FLUID INTAKE OF AN AMATEUR ATHLETE WHILE PARTICIPATING IN A 24-HOUR RACE
Streszczenie
Podczas długotrwałych wysiłków o charakterze wytrzymałościowym niezwy-kle istotna jest odpowiednia podaż składników odżywczych w tym płynów. Nieodpowiednia ilość dostarczonych do organizmu płynów może powodować wiele niekorzystnych zmian w organizmie zawodnika. Utrzymywanie prawi-dłowej gospodarki wodno-elektrolitowej jest niezwykle istotne podczas dłu-gotrwałych wysiłków fizycznych. Celem pracy było pokazanie strategii poda-ży płynów u zawodnika amatora startującego w biegu 24h. Badaniom pod-dano mężczyznę w wieku 33 lat, który w dniach 19-20.10.2013 brał udział w biegu 24h organizowanego w ramach mistrzostw Polski. Uczestnicy zawo-dów mieli do pokonania jak największy dystans w ciągu 24 godzin trwania biegu. Badany zajął w tych zawodach 9 miejsce w klasyfikacji open uzysku-jąc wynik 201,556km w czasie 22h 15min 37 sek. Materiał badawczy sta-nowiły szczegółowe zapiski ilości i jakości spożywanych płynów i pokarmów w dniu oraz trakcie trwania zawodów. Zastosowano metodę analizy doku-mentu źródłowego którym był dzienniczek treningowy ,skład ciała mierzono metodą bioimpedancji i rezystencji przy użyciu analizatora składu ciała Ta-nita Waga Analizator Składu Ciała Segementowy BC 545, ilościową i jako-ściową ocenę sposobu żywienia dokonano przy pomocy programu diete-tycznego Dietetyk1. Skład ciała zawodnika uległ zmianie w wyniku biegu na dystansie ponad 200km. Badany podczas wysiłku spożył ponad 10,5l pły-nów. Najczęściej spożywanymi płynami były płyny izotoniczne. Odpowiednia strategia podaży płynów może zapobiec wystąpieniu zjawisku odwodnienia co może mieć wpływ na uzyskany wynik w biegu 24h.
Słowa kluczowe: płyny, wysiłek fizyczny, odwodnienie. Key words: evaluation, fluids, physical exertion, dehydration. Wstęp
Podczas długotrwałych wysiłków o charakterze wytrzymałościowym niezwykle istotna jest odpowiednia podaż składników odżywczych w tym płynów. Nieodpowiednia ilość dostarczonych do organizmu płynów może powodować wiele niekorzystnych zmian w organizmie zawodnika. Utrzymy-wanie prawidłowej gospodarki wodno-elektrolitowej jest niezwykle istotne
podczas długotrwałych wysiłków fizycznych 216217. Jej zaburzenie oraz
216 Nutrition and athletic performance – Position of the American Dietetic Association, Dieti-tians of Canada, and the American College of Sports Medicine. J Am Diet Assoc. 2000, 100, s. 1543-1556.
217 Maughan RJ, Shirreffs SM. (2007). Nutrition and hydration concerns of the female football player. Br J Sports Med, 42, s. 60 -63.
wodnienie może prowadzić do wystąpienia zjawiska hiperwolemii oraz hiper-termii 218.
Szczególnie niebezpieczna dla osób podejmujących wysiłek fizyczny jest zbyt niska podaż płynów w trakcie wysiłku. Już 2% odwodnienie powoduje obni-żenie maksymalnej wydolności tlenowej o 10-20%. Utrata 4% masy ciała może powodować: nudności, wymioty, biegunki i stopniowe dalsze pogor-szenie wydolności. Natomiast przy utracie sięgającej 5% wydolność tlenowa mniejsza się nawet o 30%, powyżej 8% mogą pojawić się zawroty głowy, trudności oddychania, dezorientacja. Dalszy spadek jest bardzo niebez-pieczny dla zdrowia, nasila się odwodnienie, przegrzanie organizmu i
wsze-lakie konsekwencje związane z tym zjawiskiem 219220. Celowym zatem jest
stosowanie odpowiedniej strategii podaży płynów podczas wysiłków długo-trwałych tym bardziej, że utrata płynów wraz z elektrolitami w wysiłkach tego typu-bieg 24h może być zjawiskiem niekorzystnym dla wydolności oraz zdrowia zawodnika.
