ANALYSIS OF RELATIONSHIPS BETWEEN THE LEVEL SPORTSA INJURY OCCURRENCE
Streszczenie
Brak lub nieodpowiednie przygotowanie narządu ruchu przed przystąpie-niem do aktywności fizycznej, nieuwaga, agresja przeciwnika to tylko nie-liczne czynniki wpływające na zwiększoną liczbę występujących kontuzji. Doskonalenie sprawności nie zawsze koreluje z możliwościami adaptacyj-nymi i kompensacjami danej osoby co składnia do poszukiwania czynników mających wpływ na częstotliwość występowania urazów wśród osób aktyw-nych fizycznie. Celem pracy jest analiza częstości występowania kontuzji w zależność od rodzaju sportu. Postawiono następujące pytania badawcze:
1. Jak poziom sportowy wpływa na częstość uszkodzeń narządu ruchu? 2. Czy wskaźnik BMI ma wpływ na częstość pojawiających się kontuzji? 3. Czy istnieje zależność pomiędzy poziomem sportowym, a rodzajem
uszkodzenia?
Grupę badaną stanowi 197 studentów Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, w tym 159 kobiet w wieku od 18 do 25 lat (x=20,4; SD=1,43) oraz 38 mężczyzn w wieku od 20 do 24 lat (x=20,5; SD=1,28). Zastosowano autorski kwestionariusz ankiety uzupełniony o metryczkę zawierającą pod-stawowe informacje ( wiek, płeć, waga, wzrost). Kwestionariusz zawierał 28 zamkniętych pytań dotyczących rodzaju sportu, jego częstotliwości, czasu trwania, występowania i rodzaju kontuzji, dolegliwości bólowych, leczenia operacyjnego i rehabilitacyjnego. Opracowanie statystyczne obejmowało wykonanie statystyk opisowych, poziom różnic określono za pomocą analizy wariancji ANOVA. Analiza wariancji ANOVA wykazała, że istnieje zależność pomiędzy wskaźnikiem BMI, a występowaniem kontuzji zarówno wśród mężczyzn jak i kobiet (p=0,000081); Częstość urazów, jest uzależnione od poziomu sportowego (p=0,007816). U osób uprawiających sport amatorsko zdarzają się one częściej niż u osób trenujących sport wyczynowy. W bada-niach nie wykazano zależności pomiędzy poziomem sportowym badanych osób, a rodzajem doznanego uszkodzenia aparatu ruchu (p=0,376083). Wnioski:
1. Częstość uszkodzeń narządu ruchu występuje częściej u osób upra-wiających sport amatorski, niż u osób zajmujących się sportem wy-czynowo.
2. Wskaźnik BMI wpływa na częstość doznawanych kontuzji podczas aktywności sportowej.
3. Brak jest zależności pomiędzy poziomem sportowym, a rodzajami występujących uszkodzeń.
Słowa kluczowe: aktywność fizyczna, poziom sportowy, kontuzje. Key words: physical activity , the level of sports, injuries. Wstęp
Aktywność fizyczna stanowi najlepszy sposób na uniknięcie różnego
typu schorzeń, powinna odgrywać istotną rolę w naszym życiu330. Jednak
w przypadku aktywności fizycznej uprawianej na każdym poziomie sporto-wym (amatorsko czy też wyczynowo) ważna jest wiedza dotycząca
podsta-wowego wpływu danego ruchu na organizm331. Kiedy dochodzi do urazu,
udzielenie fachowej pomocy medycznej powinno nastąpić jak najszybciej. Sportowcy, uprawiający sport amatorsko często zwlekają z podjęciem decyzji
o leczeniu332. Osoby rekreacyjnie zajmujące się sportem, nierzadko nie znają
swoich ograniczeń, nie potrafią realnie wyznaczyć granic swoich
możliwo-ści333. Uprawianie aktywności fizycznej na poziomie wyczynowym wymaga
podjęcia ciężkiej pracy, która niejednokrotnie przekracza granice
fizjologicz-nej wytrzymałości334. Wszystkie działania (zwiększenie intensywności,
obcią-żenia), zmierzające do osiągania coraz lepszych wyników, sprzyjają
wystę-powaniu kontuzji335.
Aktywność ruchowa w czasie wolnym może być spontaniczna
(np. marsz) lub odpowiednio zaplanowana pod względem obciążenia336,
przybierająca formę treningu zdrowotnego jako aktywnego wypoczynku337.
