Rozdział II. WYMIAR PRAWNY EUROPEJSKIEJ BILATERALNEJ WSPÓŁPRACY TRANSGRANICZNEJ BILATERALNEJ WSPÓŁPRACY TRANSGRANICZNEJ
2.2. Europejska bilateralna współpraca transgraniczna w prawie międzynarodowym międzynarodowym
Umowy miast partnerskich stanowią odrębną i swoistą grupę umów w administracji. Obejmują generalne zobowiązanie do wspólnej kooperacji, które partnerzy odnoszą w obszerniejszym kontekście geopolitycznym do potrzeby umacniania więzi między społecznościami lokalnymi, a czasami między państwami i narodami w duchu integracji europejskiej. Umowy te nie stanowią polityki zagranicznej państwa, ponieważ kompetencja ta należy do centralnych organów administracji państwowej219. W ramach przyznanych im zadań i uprawnień jednostki samorządu terytorialnego zawierają umowy w celu zaspokajania potrzeb lokalnych społeczności, które wykraczają daleko poza granice gminy.
2.2. Europejska bilateralna współpraca transgraniczna w prawie
międzynarodowym
Prawo międzynarodowe publiczne przez długi okres swego historycznego rozkwitu było prawem zwyczajowym. Współcześnie w związku z dużą liczbą umów dwustronnych i wielostronnych oraz zwiększeniem się liczby krajów związanych tymi umowami, rola zwyczaju220 uległa zdecydowanemu osłabieniu. Wbrew przekonaniom lokalnymi i regionalnymi innych państw oraz przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych i regionalnych.
217
Oświadczenie woli w imieniu miasta składa jednoosobowy organ o charakterze wykonawczym, upoważniony do reprezentowania jednostki samorządu terytorialnego zgodnie z art. 31 ust. 1 Ustawy o samorządzie gminnym.
218
Zgodnie z art. 42 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2016 r. nr 446 z późn. zm.), w związku z art. 13 pkt 2 ustawy z 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz.U. z 2016 r. nr 296), akty prawa miejscowego stanowione przez organ gminy podlegają obowiązkowi publikacji w dzienniku urzędowym.
219
Konstytucja RP upoważnia Radę Ministrów do prowadzenia polityki zagranicznej państwa (art. 146), wskazując jednoznacznie na Prezydenta, który jako przedstawiciel państwa w stosunkach zewnętrznych powinien współpracować z Prezesem Rady Ministrów i właściwym ministrem w zakresie polityki zagranicznej (art. 133 Kontytucji RP).
220 Zwyczaj międzynarodowy jest niepisanym i najstarszym źródłem prawa międzynarodowego. W doktrynie definiowany jest jako zgodne postępowanie państw tworzące prawo, a więc prawa i obowiązki. Według art. 38 Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości zwyczaj międzynarodowy jest dowodem ogólnej praktyki przyjętej jako prawo. Aby zwyczaj międzynarodowy mógł powstać niezbędna jest łączne występowanie 2 elementów tj. praktyki (usus) i przekonania, że ma ona wiążący charakter (opinio iuris sive necessitatis), czyli jest zgodna z przepisami prawa. Praktyka z uwagi na bardziej
94 zapowiadającym zanik prawa zwyczajowego, obecnie przejawia on aktywność. Zdarza się tak, że państwa z rozmaitych przyczyn uważają za bardziej korzystne dla siebie wyrażenie zgody na pewną normę prawną poprzez milczące przyzwolenie niż przez podpisanie umowy221.