Cel pracy:
Przedstawiona praca jest pracą kazuistyczną opisującą strategię podaży płynów podczas startu w biegu 24h u jednego zawodnika. Celem niniejszej pracy było przedstawienie strategii podaży płynów u zawodnika amatora startującego w biegu 24h. Aby zweryfikować cel pracy postawiono następu-jące pytania badawcze:
1. Jak zmienił się skład ciała badanego w wyniku podjęcia długotrwa-łego wysiłku?
2. Jaką ilość płynów dostarczył zawodnik podczas biegu 24h? 3. Jaki typu płynów spożywał zawodnik podczas trwania zawodów? 4. Które płyny zawodnik spożywał najczęściej?
Materiał i metody:
Badaniom poddano mężczyznę w wieku 33 lat, który w dniach 19-20.10.2013 brał udział w biegu 24h organizowanego w ramach mistrzostw Polski. Uczestnicy zawodów mieli do pokonania jak największy dystans w ciągu 24 godzin trwania biegu. Badany zajął w tych zawodach 9 miejsce w klasyfikacji open uzyskując wynik 201,556km w czasie 22h 15min 37 sek.Materiał badawczy stanowiły szczegółowe zapiski ilości i jakości spoży-wanych płynów i pokarmów w dniu oraz trakcie trwania zawodów. Charak-terystyka badanego została przedstawiona w tabeli 1.
218 Szyguła Z, Lubkowska A. Wysiłek fizyczny w różnych temperaturach otoczenia [w:] Fizjologia wysiłku i treningu fizycznego. Górski J (red). PZWL, Warszawa 2011, s. 166‑182.
219 Been A. Żywienie w sporcie. Zysk i S-ka. Poznań 2008.
Tabela 1. Charakterystyka badanego
Parametr [jednostka miary] Przed biegiem Po biegu
Wysokość ciała [cm] 181 179,2
Masa ciała [kg] 83 80,6
Wiek [lata] 33
zawartość tkanki tłuszczowej [%] 14,7 13,6
% zawartość wody [%] 62,3 61,2
Metody badawcze:
- analizę spożytych płynów podczas trwania zawodów dokonano metodą 24h wywiadu żywieniowego przy pomocy programu dietetycznego Dietetyk1. - dane opracowano metodą analizy dokumentu źródłowego którym był dzienniczek treningowy
- do pomiaru składu ciała zastosowano metodę bioimpedancji i rezystencji przy użyciu analizatora składu ciała Tanita Waga Analizator Składu Ciała Segementowy BC 545. Badania wykonano dwukrotnie przed rozpoczęciem zawodów oraz po biegu.
Wyniki:
Wyniki badań przedstawiono w tabeli 2 oraz na wykresie 1. Badany
w trakcie biegu spożył łącznie 11950 ml płynów. Głównym napojem
spoży-wanym w trakcie zawodów były napoje izotoniczne. Zawodnik spożywał na-poje po każdej z 2480-metrowej pętli w miejscu bufetu zapewnionego przez organizatorów biegu. Stosowano jednorazowo podaż płynów w małych 100-200ml porcjach. Objętość płynów spożywanych podczas biegu przed-stawiono na wykresie 1 z uwzględnieniem rodzaju spożytych płynów. Tabela 2. Strategia przyjmowania płynów podczas zawodów na każdej 2480m pokonanej pętli.
ilość pętli Spożyte płyny ilość pętli Spożyte płyny
1. izotonik 150ml, woda 100ml 17. izotonik 100ml, coca cola 100ml
2. izotonik 150ml 18. izotonik 100ml
3. izotonik 100ml 19. izotonik 100ml
4. izotonik 100ml,woda 100ml 20. izotonik 100ml
5. izotonik 150ml,woda 100ml 21. izotnik 100ml,woda 100ml
6. herbata 100ml 22. izotonik 100ml
7. izotonik 150ml 23. izotonik 100m,coca cola 100ml
8. izotonik 100ml,woda 100ml 24. izotnik 100ml
9. izotnik 100ml 25. izotonik 100ml
10. izotonik 100ml 26. izotonik 100ml
11. izotnik 100ml 27. izotonik 100ml,coca cola 100ml
12. izotonik 100ml 28. izotonik 100ml
13. izotonik 100ml, coca cola 100ml 29. izotnik 100ml, herataba 100ml
14. izotonik 100ml 30. izotonik 100ml
15. izotonik 100ml 31. izotonik 100ml
Wykres 1. Ilość i rodzaj spożytych płynów w ml przez badanego podczas startu w biegu 24h.