Dla bez urazowej aktywności fizycznej ważne są warunki, w jakich uprawiany jest sport. W przypadku biegaczy duże znaczenie odgrywa na-wierzchnia oraz obuwie, które wpływa na przyjmowane obciążenia przez
330 R. Grodzki, Styl życia zawodników uprawiających wyczynowo piłkę nożną, Uwarunko-wania zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego człowieka, wyd. Ośrodek Rekreacji, Sportu i Edukacji w Poznaniu, Bydgoszcz- Poznań 2013, s.167-182.
331 J. Adamczyk i wsp., Postawy prozdrowotne u mężczyzn regularnie ćwiczących na si-łowni, ПЕДАГОГІКА, ПСИХОЛОГIЯ ТА МЕДИКО-БIОЛОГIЧНI ПРОБЛЕМИ ФІЗИЧНОГО ВИХОВАННЯ І СПОРТУ 2012, 2:s.138-144.
332 A.Dziak, Uszkodzenia sportowe i ich leczenie, Acta Clinica, wyd. Fundacja Multis 2002, 3:s.217-224.
333 P. Nowak: Sport rekreacyjny na pograniczu wartości prozdrowotnych, Zdrowie-Kultura Zdrowotna-Edukacja, AWFiS Gdańsk 2010, tom 5:s.129-134.
334 K. Mehlich, Charakterystyka ilościowa urazów ścięgna Achillesa z uwzględnieniem częstotliwości występowania, rodzaju, lokalizacji oraz objawów u lekkoatletów wysokiego ryzyka, ПЕДАГОГІКА, ПСИХОЛОГIЯ ТА МЕДИКО-БIОЛОГIЧНI ПРОБЛЕМИ ФІЗИЧНОГО ВИХОВАННЯ І СПОРТУ 2005, s.19:66-76.
335 P. Rąglewska, Rola ortopedy i fizjoterapeuty podczas diagnozy i leczenia uszkodzeń narządu ruchu poznańskich maratończyków, Dysfunkcje narządów ruchu, Wydawnictwo Naukowe UMP, Poznań 2013, 4: s.72-81.
336 M. Bytniewski, E. Huk-Wieliczuk, Bariery uczestnictwa studentów turystyki i rekreacji w wykorzystaniu czasu wolnego [w:] Rekreacja, turystyka, kultura. Red. B. Marciszewska. AWFiS Gdańsk, 2004.
337 J. Rut, R. Kapica, P. Rytarowski, Aktywna turystyka weekendowa [w:] Turystyka ak-tywna – turystyka kwalifikowana. Zbiór materiałów pokonferencyjnych. Red. T. Łoboże-wicz, R. Kogut. DrukTur, Warszawa 1999.
układ ruchu338. Do najczęstszych kontuzji w tej grupie sportowej należą:
urazy stawu skokowego, ścięgna Achillesa, stawu kolanowego339. Istotne
znaczenie miała tu nieodpowiednia jakość przeprowadzonej rozgrzewki (w tym błędy w technice jej wykonania). Największa liczba kontuzji zostaje odnotowana podczas przeprowadzania treningów, co może mieć związek ze
wzrostem obciążenia i specjalizacją treningu340. Prawidłowo przeprowadzona
rozgrzewka redukuje ryzyko powstawania urazów341. Po przeprowadzonej
rozgrzewce zwiększenie elastyczności więzadeł i tkanek mięśniowych zna-cząco zapobiega urazom mechanicznym kończyn górnych i dolnych związa-nych z wykonywaniem intensywnego wysiłku, czasem, na pograniczu ludz-kich możliwości.
Sport i zajęcia sportowe nieodłącznie są związane z ryzykiem makro- i mikrouszkodzeń (przeciążenia) tkanek narządu ruch, gdy zarówno inten-sywne doskonalenie ruchów, jak i powiększanie siły mięśni nie może
odby-wać się bezkarnie i ceną jest przyspieszone zużycie tkanek 342. Skutkiem
wypadków w sporcie są ciężkie urazy, niosące ze sobą konieczność długo-trwałego, bolesnego i kosztownego leczenia, a następnie rehabilitacji. Często ofiary tego typu wypadków nie są w stanie powrócić do normalnej aktywno-ści fizycznej. Znacznej liczbie wypadków można zapobiec lub zmniejszyć ich
skutki przez zastosowanie środków ochrony indywidualnej343. Urazowość w
sporcie, pomijając tzw. dyscypliny wyjątkowo niebezpieczne z racji współ-działania w osiągnięciu wyniku, najczęściej ma też swe podłoże w
niewytre-nowaniu lub też w przetreniewytre-nowaniu zawodnika344.