W dzisiejszych czasach umowy międzynarodowe stanowią podstawowe źródło prawa międzynarodowego. Umowy międzynarodowe można podzielić na umowy wiążące oraz na niewiążące. Przykładem umowy niewiążącej jest Europejska Karta Samorządu Regionalnego. Biorąc pod uwagę, że umowy międzynarodowe obrazują prawo zwyczajowe, można rozważyć, na ile w tym przypadku można mówić o odzwierciedleniu zwyczaju. Wydaje się, że nie wszystkie postanowienia spisane w Europejskiej Karcie Samorządu Regionalnego posiadają swoje odpowiedniki w obowiązującym prawie zwyczajowym. Już sam fakt, że rządy większości państw europejskich kwestionują międzynarodową podmiotowość regionów (przykład polskiego MSZ)222 uznając, że prawem właściwym dla ich relacji zagranicznych jest prawo międzynarodowe prywatne) wskazane na opinio iuris sive necessitatis w tej kwestii. Z drugiej strony nieuchronnie nasuwa się dylemat czy mogą istnieć zwyczaje międzynarodowe (skoro funkcjonują porozumienia)223, ale pogłębiony wywód przekracza ramy niniejszej pracy oraz kompetencje merytoryczne autora. Tym niemniej można z pewnością zauważyć, że część postanowień przewidzianych w Europejskiej Karcie Samorządu Regionalnego znajdzie swoje odzwierciedlenie w innych regulacjach, a zatem istnienie endogenicznych regulacji zwyczajowych można w tym przypadku bezpiecznie założyć. Rozważania nie będą kontynuowane w sposób pogłębiony, gdyż dotyczą współpracy zagranicznej innego, niż tytułowy, poziomu oczywisty charakter postrzegana jest jako element obiektywny, natomiast przekonanie traktowane jest jako element subiektywny, trudniejszy do zweryfikowania – zob.: E. Cała-Wacinkiewicz, Rodzaje umów
międzynarodowych, [w:] E. Cała-Wacinkiewicz, R. Podgórzańska, D. Wacinkiewicz (red.), Encyklopedia zagadnień międzynarodowych, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2011, s. 223. Co do praktyki,
kluczowe znaczenie ma w tym miejscu funkcjonowanie państwa (np. prezydent, minister spraw zagranicznych, przedstawiciele dyplomatyczni), a także innych organów (np. sądy, parlament). Co więcej w grę może wchodzić funkcjonowanie organizacji międzynarodowych – zob. R. Bierzanek, J. Symonides,
Prawo międzynarodowe publiczne…, s. 107. Podkreślić należy, że nie każda praktyka skutkować będzie
powstaniem normy zwyczajowej. Według orzecznictwa MTS musi spełniać kilka wymogów. Po pierwsze musi być zgodna (tj. jednolita). Po drugie musi być ciągła (tj. nieprzerwana) wystarczająco długotrwała i powszechna.
221 R. Bierzanek, J. Symonides, Prawo międzynarodowe publiczne…, s. 106.
222 Zob. Interpelacja Posła na Sejm RP Damiana Raczkowskiego z dnia 22.02.2013 r. w sprawie współpracy międzynarodowej województw i zawieranych przez nie umów oraz porozumień, sygn. SPS-023-14604/13, tryb dostępu: http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=5AF71611 [na dzień: 14.03.2017 r.].
223
Na ten temat prowadzone były dyskusje na forum Katerdy Prawa Międzynarodowego Publicznego na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Białymstoku.
95 samorządu, a ich prowadzenie w tej pracy znacząco naruszyłoby racjonalne ramy przedmiotowe.
Podstawowymi dokumentami zawierającymi zasady współpracy transgranicznej
są umowy i porozumienia międzynarodowe oraz różnego rodzaju umowy władz regionalnych i lokalnych224. Konwencje międzynarodowe regulujące europejską bilateralną współpracę transgraniczną (wiążące państwa członkowskie Rady Europy) to:
Europejska konwencja ramowa o współpracy transgranicznej między wspólnotami i władzami terytorialnymi (tzw. Konwencja madrycka), sporządzona w Madrycie 21 maja 1980 r. 225
;
Europejska Karta Samorządu Lokalnego, podpisana w Strasburgu 15 października 1985 r.226
.
Oprócz konwencji międzynarodowych w doktrynie wyróżnia się również regulacje pozarządowe (tzw. soft law)227
, jak Europejska Karta Regionów Granicznych i Transgranicznych uchwalona w Euroregionie EUREGIO na pograniczu Niemiec i Holandii w dniu 20 listopada 1981 r. (do 1995 r. Europejska Karta Regionów Przygranicznych)228, bądź transgraniczne229, jak Europejska Karta Samorządu Regionalnego, przyjęta w Strasburgu 5 czerwca 1997 r.230.