Dyskusja:
Podczas intensywnej i długotrwałej aktywności fizycznej, szczególnie w warunkach wysokiej temperatury zapotrzebowanie na płyny może sięgać
nawet 2l/godz 221222. Według Błażejczyk i wsp. 223 w zależności od
tempera-tury otoczenia oraz warunków pogodowych utraty płynów podczas biegów długotrwałych mogą wynosić 764-2162 ml/h. National Athletic Trainer’s
Association 224 zaleca zaplanowanie nawodnienia przed oraz podczas
zawo-dów tak, aby w czasie trwania wysiłku ograniczyć ubytek masy ciała do maksymalnie 2-3% masy ciała. Podobne wytyczne są uznawane przez Ame-rican College of Sports Medicine, z którego wynika, że odwodnienie w trakcie
wysiłku nie może być większe niż 2-3% masy ciała 225.Objętość wypitych
płynów natomiast powinna być o 25, a nawet 50% większa, niż straty pły-nów. W naszych badaniach zaobserwowaliśmy, że skład ciała badanego zmienił się w wyniku długotrwałego wysiłku fizycznego. Zmniejszenie masy
221 Kolanowski W, Jędrzejczyk H. (1999). Żywność i napoje dla sportowców. Żywność, Żywienie a Zdrowie. 4, s. 410‑416.
222 Zając A i wsp. Dietetyczne i suplementacyjne wspomaganie procesu treningowego. Wyd AWF, Katowice
223 Błażejczyk K., Szyguła Z., Wpływ otoczenia na zdolność wysiłkową sportowca. Jak przygoto-wać zawodnika do startu w Igrzyskach Olimpijskich w Atenach?, Sport Wyczynowy 2004, 5-6, 473-474.
224 Binkley H., Beckett J., Casa D. I wsp.: National Athletic Trainers’ Association Position Statement Exertional Heat Illnesses, Joutnal od Athletic Training 2002, 3. 329-343.
225 Z. Kasprzak, Ł. Pilaczyńska-Szcześniak, Ł. Czubaszewski, Strategie żywieniowe w wysiłkach wytrzymałościowych, Studia i Materiały CEPL w Rogowie R. 15. Zeszyt 34 / 1 / 2013, s. 106
6750 1800 1200 400 1600 200 11950 0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 14000
izotonik woda coca-cola kawa herbata wywar
ciała badanego po biegu w stosunku do stanu z przed o 2,4kg co stanowiło ubytek rzędu 2,8% masy badanego. Ponadto w Naszych badaniach stwier-dziliśmy, że poziom % zawartości wody mierzony analizatorem składu ciała również uległ zmianie z wartości 62,3% przed biegiem na 61,2% po biegu. Na tempo i poziom utraty wody z organizmu wpływają m.in. temperatura otoczenia oraz poziom aktywności fizycznej, są to także czynniki
wyznacza-jące konieczność i sposób uzupełniania płynów 226. W naszych badaniach
nie zaobserwowano ,aż tak dużego zmniejszenia się % zawartości wody w organizmie przed i po biegu. Być może wynikało to z faktu , że bieg odbywał się w drugiej połowie października a jego intensywność nie była wysoka. Istotnym działaniem podczas tak długiego wysiłku jest odpowiednia podaż płynów w celu uniknięcia zjawiska odwodnienia, które może niekorzystnie wpływać na zawodnika i pośrednio na uzyskany wynik sportowy. Zielkie