Aktywność fizyczna, jeden z najważniejszych elementów stylu życia zwiększających szanse na zdrowie, jest w Polsce powszechnie zaniedbywana
– nie tylko u dzieci i młodzieży, ale i u dorosłych345. Brak świadomości co do
potrzeby dokonywania ruchu wiąże się także z brakiem wiedzy na temat sposobu jego wykonywania. Istnieje też inny problem wpływający na wystę-powanie kontuzji. Na podstawie przeprowadzonych badań E. Chabros, we współczesnym świecie występuje doraźna dysproporcja między czasem po-święconym przez młodzież na zajęcia ruchowe i biernym spędzaniem
338 D. Czechowska, E.Golec, A. Masłoń, Ocena wypływu warunków treningu biegowego kobiet na występowanie wśród nich uszkodzeń urazowych kończyn dolnych, wyd. Dan-bert, „Ostry dyżur” 2013, tom 6:4,s.20-25.
339A. Robak, M. Pencuła, Charakterystyka uszkodzeń kończyn dolnych u biegaczy oraz przebieg i wyniki rehabilitacji, Zeszyty naukowe WSSP 2013, tom 17:s.25-47.
340 P. Rąglewska, Rola ortopedy i fizjoterapeuty podczas diagnozy i leczenia uszkodzeń narządu ruchu poznańskich maratończyków, Dysfunkcje narządów ruchu, Wydawnictwo Naukowe UMP, Poznań 2013, 4: s.72-81.
12. S. Piotrowska i wsp., Rozgrzewka w sporcie – na przykładzie kolarstwa amatorskiego, Dysfunkcje narządów ruchu, wyd. UMP, Poznań 2013, 4:s.62-71.
342 A.Dziak, Uszkodzenia sportowe i ich leczenie, Acta Clinica, wyd. Fundacja Multis 2002, 3:s.217-224.
343 D. Czechowska, E.Golec, A. Masłoń, Ocena wypływu warunków treningu biegowego kobiet na występowanie wśród nich uszkodzeń urazowych kończyn dolnych, wyd. Dan-bert, „Ostry dyżur” 2013, tom 6:4,s.20-25.
344 A. Pościk, Zastosowanie środków ochrony indywidualnej podczas uprawiania wybra-nych dyscyplin sportowych. Cz. Bezpieczeństwo Pracy: nauka i praktyka, Warszawa 2006
345 Z. Żukowska, Edukacja zdrowotna wobec potrzeb społecznych [w:] Edukacja zdrowot-na – alkohol – sport. Red. W. Wrozdrowot-na-Wolny, M. Wdowik, B. Makowska, B. Jawień. AWF, Kraków 2002.
go czasu. Konsekwencją małej aktywności fizycznej i niewłaściwej diety jest narastanie częstości występowania nadwagi i otyłości już we wczesnym
okresie życia346. Inni autorzy badań wykazali, że wzrost urazowości
młodzie-ży gimnazjalnej zaobserwowany w latach 2006-2010 mógł być częściowo spowodowany nasilającą się epidemią otyłości. Ze względu na duże zagroże-nie urazami, należy zwracać uwagę na poprawę warunków bezpieczeństwa
w czasie tych zajęć347. Na przestrzeni lat możemy zaobserwować
zwiększają-cą się liczbę osób zmagajązwiększają-cą się z nadwagą oraz otyłością348. Jest to problem
wynikający ze zmniejszonej ogólnej sprawności oraz braku właściwej
kwali-fikacji ćwiczeń dla osób z nadwagą349.
Na zakończenie warto przedstawić jeszcze wyniki badań A. Marchewki, które wskazują, że poziom aktywności fizycznej w rozwojo-wym okresie życia wpływa korzystnie na jakość życia w wieku podeszłym. Odpowiednia do wieku i sprawności fizycznej aktywność ruchowa jest naj-lepszym sposobem na zachowanie zdrowia, długowieczności, a także
dobre-go samopoczucia350.
