gminom przysługuje swoboda w korzystaniu z powszechnie dostępnych form prawnych. W polskim prawie brak jest unormowania, które pozwala na tworzenie instytucji prawnych z udziałem jednostek samorządu terytorialnego, oraz które dopuszcza jednocześnie przystępowanie podmiotów publicznych z innych państw380

.

Trzeci typ tworzenia euroregionu jest właściwy dla euroregionów działających wzdłuż granic Polski. Proces ten przebiega dwuetapowo. Na początku podmioty publiczne (gminy, powiaty) pochodzące z jednego państwa ustanawiają euroregion krajowy jako organizację wyposażoną w podmiotowość prawną (np. stowarzyszenie) i działającą na podstawie prawa wewnętrznego państwa, do którego należą. Drugi etap sprowadza się do podpisania przez euroregiony krajowe porozumienia o utworzeniu euroregionu transgranicznego. Jego członkami są utworzone w pierwszym etapie zrzeszenia niektórych jednostek samorządu

379 P. Łazutka, Specyfika euroregionów polsko-niemieckiego pogranicza w porównaniu do euroregionów na

wschodniej granicy Polski, [w:] B. Dolnicki (red.), Formy współdziałania jednostek samorządu terytorialnego,

Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2012, s. 299.

142 terytorialnego, a nie same jednostki samorządu. Podkreślić należy, że tak utworzony euroregion nie posiada podmiotowości prawnej oraz, że jego funkcjonowanie nie jest uregulowane w prawie wewnętrznym żadnego państwa. Nie stanowi też podmiotu prawa międzynarodowego381

.

Badając aspekt podmiotowy europejskiej współpracy transgranicznej nie można pominąć problematyki dotyczącej powstawania euroregionów z udziałem polskich jednostek samorządu terytorialnego, a w szczególności inicjatorów-podmiotów zaangażowanych w powstawanie euroregionów, np. gmin i związków gmin czy Ministerstwa Spraw Zagranicznych i wojewodów. Dodatkowo warto zwrócić uwagę na zróżnicowanie inicjatyw zmierzających do tworzenia euroregionów. Polskie euroregiony można podzielić na dwa zgrupowania: euroregiony pogranicza zachodniego i euroregiony pogranicza wschodniego. Podstawa podziału odnosi się do podmiotów, które inicjowały powstanie euroregionów. Ważnymi podmiotami tworzenia euroregionów na zachodniej granicy Polski były samorządy lokalne, tj. gminy i związki gmin. Natomiast euroregiony wschodniego pogranicza Polski powstały z inicjatywy Ministerstwa Spraw Zagranicznych i wojewodów.

Jako przykład może posłużyć Euroregion Pro Europa Viadrina, który powstał 21 grudnia 1993 r. na polsko-niemieckim pograniczu. Utworzony został z inicjatywy działaczy lokalnych i stowarzyszeń przygranicznych gmin. Ze strony polskiej było to Stowarzyszenie Gmin Lubuskich Pogranicze, a także Związek Gmin Gorzowskich382. Inaczej wyglądało utworzenie Euroregionu Niemen. Inicjatywa kooperacji pojawiła się w 1995 r. w Deklaracji II Bałtyckiego Forum Gospodarczego. Po ponad dwuletnich przygotowaniach 6 czerwca 1997 r. podpisano porozumienie o utworzeniu związku transgranicznego Euroregion Niemen. Jego założycielami zostali wojewoda suwalski (Polska), województwa Alytus i Mariampol (Litwa) oraz Obwód Grodzieński (Białoruś). Strona rosyjska przystąpiła do euroregionu dopiero w kwietniu 2002 r.³⁸³. Podpisanie porozumienia przez przedstawicieli administracji rządowej skutkowało ograniczonym zaangażowaniem samorządów lokalnych w rozwój współpracy transgranicznej.

Pierwotnie formuła zrzeszeń samorządów euroregionów w relacjach transgranicznych była wystarczająca, choć niedoskonała. Brak podmiotowości prawnej euroregionów sprawił, że nie miały one (i nie mają nadal) optymalnych warunków do skutecznego i efektywnego

381

Ibidem, s. 300.

382 J. Korczak, Formy współdziałania komunalnego (gmin i powiatów) w obszarze przygranicznym. Wybrane

zagadnienia, [w:] E. Albrecht, K. Nowacki (red.), Transgraniczna współpraca społeczności lokalnej i władz między Polską a Niemcami, Lexxion, Der Jur. Verl., Berlin 2006, s. 183.

143 działania. Sytuacja terenów peryferyjnych wraz z wejściem Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. uległa poprawie. Jednak część problemów pozostała. W zakresie działalności euroregionów nie zmieniono ich sytuacji prawnej – nie umocowano tego narzędzia w prawie unijnym i krajowym. Wspomniany już Euroregion Niemen, podobnie jak pozostałe stowarzyszenia samorządów euroregionów mające siedzibę w kraju UE, mógł podjąć starania w celu uzyskania statusu instytucji pośredniczącej w przyznawaniu środków europejskich na inicjatywy o charakterze transgranicznym. Działalność związana z projektami parasolowymi stała się głównym i w zasadzie jedynym polem działania wielu euroregionów. Jednakże liczba konkursów wraz z zakończeniem perspektywy finansowej UE na lata 2014-2020 drastycznie spadnie, a inne źródła finansowania mogą być trudno dostępne ze względu na wzrost liczby podmiotów aplikujących o środki oraz ze względu na skomplikowane kryteria ich przyznawania. Może to oznaczać zakończenie działalności niektórych euroregionów384