i wsp. 227 podają, że zapotrzebowanie na płyny podczas intensywnego
wysił-ku może sięgać nawet 9,5 litra, co jest wynikiem zbliżonym do uzyskanego w analizie. Powyższa strategia stosowana przez zawodnika była zgodna z
zale-ceniami American Collage if Sports Medicine 228 229oraz Athleic Trainers’
Association230, które podają, że zawodnik co 15-20 minut podczas zawodów
powinien uzupełniać 200-300ml płynów, przy czym najlepszym ich źródłem przy wysiłkach długotrwałych są napoje izotoniczne. W naszych badaniach badany zawodnik również dostarczał najczęściej do organizmu płyny izoto-niczne w ilości 6750ml co przedstawiono na wykresie 1. Są one bardzo istotne w utrzymywaniu odpowiedniego poziomu nawodnienia organizmu oraz właściwej regulacji gospodarki wodno-elektrolitowej. Dodatkowym atu-tem tych płynów jest ich szybka resorpcja z przewodu pokarmowego oraz
dostarczanie organizmowi niezbędnych węglowodanów 231. Woda stanowiła
drugi pod względem objętości dostarczony płyn. Zawodnik podczas całego wyścigu dostarczył jej na poziomie około 1800ml. Podczas zawodów badana osoba spożywała również inne płyny takie jak chociażby coca-cola. Celem takiej strategii jest dostarczenie w szybki sposób do organizmu węglowoda-nów prostych niezbędnych przy tak długotrwałych wysiłkach. Podobną
stra-tegie zaobserwowano w badaniach Speedy 232 na triatlonistach.. Okazało się
, że podczas startu zawodnicy na podobnym poziomie stosowali podobną strategie nawadniania organizmu. Łącznie dostarczyli średnio 9,2l płynów, najwięcej wody, płynu power ride oraz również coca-coli. Zastosowanie róż-nej drogi dostarczenie niezbędnych w tego typie wysiłku węglowodanów mia-ło na celu polepszenie transportu i wchłanialności płynów co zaobserwował
226 R.J. Maughan. (2004). Zapotrzebowanie na wodę i elektrolity: efekt wysiłku fizycznego i warunków otoczenia. Sport Wyczynowy. 3-4, s. 43.
227 Zielke M. Zapotrzebowanie na wodę i ocena jej pobrania [w:] Woda w żywieniu i jej źródła. Brzozowska A, Gawęcki J (red). Wyd UP, Poznań 2008, s. 38-48.
228 American College of Sports Medicine. Position Stand: Exercise and fluid replacement. Medi-cine and Science in Sports and Exercise 1996, 28, s. 1-7.
229 American Cillege of Sports Medicine, Position Stand: Heat and cold illnesses during distance running. Medicine and Science in Sport and Exercise 1996, 28, s. 1-10.
230 Binkley H., Beckett J., Casa D, op. cit.
231 Szyguła Z, Cisoń T, Tyka A. (2006). Zastosowanie napojów izotonicznych u sportowców. Med. Sportiva. 10, s. 237-241
232 Speedy Dale B. (2001). Fluid balance during and after Ironman Triathlon. Clinical Journal of Sport Medicine. 11, s. 34-50.