Cel pracy
Celem była ocena częstości występowania kontuzji w zależność od rodza-ju sportu. Postawiono następujące pytania badawcze:
1. Jak poziom sportowy wpływa na częstość uszkodzeń narządu ruchu? 2. Czy wskaźnik BMI ma wpływ na częstość pojawiających się kontuzji? Czy istnieje zależność pomiędzy płcią a częstością występowania kontuzji?
3. Czy istnieje zależność pomiędzy poziomem sportowym a rodzajem uszkodzenia? Która grupa osób uprawiających sport amatorsko lub wyczynowo, należy do grupy podwyższonego ryzyka kontuzji? Czy poziom sportowy ma wpływ na uszkodzenia przeciążanych stawów i jakie są tego konsekwencje?
Materiał i metoda
Grupę badawczą stanowiło 197 studentów Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, w tym 159 kobiet w wieku od 18 do 25 lat (x=20,4; SD=1,43) oraz 38 mężczyzn w wieku od 20 do 24 lat (x=20,5; SD=1,28).
346 Chabros E. i wsp., Mała aktywność fizyczna młodzieży w wieku pokwitania sprzyja rozwojowi otyłości. Probl Hig Epidemiol 2008, 89(1):s.58-61.
347 J. Mazur, H. Kołoło, B. Wojnarowska, Występowanie urazów wymagających pomocy medycznej u młodzieży gimnazjalnej w zależności od masy ciała i poziomu aktywności fizycznej, Probl Hig Epidemiol 2012, 93(2):s.298-303.
348 A. Szadkowska, J. Bodalski: Otyłość u dzieci i młodzieży, Przew Lek 2003, 6:9:s.54-58
349 J. Mazur, H. Kołoło, B. Wojnarowska, Występowanie urazów wymagających pomocy medycznej u młodzieży gimnazjalnej w zależności od masy ciała i poziomu aktywności fizycznej, Probl Hig Epidemiol 2012, 93(2):s.298-303.
350 A.Marchewka, M. Jungiewicz, Aktywność fizyczna w młodości a jakość życia w star-szym wieku., Gerontologia Polska 2008, tom 16:2:s.127-130.
Zastosowano autorski kwestionariusz uzupełniony o metryczkę, zawierający podstawowe informacje (wiek, płeć, waga, wzrost). Na podstawie zawartych informacji obliczono wskaźnik BMI (z ang. Body Mass Index). Kwestiona-riusz zawierał 28 zamkniętych pytań dotyczących rodzaju sportu, jego czę-stotliwości, czasu trwania, występowania i rodzaju kontuzji, dolegliwości bólowych, leczenia operacyjnego i rehabilitacyjnego. Ankieta uwzględniała również poziom aktywności sportowej badanych (sport uprawiany amator-sko lub wyczynowo). Sport uprawiany amatoramator-sko został określony jako ak-tywność fizyczna odbywająca się 1-2 razy w tygodniu. W ankiecie sport wy-czynowy zdefiniowano jako sport, w którym osoba badana uczestniczy w profesjonalnych treningach (najmniej 3 razy w tygodniu) oraz zawodach sportowych (w przeszłości lub w chwili obecnej). Kwestionariusz zawierał również pytania dotyczące przerw w aktywności sportowej, wynikających z różnych powodów (kontuzja, brak motywacji, brak czasu). Grupa badana udzieliła odpowiedzi na temat wystąpienia ewentualnych dolegliwości bólo-wych w trakcie aktywności fizycznej, rodzaju pojawiającego się bólu (kłują-cy, promieniują(kłują-cy, drą(kłują-cy, miażdżą(kłują-cy, szarpią(kłują-cy, palą(kłują-cy, miejscowy, rozlany), natężenia bólu w skali od 1 do 10 (gdzie cyfra 1 oznaczała brak bólu, nato-miast 10 – ból nie do wytrzymania). Część kwestionariusza dotycząca kon-tuzji obejmowała informacje o rodzaju konkon-tuzji (skręcenie, złamanie, zwich-nięcie), liczbie kontuzji, kontuzjowanej części ciała, powtarzalności i często-ści jej występowania. Ankietowani odpowiadali na pytania dotyczące związ-ku wystąpienia kontuzji z uprawianym sportem. Wypełniający ankietę mieli za zadanie określić, czy pojawiający się ból ma związek z kontuzją oraz czy ustępuje po danej aktywności fizycznej. Ostatnie pytania kwestionariusza dotyczyły kwestii ewentualnego leczenia operacyjnego (z uwzględnieniem rodzaju zabiegu), rehabilitacji (rodzaju zabiegów: kinezyterapii, fizykoterapii, terapii manualnej).