Konwencja madrycka jest kluczowym aktem prawnym regulującym współpracę transgraniczną. Przedstawia formalnoprawne ramy partycypacji społeczności lokalnych w bazującej na europejskich standardach współpracy transgranicznej oraz prawne i strukturalne wzorce tej współpracy231
. Polska ratyfikując Konwencję madrycką zobowiązała się do podejmowania inicjatyw w celu umacniania i rozwijania współpracy transgranicznej, rozwiązywania problemów prawnych, administracyjnych oraz
224
A. Tucholska, Prawno-instytucjonalne uwarunkowania…, s. 47.
225
A. Przyborowska-Klimczak, W.S. Staszewski, S. Wrzosek, Prawnomiędzynarodowe źródła
współpracy regionalnej Polski, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok 2000, s. 8.
226 Europejska Karta Samorządu Lokalnego, sporządzona w Strasburgu 15 października 1985 r., Dz.U. nr
124 poz. 607 z 1994 r.
227 C. Mik, Opinia w sprawie prawnych aspektów aktywności międzynarodowej województw,
zawieranych przez nie umów i porozumień oraz kompetencji Ministra Spraw Zagranicznych i Ministra Spraw Wewnętrznych, „Zeszyty Prawnicze Biura Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu” 2013, nr 2, s.
196. Zob. M. Malinowska, Współpraca zagraniczna samorządu województwa – zagadnienia wybrane, „Przegląd Prawa Publicznego” 2012, nr 7–8, s. 138-139.
228 C. Mik, Opinia w sprawie prawnych aspektów…, s. 196.
229 Europejska Karta Regionów Granicznych i Transgranicznych uchwalona w Euroregionie EUREGIO na pograniczu Niemiec i Holandii 20 listopada 1981 r., tryb dostępu: http://www.karpacki.pl/gfx/karpacki/pl/defaultopisy/70/10/1/ekrg200805032703.pdf [na dzień: 18.07.2016 r.].
230 Europejska Karta Samorządu Regionalnego, przyjęta w Strasburgu 5 czerwca 1997 r., tryb dostępu: www.karpacki.pl/pliki/eksr200804124345.doc [na dzień: 10.01.2013 r.].
96 technicznych, które mogłyby zakłócać tę współpracę. Atutem prawnym konwencji jest ramowe przedstawienie celów i zasad kooperacji transgranicznej oraz przedstawienie (w załącznikach) zbioru modelowych umów, porozumień i statutów dotyczących tej współpracy. Pozwala to na przyjęcie różnych form kooperacji w obrębie systemów prawnych państw. Akt prawny nie ingeruje w zakres i rodzaj właściwości wspólnot i władz terytorialnych. W konwencji zaakcentowano zasadę pierwszeństwa prawa wewnętrznego państwa w relacji do umów sporządzanych pomiędzy partnerami współpracy transgranicznej. Uzupełnieniem Konwencji madryckiej są dwa protokoły: Protokół Dodatkowy do Europejskiej konwencji ramowej o współpracy transgranicznej między wspólnotami i władzami terytorialnymi, sporządzony w Strasburgu w dniu 9 listopada 1995 r., którego celem jest wzmocnienie postanowień konwencji madryckiej i uregulowanie niektórych kwestii prawnych dotyczących współpracy transgranicznej, oraz Protokół Nr 2 sporządzony w Strasburgu w dniu 5 maja 1998 r. dotyczący współpracy międzyterytorialnej, obejmującej wspólne przedsięwzięcia w kwestii ustanowienia stosunków między wspólnotami i władzami terytorialnymi dwóch lub większej liczby państw, innych niż współpraca transgraniczna sąsiadujących władz, włączając w to podpisywanie porozumień o kooperacji ze wspólnotami lub władzami terytorialnymi innych państw232
(których Polska jeszcze nie ratyfikowała).
Podkreślić należy, że państwa członkowskie Rady Europu ratyfikując Konwencję zobowiązały się do podejmowania prac na rzecz umacniania, rozwijania europejskiej bilateralnej oraz multilateralnej współpracy transgranicznej. Dodatkowo kraje zobligowane były do podejmowania działań w trakcie realizacji umowy w celu rozwiązywania problemów natury prawnej, administracyjnej i technicznej, które mogłyby utrudniać współpracę.