w swoich badaniach Jeukendrup i Moseley 233234. Należy zauważyć , że wy-siłek w triatlonie jest inny gdyż skalda on się z 3 konkurencji. Poza tym czas jego trwania jest dużo krótszy niż w biegu 24h. Zaobserwowaliśmy również, że zawodnik amator spożywał podczas biegu ciepłe napoje takie jak herbata oraz kawa. Zawierają one kofeinę, która działa pobudzająco na układ ner-wowy co ma na celu ograniczyć zjawisko znużenia przy tak długim wysiłku fizycznym. Ponadto podawanie ciepłych płynów jest ważne dla odpowiednie-go funkcjonowania pracy żołądka. Podczas dłuodpowiednie-gotrwałeodpowiednie-go wysiłku fizyczneodpowiednie-go funkcjonowanie układu pokarmowego jest zaburzone, co często objawia się
występowaniem dolegliwości żołądkowych 235 236dlatego podawane płyny
zawierają odpowiednie stężenie węglowodanów oraz mikroelementów min sodu. We wszystkich przypadkach, takie napoje powinny zawierać sód (30-50 mmoli / L) gdyż zapewnia to optymalne wchłanianie i powinno skutecz-nie przeciwdziałać wystąpienia zjawisku hyponatraemia. W czasie wysiłku fizycznego praca układu pokarmowego jest zaburzona dlatego warto zwrócić uwagę na takie działania podczas biegu 24h. Podczas intensywnego wysiłku fizycznego ale także przy długotrwałym wysiłku fizycznym mogą pojawiać się
liczne dolegliwości żołądkowe. Z badań Kozirok i wsp. 237 spożycie płynów
przez zawodników uprawiających różne dyscypliny sportowe jest zbyt niska czego konsekwencją może być powstawanie stanów zaburzenia świadomo-ści, upośledzenia sprawności mechanizmów termoregulacyjnych, a także zmniejszenia zdolności do wysiłku, maksymalnej mocy aerobowej i
wydolno-ści anaerobowej oraz wytrzymałowydolno-ści mięśniowej 238, co może wpływać na
wynik sportowy nawet u biegaczy amatorów.
Wnioski:
Wysiłek długotrwały a takim zapewne jest bieg 24h może powodować zmia-ny składu ciała oraz wpływać na zaburzenie gospodarki wodno-elektrolitowej zawodnika amatora. Odpowiednia działania żywieniowe w tym podaż płynów podczas trwania takiego typu wysiłku mogą być pomocne przy zoptymalizowaniu strategii biegu oraz pośrednio uzyskiwaniu lepszych wy-ników.
1. Wysiłek długotrwały (22h15min) spowodował zmianę składu ciała u badanego. Zaobserwowano zmniejszenie masy ciała o 2,4kg co stanowiło 2,8 % oraz zmniejszenie % zawartości wody z wartości 62,3 na 61,2%.
2. Zawodnik podczas wysiłku dostarczył 11950 ml płynów co wydaje się ilością wystarczającą do zaspokojenia zapotrzebowania na płyny
233 Jeukendrup AE., Moseley L.(2010). Multiple transportable carbohydrates enhance gastric emptying and fluid delivery. Scandinavian Journal of Medicine and Science in Sport. 20, s.112-121.
234 Jeukendrup A. (2001). Nutrition for edurance sports: Marathon, triathlon, and road cyciling. Jpurnal of Sports Sciences. 29, s. 91-99
235 Pfeiffer B, Stellingwerff T, Hodson AB, I in. (2012). Nutritional intake and gastrointestinal problems during competitive endurance events. Med Sci Sports Exerc. 44, s. 344-351.
236 Jeukendrup A., op. cit.
237 Kozirok W., Babicz-Zielińska E. (2013). Ocena spożycia wody I napojów przez zawodników różnych dyscyplin sportowych, Problemy Higieny i Epidemiologii. 94, s. 262-265.
238 Mizera K., Mizera J. Znaczenie diety w sportach wytrzymałościowych, uprawianych na re-kreacyjnym i wyczynowym poziomie, [w:] Zarządzanie i edukacja, Dwumiesięcznik Szkoły Wyż-szej im. Bogdana Jańskiego, Warszawa 2012, 85, s. 118.
wg wytycznych National Athletic Trainer’s Association oraz American Collage if Sports Medicine.
3. Podczas startu zawodnik spożywał płyny izotoniczne, wodę, coca-colę oraz kawę i herbatę.
4. Podczas zawodów uczestnik badań dostarczył do organizmu najwię-cej płynów w postaci napojów izotonicznych 6750 ml , co jest bardzo istotne w tego typu biegach
Odpowiednia podaż płynów w tego typu wysiłkach jest bardzo ważną kwestią. Zarówno objętość jak i rodzaj spożytych płynów jest w tym przy-padku bardzo istotna. Nieodpowiednia podaż płynów pod względem składu odżywczego może niekorzystnie wpływać na wydolność fizyczną, wystąpienie odwodnienia ,pojawienie się kurczy mięśniowych i przez to osiągniecie nie-zadawalającego wyniku sportowego. Dlatego istotnym jest przeprowadzanie szerszych i bardziej szczegółowych analiz strategii podaży płynów u zawod-ników startujących w wysiłkach długotrwałych w celu jej zoptymalizowania, co może mieć znaczenie dla uzyskiwanie lepszych wyników sportowych.