Opracowanie statystyczne obejmowało wykonanie statystyk opiso-wych (wartości średnie {x}, minimalne {min}, maksymalne {max}, odchylenia standardowe {SD}), poziom różnic określono za pomocą analizy wariancji ANOVA. W opracowaniu statystycznym przyjęto poziom istotności: p<0,05.
Wyniki
Pierwszym etapem analizy statystycznej było wykonanie statystyk opiso-wych wieku oraz parametrów morfologicznych wszystkich badanych osób. Szczegółowe wyniki zostały zamieszczone w tabeli 1. Podział ze względu na płeć został umieszczony w tabeli 2.
Tabela 1. Statystki opisowe wieku, parametrów morfologicznych, BMI oraz długości uprawiania sportu wszystkich badanych osób (n=197)
PARAMETR X Min Max SD
masa [kg] 62,76 45,00 125,00 12,33
wzrost [cm] 169,90 152,00 200,00 8,03
Wiek 20,47 18,00 25,00 1,40
BMI 21,58 16,33 33,21 2,96
Okres uprawiania sportu [miesiące]
73,45 1,00 228,00 53,59
Tabela 2. Statystyki opisowe wieku, parametrów morfologicznych, BMI oraz długości uprawiania sportu w podziale ze względu na płeć
PARAMETR X Min Max SD
Płeć K M K M K M K M masa [kg] 58,69 79,78 45,00 60,00 98,00 125,00 8,16 12,35 wzrost [cm] 167,18 181,28 152,00 168,00 183,00 200,00 5,65 6,35 Wiek 20,45 20,55 18,00 19,00 25,00 24,00 1,43 1,28 BMI 20,94 24,29 16,33 18,61 30,25 33,21 2,39 3,56 Okres upra-wiania sportu [miesiące] 70,94 83,94 1,00 4,00 216,00 228,00 53,52 53,26 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań.
Kolejnym etapem analizy statystycznej było wykonanie statystyk opi-sowych występowania kontuzji podczas aktywności fizycznej u wszystkich badanych osób. Szczegółowe wyniki przestawia tabela 3.
Tabela 3. Statystki opisowe występowania kontuzji podczas aktywności sportowej u wszystkich badanych osób
DOZNANIE KONTUZJI PODCZAS UPRAWIANIA SPORTU LICZBA PROCENT
TAK 107 54,31
NIE 89 45,17
BRAK ODPOWIEDZI 1 0,50
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań.
Trzecim etapem analizy danych była analiza zależności pomiędzy częstością występowania kontuzji u wszystkich badanych osób a wskaźni-kiem BMI. W tym wypadku analiza wariancji ANOVA wykazała zależność istotnie statystyczną, co zostało szczegółowo przedstawione w tabeli 4. Tabela 4. Zależność pomiędzy częstością występowania kontuzji, a wskaźni-kiem BMI wszystkich badanych osób
Parametr F p
BMI 9,89 0,00008*
*- zależność istotna statystycznie
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań.
Następnie postanowiono wykonać analizę zależności pomiędzy po-ziomem sportowym a doznanymi kontuzjami podczas uprawiania sportu u wszystkich badanych osób. Analiza wariancji ANOVA wykazała istotnie statystyczną zależność pomiędzy poziomem sportowym a doznanymi kontu-zjami podczas aktywności fizycznej. Natomiast brak jest zależności pomiędzy poziomem sportowym a liczbą kontuzji. Szczegółowe wyniki przestawia tabe-la 5.
Tabela 5. Zależność pomiędzy poziomem sportowym a występowaniem kon-tuzji
PARAMETR/ ZMIENNA F p
DOZNANIE KONTUZJI PODCZAS SPORTU 7,22 0,007*
LICZBA KONTUZJI PODCZAS SPORTU 0,001 0,95
*- zależność istotna statystycznie
Statystyki opisowe doznanych kontuzji w zależności od poziomu uprawiania sportu zostały przedstawione w tabeli 6 (osoby amatorsko uprawiające sport) oraz w tabeli 7 (osoby wyczynowo uprawiające sport).
Tabela 6. Statystyki opisowe doznanych kontuzji podczas uprawiania sportu u amatorów
DOZNANIE KONTUZJI PODCZAS UPRAWIANIA SPORTU Liczba Procent
TAK 41 68,33
NIE 19 31,66
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań.