Elementem konwencji jest aneks zawierający ramowe sformułowanie celów i zasad współpracy oraz zestaw przykładowych umów, porozumień, statutów, które mają ułatwić współpracę między wspólnotami i władzami terytorialnymi. Jednakże konwencja nie posiadała konkretnego postanowienia, które uprawniałoby władze lokalne i regionalne europejskich państw do nawiązywania kooperacji. Sytuacja się zmieniła wraz z wprowadzaniem Protokołu Dodatkowego, który stanowi, że władze lokalne i regionalne posiadają uprawnienia do nawiązywania wszelkich inicjatyw
232
A. Przyborowska-Klimczak, W.S. Staszewski, S. Wrzosek, Prawno-międzynarodowe źródła
97 dotyczących współpracy transgranicznych233. Umożliwia on zastosowanie różnorodnych form współpracy w ramach systemów prawnych państw234. Co więcej, Protokół Dodatkowy stanowi, że władze lokalne i regionalne posiadają uprawnienia do nawiązywania wszelkich inicjatyw dotyczących współpracy transgranicznej. Konwencja stała się dźwignią rozwoju form bilateralnych (np. współpraca miast bliźniaczych) jak i multilateralnych (np. euroregiony, Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej, partnerstwo wielostronne).
Europejski standard bilateralnej współpracy samorządowej w znacznym stopniu powstał pod wpływem Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego235
. Została uchwalona przez Radę Europy w dniu 15 października 1985 r. Karta stanowi prawny instrument, który chroni autonomię i niezależność samorządu lokalnego oraz określa europejskie standardy ochrony praw władz lokalnych. Stanowi także „syntetyczne ujęcie grupy wartości europejskich negujących totalitaryzm, autokratyzm i radykalną centralizację jako niezgodne z kulturą europejskiego zarządzania”, natomiast działania władz publicznych państw członkowskich, które ignorują przedmiotowe wartości mogą skutkować sankcjami Rady Europy236
. Uznaje ona prawo społeczności lokalnych do brania udziału w procesie europejskiej współpracy transgranicznej poprzez przystępowanie do międzynarodowych stowarzyszeń społeczności lokalnych z poszanowaniem porządku prawnego własnego państwa237. Definiuje ona termin „samorząd lokalny” jako „prawo i rzeczywista zdolność wspólnot lokalnych do regulowania i zarzadzania, w ramach prawa, na ich własną odpowiedzialność i na rzecz ich ludności, istotna częścią spraw publicznych238
. W związku z tym wspólnoty lokalne powinny móc samodzielnie kreować swą wewnętrzną strukturę administracyjną, ustanawiając jednostki dostosowane do indywidualnych potrzeb i umożliwiające efektywne zarządzanie. Karta jest dokumentem międzynarodowym, który przedstawia
233 J. Szymański, Podstawowe instrumenty prawne współpracy transgranicznej w ramach Rady Europy, „Białostockie Studia Prawnicze” 2016, nr 20 B, s. 99.
234 A. Przyborowska-Klimczak, W.S. Staszewski, S. Wrzosek, Prawnomiędzynarodowe źródła
współpracy…, s. 8-12.
235 W polskim systemie prawnym akt ten występował w latach 1994-2006 pod tytułem „Europejska Karta Samorządu Terytorialnego”, jednak zgodnie z Obwieszczeniem Ministra Spraw Zagranicznych z dnia 22 lipca 2006 r. o sprostowaniu błędu zmieniono jej tłumaczenie na „Europejska Karta Samorządu Lokalnego”. Zob. Obwieszczenie Ministra Spraw Zagranicznych z dnia 22 lipca 2006 r. o sprostowaniu błędu (Dz. U nr 154, poz. 1107).
236 E. Cała-Wacinkiewicz, Rodzaje umów międzynarodowych, [w:] E. Cała-Wacinkiewicz, R. Podgórzańska, D. Wacinkiewicz (red.), Encyklopedia… , s. 227.