Bibliografia:
American College of Sports Medicine. Position Stand: Exercise and fluid replacement. Medicine and Science in Sports and Exercise 1996, 28.
American Cillege of Sports Medicine, Position Stand: Heat and cold illnesses during distance running. Medicine and Science in Sport and Exercise 1996, 28.
Been A. Żywienie w sporcie. Zysk i S-ka. Poznań 2008.
Brich K., MacLaren D., George K.: Fizjologia sportu. Wydawnictwo Naukowe PWN 2008. Kolanowski W, Jędrzejczyk H. (1999). Żywność i napoje dla sportowców. Żywność, Żywienie a Zdrowie. 4.
Błażejczyk K., Szyguła Z., Wpływ otoczenia na zdolność wysiłkową sportowca. Jak przygotować zawodnika do startu w Igrzyskach Olimpijskich w Atenach?, Sport Wyczynowy 2004, 5-6. Binkley H., Beckett J., Casa D. I wsp.: National Athletic Trainers’ Association Position State-ment Exertional Heat Illnesses, Joutnal od Athletic Training 2002, 3.
Jeukendrup AE., Moseley L.(2010). Multiple transportable carbohydrates enhance gastric emptying and fluid delivery. Scandinavian Journal of Medicine and Science in Sport. 20. Jeukendrup A. (2001). Nutrition for edurance sports: Marathon, triathlon, and road cyciling. Journal of Sports Sciences. 29.
Kasprzak Z., Pilaczyńska-Szcześniak Ł., Czubaszewski Ł., Strategie żywieniowe w wysiłkach wytrzymałościowych, Studia i Materiały CEPL w Rogowie R. 15. Zeszyt 34 / 1 / 2013. Kozirok W., Babicz-Zielińska E. (2013). Ocena spożycia wody I napojów przez zawodników różnych dyscyplin sportowych, Problemy Higieny i Epidemiologii. 94.
Maughan R.J., Shirreffs SM. (2007). Nutrition and hydration concerns of the female football player. Br J Sports Med, 42.
Maughan R.J., (2004). Zapotrzebowanie na wodę i elektrolity: efekt wysiłku fizycznego i warun-ków otoczenia. Sport Wyczynowy. 3-4.
Mizera K., Mizera J. Znaczenie diety w sportach wytrzymałościowych, uprawianych na rekrea-cyjnym i wyczynowym poziomie, [w:] Zarządzanie i edukacja, Dwumiesięcznik Szkoły Wyższej im. Bogdana Jańskiego, Warszawa 2012, 85.
Nutrition and athletic performance – Position of the American Dietetic Association, Dietitians of Canada, and the American College of Sports Medicine. J Am Diet Assoc. 2000, 100.
Speedy Dale B. (2001). Fluid balance during and after Ironman Triathlon. Clinical Journal of Sport Medicine. 11.
Pfeiffer B, Stellingwerff T, Hodson AB, I in. (2012). Nutritional intake and gastrointestinal prob-lems during competitive endurance events. Med Sci Sports Exerc. 44.
Szyguła Z, Cisoń T, Tyka A. (2006). Zastosowanie napojów izotonicznych u sportowców. Med. Sportiva. 10.
Szyguła Z, Lubkowska A. Wysiłek fizyczny w różnych temperaturach otoczenia [w:] Fizjologia wysiłku i treningu fizycznego. Górski J (red). PZWL, Warszawa 2011.
Zając A i wsp. Dietetyczne i suplementacyjne wspomaganie procesu treningowego. Wyd AWF, Katowice.
Zielke M. Zapotrzebowanie na wodę i ocena jej pobrania [w:] Woda w żywieniu i jej źródła. Brzozowska A, Gawęcki J (red). Wyd UP, Poznań 2008.
AURELIUSZ KOSENDIAK, PAULINA LIMANOWSKA Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
PODAŻ WĘGLOWODANÓW W WYSIŁKACH DŁUGOTRWAŁYCH NA