Tabela 7. Statystyki opisowe doznanych kontuzji podczas aktywności fizycz-nej u osób, które sport uprawiają wyczynowo
DOZNANIE KONTUZJI PODCZAS UPRAWIANIA SPORTU Liczba Procent
TAK 66 48,17
NIE 70 51,09
BRAK ODPOWIEDZI 1 0,72
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań.
Ostatnim etapem analizy statystycznej było wykonanie analizy zależ-ności pomiędzy rodzajem uszkodzenia a poziomem sportowym. Analiza wa-riancji w tym wypadku nie wykazała istotności statystycznej. Szczegółowe wyniki przedstawia tabela 8.
Tabela 8. Zależność pomiędzy rodzajem uszkodzenia a poziomem sportowym
PARAMETR F p
RODZAJ USZKODZENIA 0,79 0,37
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań. Dyskusja
W ostatnim czasie zaobserwowano zwiększenie obciążenia organi-zmów sportowców wyczynowych, jak i rosnącą liczbę osób, uprawiających
różne aktywności sportowe351. Sport stał się globalną praktyką uprawianą
przez miliony ludzi, zarówno w sposób amatorski – w celu zrelaksowania się i odpoczynku, jak i zawodowy. Zauważono wzrost liczby instytucji, takich jak kluby sportowe, kluby fitness, siłownie, korty tenisowe, które mają za zadanie rozpowszechnianie kultury fizycznej. Z drugiej strony wielkie wido-wiska sportowe z udziałem zawodowców są elementem współczesnej kultury
i rozrywką dla dużej grupy odbiorców352.
Aktywność fizyczna, zwłaszcza na poziomie profesjonalnym, sprzyja powstawaniu różnego rodzaju urazów sportowych. Problem występowania różnego rodzaju urazów czy kontuzji wśród osób uprawiających sport wy-czynowy czy też rekreacyjny, jest niestety coraz większy. Wynika to między
351 R. Grodzki, Styl życia zawodników uprawiających wyczynowo piłkę nożną, Uwarunko-wania zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego człowieka, wyd. Ośrodek Rekreacji, Sportu i Edukacji w Poznaniu, Bydgoszcz- Poznań 2013,s.167-182.
352 S. Piotrowska i wsp., Rozgrzewka w sporcie – na przykładzie kolarstwa amatorskiego, Dysfunkcje narządów ruchu, wyd. UMP, Poznań 2013, 4:s.62-71.
innymi ze skali tego zjawiska353. Jest ono powszechne do tego stopnia, iż mówi się o tym, że sport jest sprawcą różnego rodzaju obrażeń. Wzrost licz-by różnych wypadków wiąże się również z masowością imprez sportowych, sprzętem stworzonym przez dzisiejszą technologię, który ma służyć do umożliwiania osiągnięcia lepszych rezultatów, a niestety bardzo często jest
na pograniczu ludzkich możliwości354. Oczywiście nie dotyczy to tylko
zawo-dowców sportowych, ale i również osób, które ruszają się stosunkowo mniej
od wyczynowców355. Nie bez znaczenia jest również wpływ aktywności
spor-towej na układ kostno-mięśniowy. Wzmożona praca mięśniowa jest często ukierunkowana na wybiórcze elementy ruchu, prowadzą między innymi do dysproporcji sił poszczególnych partii mięśniowych (Siqueira i wsp. 2002). Na tej podstawie udowodniono, że brak równowagi pomiędzy poszczególnymi partiami mięśniowymi przyczynia się do zwiększenia ryzyka wystąpienia
kontuzji (Grace 1985)356. Sportowcy – amatorzy wykorzystują sport jako
formę spędzania wolnego czasu, która jest połączona dodatkowo z wysiłkiem fizycznym. Osoby te dobierają dyscyplinę sportową według własnego uzna-nia, indywidualnie, w zależności od czasu i możliwości. W tego rodzaju spo-rcie kładzie się duży nacisk na dbałość o zdrowie, pod warunkiem, że ama-tor nie naśladuje treningów zawodowca. Sportowcy zawodowi natomiast, zajmują się jedną, konkretną formą aktywności fizycznej, która staje się w pewnym momencie pracą, pozwalającą na zapewnienie bytu. W tego rodzaju aktywności fizycznej, nie możemy już mówić o zdrowiu, ponieważ jest ono
tylko warunkiem, który umożliwia pracę zawodowca357,358.