237
T. Gadkowski, Prawno-międzynarodowe…, s. 75.
98 określone standardy organizacji i funkcjonowania samorządu terytorialnego w krajach członkowskich Rady Europy. Nadaje jednostkom terytorialnym uprawnienia do współpracy transgranicznej. Zgodnie z art. 10 pkt 1, wykonując swoje uprawnienia społeczności terytorialne mogą współpracować z innymi społecznościami oraz zrzeszać się z nimi celem realizacji określonych zadań.
Polska ratyfikowała Europejską Kartę Samorządu Lokalnego w 1993 r. z mocą obowiązującą od 1994 r.239
. Według Karty społeczności lokalne powinny być traktowane jako istotny instrument kształtowania ustroju demokratycznego. Prawo obywateli do partycypacji w zarządzaniu jest jedną z demokratycznych zasad wspólnych dla wszystkich krajów zrzeszonych w Radzie Europy. Istnienie społeczności lokalnych posiadających rzeczywiste uprawnienia stwarza warunki dla skutecznego kierowania, pozostającego jednocześnie w bezpośredniej bliskości obywatela. Podejmowanie działań mających na celu ustalenie ważnych, wspólnych elementów statusu prawnego społeczności lokalnych w państwach należących do Rady Europy sprzyja integracji i ułatwia rozwój współpracy w Europie240.
Natomiast, jeśli chodzi o pracowników samorządowych, to ich status powinien ułatwiać zatrudnianie tych posiadających wysokie kwalifikacje i umiejętności. Konieczne zatem jest właściwe dokształcanie, odpowiednie wynagrodzenie i możliwości awansu zawodowego241
.
Należy zwrócić uwagę, że Karta zawiera szereg reguł, które powinny być implementowane w ustawodawstwie samorządowym krajów ratyfikujących ten akt. Jedną z ważniejszych jest zasada prawnej ochrony samorządności terytorialnej, która musi być uznana w prawie wewnętrznym oraz, o ile to możliwe, w konstytucji. Według art. 11 Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego społeczności lokalne maja prawo do odwołania na drodze sądowej w celu zapewnienia swobodnego wykonywania uprawnień oraz poszanowania zasad samorządności lokalnej, przewidzianych w
239
A. Tucholska, Prawno-instytucjonalne uwarunkowania…, s. 50.
240 A. Przyborowska-Klimczak, W.S. Staszewski, S. Wrzosek, Prawno-międzynarodowe źródła
współpracy…, s. 10. 241
M. Perkowski, Główne podstawy prawnomiędzynarodowe aktywności zagranicznej samorządu
99 konstytucji lub w prawie wewnętrznym242. Zatem zgodnie z art. 11 społecznościom lokalnym przysługuje prawo do odwołania na drodze sadowej m.in. w celu243
:
swobodnego wykonywania uprawnień;
poszanowania zasad samorządności lokalnej wyrażonych w konstytucji lub w prawie wewnętrznym.
Zakres podmiotowy Karty obejmuje szeroki krąg, w tym wszystkie rodzaje społeczności lokalnych funkcjonujących na obszarze państw-stron. Wspomnieć należy, że w momencie składania dokumentu ratyfikacyjnego, jego przyjęcia lub zatwierdzenia państwom przysługuje uprawnienie do wskazywania tych rodzajów społeczności lokalnych lub regionalnych, wobec których planują ograniczyć stosowanie przedmiotowej Karty, lub te, wobec których Karta nie będzie miała zastosowania. Dodatkowo państwom przysługuje uprawnienie do włączenia innych rodzajów społeczności lokalnych lub regionalnych do zakresu stosowania Karty, w postaci późniejszego poinformowania o tym Sekretarza Generalnego Rady Europy244
.
Pomimo tego, że Europejska Karta Samorządu Lokalnego ma formułę ogólną, tylko nieliczne przepisy odnoszą się bezpośrednio do europejskiej bilateralnej współpracy transgranicznej. Niemniej jednak przestrzeganie jej przepisów owocnie sprzyja europejskiej bilateralnej współpracy transgranicznej, stanowiąc podłoże prawne i przewidywalne, trwałe standardy europejskie.