. Unia Europejska dostrzegając problemy stowarzyszeń samorządów euroregionów (przede wszystkich brak podmiotowości prawnej, a także fakt, że działalność stowarzyszeń nie jest uregulowana w prawie wewnętrznym żadnego państwa oraz stowarzyszenia nie są instytucjami prawa międzynarodowego) podjęła działania zmierzające do opracowania nowej formuły współpracy stowarzyszeń samorządów, opartej na prawie unijnym, która mogłaby konkurować z euroregionami (a nawet je zastąpić) i skuteczniej niwelować zapóźnienie obszarów transgranicznych. Taka szansa pojawiła się pod koniec 2006 r., gdy wypracowano formułę Europejskiego Ugrupowania Współpracy Terytorialnej (EUWT)385

.

Potencjalnym podmiotem europejskiej bilateralnej współpracy transgranicznej z pewnością może być EUWT, które przyczyniło się do ożywienia i wzmocnienia sytuacji ekonomiczno-społecznej, infrastrukturalnej i ogólnogospodarczej na obszarze transgranicznym, jak też doprowadziło do „nowego otwarcia” w relacjach centrum-peryferie³⁸⁶. Podstawą prawną dla EUWT jest rozporządzenie (WE) nr 1082/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie europejskiego ugrupowania współpracy terytorialnej387. Na gruncie prawa polskiego ważną rolę odgrywa ustawa z dnia 7 listopada 2008 r. o europejskim ugrupowaniu współpracy terytorialnej. W nowym okresie

384 W.J. Musiał, W. Zoń, Optimization of the formula for cooperation between Bialystok and Grodno, „Optimum. Studia Ekonomiczne” 2016, nr 5, s. 169.

385

Ibidem.

386 E. Nadalutti, Does the „European Grouping of Territorial Co-operation‟ Promote Multi-level Governance

within the European Union?, „Journal of Common Market Studies” 2013, Vol. 51, Nr 4, s. 768. 387

Ustawa z dnia 7 listopada 2008 r. o europejskim ugrupowaniu współpracy terytorialnej, Dz.U. z 2008 r. Nr 218, poz. 1390 z późn. zm.

144 programowania na lata 2014-2020 obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1302/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1082/2006 w sprawie europejskiego ugrupowania współpracy terytorialnej (EUWT) w celu doprecyzowania, uproszczenia i usprawnienia procesu tworzenia takich ugrupowań oraz ich funkcjonowania. Główną jego cechą jest posiadanie osobowości prawnej, a w rezultacie pełnej zdolności do czynności prawnych w rozumieniu danego systemu prawa krajowego388

. Zgodnie z art. 3a ust 1 rozporządzenia o EUWT w celu doprecyzowania, uproszczenia i usprawnienia procesu tworzenia takich ugrupowań oraz ich funkcjonowania „w skład EUWT mogą wchodzić członkowie znajdujący się na terytorium co najmniej dwóch państw członkowskich oraz z co najmniej jednego państwa trzeciego sąsiadującego z co najmniej jednym z tych państw członkowskich, w tym z ich regionami najbardziej oddalonymi, jeżeli te państwa członkowskie i państwa trzecie wspólnie prowadzą działania w ramach współpracy terytorialnej lub realizują programy wspierane przez Unię”. Ponadto, zgodnie z ust. 2 „w skład EUWT mogą wchodzić członkowie znajdujący się na terytorium tylko jednego państwa członkowskiego oraz z co najmniej jednego państwa trzeciego389 sąsiadującego z państwem członkowskim, w tym z jego regionami najbardziej oddalonymi, jeżeli to państwo członkowskie uzna takie EUWT za zgodne z zakresem swej współpracy terytorialnej w kontekście współpracy transgranicznej lub transnarodowej lub stosunków dwustronnych z danym państwem trzecim”. W związku z powyższym, przystąpienie Białorusi do EUWT może nastąpić w sytuacji, gdy państwo członkowskie (w tej sytuacji Polska) uznaje je za zgodne z zakresem swej współpracy terytorialnej w kontekście współpracy transgranicznej lub transnarodowej lub stosunków dwustronnych z danym państwem trzecim (z Białorusią). Przystąpienie Białorusi do Ugrupowania może nastąpić jedynie warunkowo. Republika Białoruś musi przyjąć całość przepisów unijnych dotyczących EUWT. Ugrupowanie osobowość prawną otrzymuje z chwilą wpisania do rejestru lub publikacji w państwie członkowskim, gdzie ma znajdować się siedziba określonego EUWT. Członkowie Ugrupowania (państwa członkowskie Unii Europejskiej, władze regionalne i lokalne, podmioty prawa publicznego, stowarzyszenia składające się z podmiotów należących do jednej lub kilku z wymienianych wcześniej kategorii) powiadamiają o rejestracji, publikacji, statucie państwo członkowskie, w którym będzie zlokalizowana siedziba danego

388

Ż. Szczegłowa, Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej we współpracy transgranicznej, [w:] M. Perkowski (red.), Współpraca transgraniczna…, s. 55.

389 Uprawnienie do przystąpienia do EUWT przez członków państwa trzeciego otwiera nowy rozdział w