Znane jest powszechnie przeświadczenie, że sport wyczynowy stano-wi stano-większe ryzyko utraty zdrostano-wia, czy wystąpienia urazu, co stano-wiąże się z du-żym obciążeniem treningowym. Jednak należy jednocześnie zwrócić uwagę na fakt, iż osoby te, korzystają z pomocy trenerów jak i fizjoterapeutów, co znacznie zmniejsza ryzyko wystąpienia ewentualnej kontuzji. Natomiast osoby trenujące rekreacyjnie, dobierają sobie wszelkie obciążenia indywidu-alnie, nie kierując się przy tym kontrolą stanu parametrów organizmu, a jedynie subiektywnymi odczuciami. Często posiadają niewystarczającą wie-dzę, popełniają błędy w planowaniu i realizacji swojego treningu oraz bardzo często nie stosują środków ochrony indywidualnej, jak ochraniacze, strój
353 P. Nowak, Sport rekreacyjny na pograniczu wartości prozdrowotnych, Zdrowie-Kultura Zdrowotna-Edukacja, AWFiS Gdańsk 2010, tom 5:s.129-134.
354 S. Piotrowska i wsp., Rozgrzewka w sporcie – na przykładzie kolarstwa amatorskiego, Dysfunkcje narządów ruchu, wyd. UMP, Poznań 2013, 4:s.62-71.
355 A.Dziak, Uszkodzenia sportowe i ich leczenie, Acta Clinica, wyd. Fundacja Multis 2002, 3:s.217-224.
356 A. Pościk, Zastosowanie środków ochrony indywidualnej podczas uprawiania wybra-nych dyscyplin sportowych. Cz. Bezpieczeństwo Pracy: nauka i praktyka, Warszawa 2006
357 K. Mehlich, Charakterystyka ilościowa urazów ścięgna Achillesa z uwzględnieniem częstotliwości występowania, rodzaju, lokalizacji oraz objawów u lekkoatletów wysokiego ryzyka, ПЕДАГОГІКА, ПСИХОЛОГIЯ ТА МЕДИКО-БIОЛОГIЧНI ПРОБЛЕМИ ФІЗИЧНОГО ВИХОВАННЯ І СПОРТУ 2005, s.19:66-76.
358 P. Rąglewska, Rola ortopedy i fizjoterapeuty podczas diagnozy i leczenia uszkodzeń narządu ruchu poznańskich maratończyków, Dysfunkcje narządów ruchu, Wydawnictwo Naukowe UMP, Poznań 2013, 4: s.72-81.
czy odpowiednie obuwie359, 360. Dużym problemem wśród sportowców - ama-torów jest brak zwracania uwagi na technikę wykonywania ćwiczeń, niepra-widłowa i zbyt krótka rozgrzewka, nieodpowiednie przyzwyczajenia
zawodni-ka, jak palenie papierosów, mało snu, brak odpoczynku po wysiłku361.
Większe ryzyko wystąpienia kontuzji w sporcie rekreacyjnym niż wyczyno-wym, przedstawia również tabela 5. Jednak należy zauważyć, że odsetek osób trenujących wyczynowo i doznających kontuzji jest bardzo wysoki. Przyczyna może mieć związek z pojawiającą się tendencją do uzyskiwania spektakularnych osiągnięć sportowych w krótkim czasie, wbrew możliwo-ściom narządu ruchu, co prowadzi do ich przeciążeń niejednokrotnie nadra-bianych ambicją i siłą woli zawodnika. Czynnikami ryzyka wystąpienia ura-zu w sporcie wyczynowym są również niewystarczające wytrenowanie lub też
przetrenowanie zawodnika362. Czynnikami wpływającymi na przetrenowanie
sportowca są między innymi objawy wynikające z formy sportowca: ospa-łość, ciągłe zmęczenie i spadek formy sportowej, czynniki fizjologiczne: czę-ste infekcje, obniżenie wskaźników oraz zdolności do maksymalnych
obcią-żeń, bezsenność, czynniki behawioralne, jak np. depresja, apatia363.
Dużą rolę w doznawaniu urazów ma wskaźnik BMI, który jest pod-wyższony u sportowców amatorów i potrafi sprawić problemy zdrowotne. Wskaźnik masy ciała jest prostą, nieinwazyjną metodą oceny rozmiaru ludzkiego ciała. Stosując tą metodę do określenia masy ciała, bierze się pod