Kolejnym dokumentem międzynarodowym regulującym bilateralną współpracę transgraniczną jest Europejska Karta Samorządu Regionalnego. Została ona przyjęta na posiedzeniu Kongresu Władz Lokalnych i Regionalnych Europy 5 czerwca 1995 r. Daje regionom podstawę do prowadzenia współpracy transgranicznej analogicznie do zawartej w Europejskiej Karcie Samorządu Lokalnego. Art. 8 i 10 Karty regulują sprawy związane ze współpracą międzynarodową. Region definiowany jest jako szczebel administracji publicznej między rządem a samorządem lokalnym, wyposażony w odrębną od państwa i jednostek lokalnych osobowość prawną organ stanowiący wyłaniany w powszechnych wyborach, posiadający własne organy wykonawcze i aparat administracyjny, budżet z własnymi źródłami dochodu oraz szeroki zakres zadań i
242
J. Jagoda, Gwarancje samorządu terytorialnego w prawie międzynarodowym i europejskim [w:] J. Slugocki (red.), Dziesięć lat polskich doświadczeń w Unii Europejskiej. Problemy prawnoadministracyjne, Wydawnictwo PRESSCOM Sp. z o.o., Wrocław 2014, s. 13-14.
243
Ibidem.
100 kompetencji245. Regiony powinny także posiadać uprawniania do tworzenia własnego ustawodawstwa w ramach określonych ustawami danych państw. Zapisane w Karcie rozwiązania mają być bodźcem dla władz prawodawczych krajów do konstruowania w prawie wewnętrznym przepisów umożliwiających traktowanie struktur transgranicznych jako podmiotów, których funkcjonowanie ma umocowanie prawne i możliwości realizacji danych zadań246
.
Europejska Karta Regionów Granicznych i Transgranicznych powstała w 1981 r. w EUREGIO na pograniczu Niemiec Holandii jako Europejska Karta Regionów Przygranicznych. W 1995 r. zmieniono nazwę Europejska Karta Regionów Przygranicznych na Europejską Kartę Regionów Granicznych i Transgranicznych. Karta nie jest międzynarodowym aktem prawnym. Jest to niewiążąca deklaracja współpracy, w której jest zawarta definicja, opis celów, problemów, form współpracy. Zgodnie z Kartą, współpraca transgraniczna łagodzi negatywne skutki istnienia granic. Kooperacja ma obejmować obszary życia kulturalnego, społecznego i gospodarczego247
. Karta szczególną uwagę poświęca problemom rozwoju ekonomicznego, polityki regionalnej, ochrony środowiska, współpracy kulturalnej, zagospodarowania przestrzennego i przygranicznego ruchu osobowego. Dokument określa cele, które powinny przyświecać rozwojowi współpracy regionów granicznych (zlikwidowanie krępujących uregulowań państwowych dotyczących sztywności, nieprzenikalności granicy, umacnianie stosunków gospodarczych i społeczno-kulturalnych, uczynienie ze zdecentralizowanych regionów siły napędowej współpracy transgranicznej, ujednolicenie reguł planowania przestrzennego oraz likwidowanie gospodarczych i infrastrukturalnych przeszkód248
. Dokument wskazuje koncepcję rozwoju współpracy transgranicznej w Europie, a być może kształt przyszłych regulacji.
Pierwszymi oficjalnymi dokumentami wyrażającymi wolę współpracy transgranicznej były rezolucje i zalecenia Rady Europy, które zostały przedstawione poniżej:
245
A. Mikołajczyk, Regiony i współpraca transgraniczna, [w:] Z. Brodecki (red.), Regiony, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2005, s. 231.
246 A.Tucholska, Prawno-instytucjonalne uwarunkowania…, s. 50.
247
S. Dołzbłasz, A. Raczyk, Współpraca transgraniczna…, s. 26.
101
Rezolucja 15 Konferencji europejskich władz lokalnych w sprawie integracji regionów przygranicznych z 1969 r249
;
Rezolucja 74 VIII Komitetu Ministrów z dnia 27 lutego 1974, w sprawie współpracy jednostek lokalnych w regionach przygranicznych. Komitet poparł współpracę międzynarodową, szczególnie dwustronną w tym obszarze250
.
Zalecenie 784 Zgromadzenia Parlamentarnego z dnia 28 VI 1975 r. Dokument zwracał uwagę na niezbędność przygotowania ramowej konwencji o współpracy przygranicznej w Europie251.
Z punktu widzenia problematyki Europejskiej bilateralnej współpracy transgranicznej wydaje się zasadne omówienie Rezolucji 74 VIII Komitetu Ministrów z dnia 27 lutego 1974 r. Zaleciła ona państwom członkowskim Rady Europy m.in.:
rozwój współpracy transgranicznej;
usunięcie przeszkód tej współpracy tkwiących w regulacjach w ustawodawstwie wewnętrznym;
zwiększenie elastyczności działania administracji państwowej w celu uproszczenia procedur utrudniających współpracę transgraniczną;
nadzorowanie, w razie konieczności, tworzenia komitetów regionalnej współpracy transgranicznej;
wyposażenie wspólnot terytorialnych w prawne narzędzia współpracy transgranicznej252.
Współpraca transgraniczna realizowana przez władze samorządowe państw Unii Europejskiej może obejmować współpracę bilateralną, jak i współpracę multilateralną. Jednostki samorządu terytorialnego z państw Unii Europejskiej, uznając za celowe podejmowanie wspólnej kooperacji oraz wymiany doświadczeń, formalizują to w postanowieniach umowy. W latach 1950-2000 państwa członkowskie Unii Europejskiej zawarły traktaty, porozumienia i umowy w obszarze współpracy transgranicznej realizowanej przez władze regionalne i lokalne tychże krajów. Należą do nich m.in.:
umowy multilateralne w zakresie współpracy transgranicznej w ramach krajów Beneluksu253;
249 P. Solarz, Euroregiony pogranicza niemiecko-francuskiego i niemiecko-polskiego w procesie
integracji, Wydawnictwo VizjaPress&IT, Warszawa 2009, s. 25. 250 Ibidem.
251 P. Solarz, Współpraca transgraniczna…, s. 57.
252
T. Szewc, Samorząd terytorialny w pracach Rady Europy (wybrane zagadnienia), ,,Samorząd Terytorialny” 2007, nr 1-2, s. 9.
102
umowy między krajami nordyckimi254
– uzupełnione przez tzw. Układ Nordycki Z punktu widzenia problematyki niniejszej pracy istotne jest omówienie takich organizacji, jak Beneluks255, Rada Nordycka czy Związek Białorusi i Rosji, których priorytetowymi celami są współpraca regionalna w zakresie gospodarczym, finansowym, walutowym, a także stworzenie wspólnego rynku ze swobodnym przepływem osób, towarów, kapitału, usług, wspólną polityką itp. zrzeszających państwa z Europy Zachodniej.
Beneluks to system współpracy trzech krajów Europy Zachodniej: Belgii, Holandii i Luksemburga. Zainicjowano go w 1921 r., po zawarciu Belgijsko-Luksemburskiej Unii Ekonomicznej (BELUKS), która zawierała elementy unii gospodarczej i walutowej. Ważnym wydarzeniem dla współpracy państw Beneluksu było podpisanie w dniu 3 lutego 1958 r. Traktatu Haskiego, na podstawie którego utworzona została Unia Gospodarcza Beneluksu. Traktat Haski wszedł w życie 1 listopada 1960 r. Zakładał on zacieśnienie współpracy ekonomicznej, a w rezultacie wzrost poziomu życia i zatrudnienia, stabilizację finansową i utworzenie wspólnego rynku. Działalność Unii Gospodarczej Beneluksu doprowadziła do stworzenia wspólnego rynku ze swobodną wymianą towarów, kapitałów i siły roboczej, do wspólnej polityki celnej i handlowej wobec państw trzecich i koordynacji wewnętrznej polityki gospodarczej. Instytucjami Unii Gospodarczej Beneluksu są:
1) Organy wykonawcze:
Komitet Ministrów (naczelny organ);
Rada Unii Gospodarczej;
Rada Unii Gospodarczej ds. Administracyjnych;
Ministerialna Grupa Robocza ds. Administracyjnych;
Ministerialne grupy robocze.
253 W skład Beneluksu wchodzą: Belgia, Holandia, Luksemburg.
254 Krajami nordyckimi są: Danii, Finlandia, Islandia, Norwegia i Szwecja, Wyspy Alandzkie, Owcze, Grenlandia.