EFFECTS OF ENDURANCE TRAINING ON CHANGES IN THE SUBJECTIVE ASSESSMENT OF RISK LIFESTYLE DISEASES
Streszczenie
Rozwój cywilizacyjny przyczynia się do pogorszenia stanu zdrowia społe-czeństwa i wzrost zachorowalności na choroby cywilizacyjne. Jednocześnie poziom aktywności fizycznej społeczeństwa jest wciąż niski. Aktywność ru-chowa jest jednym z czynników zmniejszających ryzyko zachorowania na wiele schorzeń. Rozpoczęcie regularnych treningów może znacząco reduko-wać inne, antyzdrowotne zachowania społeczeństwa. Celem badania było stwierdzenie, czy podejmowanie regularnego treningu wytrzymałościowego ma wpływ na zmianę subiektywnej oceny zagrożenia chorobami cywilizacyj-nymi. Badania zostały przeprowadzone wśród uczestników programu „I Ty możesz zostać maratończykiem” w latach 2012-2013. Badania przeprowa-dzono dwukrotnie tj. na początku trwania programu w kwietniu oraz we wrześniu po zakończonym maratonie- dwie edycje 2012 i 2013 roku. Łącz-nie zbadano w ciągu 2 lat 367 osób w momencie rozpoczęcia programu i 356 po zakończeniu programu. Były to osoby pełnoletnie w wieku od 18 do 73lat. Badaną grupę stanowiło 352 kobiety oraz 371 mężczyzn. Do
weryfi-kacji hipotez statystycznych posłużono się testem χ2 stosowanym przy
te-stowaniu zmiennych nieparametrycznych. Przed programem 38,86% a po programie jedynie 17,13% potwierdziło występowanie nadwagi u siebie. Po-dobne wyniki uzyskano w przypadku otyłości. Zmniejszył się odsetek osób wskazujących na występowanie otyłości z 8,45% do 1,12 % odpowiednio przed rozpoczęciem i po zakończeniu programu. Udział w programie wpłynął również na zmiany w rozkładzie odpowiedzi dotyczącym występowania ner-wic u badanych. Obniżyła się liczba odpowiedzi twierdzących z 14,99% przed rozpoczęciem programu do 10,11% po zakończeniu programu. Syste-matyczny wysiłek wytrzymałościowy miał korzystny wpływ na zmianę stylu życia badanych. Podjęcie przez nich 5 miesięcznego treningu biegowego przygotowującego do maratonu wrocławskiego ma wpływ na zmianę subiek-tywnej oceny zagrożeń chorobami cywilizacyjnymi. Już 5 miesięczny regu-larny trening może powodować zmniejszenie zagrożenia chorobami cywiliza-cyjnymi takimi jak: nadwaga, otyłość, nadciśnienie, choroba niedokrwienna serca, nerwice.
Słowa kluczowe: Trening wytrzymałościowy, choroby cywilizacyjne,
zdro-wie, trening zdrowotny.
Wstęp
Rozwój cywilizacyjny przyczynia się do pogorszenia zdrowia poprzez wzrost zachorowalności na wiele schorzeń. Jednocześnie poprzez coraz więcej udo-godnień życia codziennego poziom aktywności ruchowej społeczeństwa jest
coraz niższy 137. Jednocześnie rekreacyjna aktywność fizyczna jest jednym z
najczęściej podejmowanych działań prozdrowotnych, co sprawia, żestaje się
niezwykle istotnym czynnikiem prewencji chorób cywilizacyjnych 138139.
Naj-częstszą przyczyną rozpoczęcia treningu wśród Polaków jest chęć poprawy zdrowia. Jednocześnie odsetek Polaków deklarujących regularny trening
prozdrowotny jest wciąż niski140. Stwierdzono, że wprowadzenie aktywności
ruchowej jako sposób spędzania czasu wolnego może znacząco redukować
inne, antyzdrowotne zachowania społeczeństwa141. Liczne badania pokazują
pozytywny wpływ ćwiczeń rekreacyjnych na stan zdrowia 142,143,144.
Działa-nia prewencyjne powinny więc skupiać się na podkreślaniu wagi regularnej aktywności ruchowej na występowanie chorób cywilizacyjnych.
Celem badania było stwierdzenie, czy podejmowanie regularnego treningu wytrzymałościowego ma wpływ na zmianę subiektywnej oceny zagrożenia chorobami cywilizacyjnymi.
Materiał i metody:
Badania zostały przeprowadzone wśród uczestników programu „I Ty możesz zostać maratończykiem” w latach 2012-2013. Jest to specjalny program treningowy, którego celem jest przygotowanie się i start jego uczestników w maratonie wrocławskim, który corocznie odbywa się w 2 weekend września. Program realizowany jest w formie treningu wytrzymałościowego. Uczestnicy 2x w tygodniu uczestniczyli w zorganizowanych jednostkach treningowych 2h oraz mieli założone realizację dodatkowych jednostek na własną rękę w czasie wolnym. Badania przeprowadzono dwukrotnie tj. na początku trwa-nia programu w kwietniu oraz we wrześniu po zakończonym maratonie- dwie edycje 2012 i 2013 roku. Łącznie zbadano w ciągu 2 lat 367 osób w
137Drygas W., Kwaśniewska M., Szcześniewska D., Kozakiewicz K., Głuszek J., Wiercińska E. i wsp. (2005). Ocena poziomu aktywności fizycznej dorosłej populacji Polski. Wyniki Programu WOBASZ. Kardiol Pol, 63, s. 636–640.
138Knapik A, Plinta R, Saulicz E, i in. (2004). The value of motive activity in healthy prevention. Public health, 3, s. 331-337.
139Turosz M., Pacholczak J. (2001). The value of women motive activity in forming high self-evaluation and healthy. Medycyna Sportowa, 10, s. 391-395.
140Centrum Badania Opinii Społecznej. O aktywności fizycznej Polaków. [BS/23/2003]. CBOS, Warszawa 2003.
141Wojtyczek B. (2003). The evaluation of selected elements of lifestyle (physical activity, self-evaluation of health) of youth starting the study at the academy of physical education. Medycyna Sportowa, 1, s. 31-39.
142Warburton D., Nicol C.W., Bredin S. (2006).Health benefits of physical activity: the evidence. Canadian Medical Association Journal 174, s. 801–809.
143Schnohr P., Lange P., Scharling H., Jensen S.J. (2006).Longtermphysical activity in leisure time and mortality from coronary heart disease, stroke, respiratory diseases and cancer. The Copenhagen City Heart Study. The European Journal of Cardiovascular Prevention and Reha-bilitation, 13, s. 173–179.
144Bauman A., Bull F., CheyT., Craig C.L., Ainsworth B.E., Sallis J.F. iwsp. (2009) The Interna-tional Prevalence Study on Physical Activity: results from 20 countries. InternaInterna-tional Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 6, s. 1–11.
momencie rozpoczęcia programu i 356 po zakończeniu programu. Były to osoby pełnoletnie w wieku od 18 do 73lat. Badaną grupę stanowiło 352 ko-biety oraz 371 mężczyzn. Dokładną charakterystykę grupy badawczej przed-stawiono w tabelach 1 do 3.
W badaniach zmiany stylu życia założeń i realizacji celów związanych z programem „ I Ty możesz zostać maratończykiem” wykorzystano kwestio-nariusz ankietowy własnej konstrukcji. Kwestiokwestio-nariusz podzielony był na kilka części (dotyczące stanu zdrowia, poziomu sprawności fizycznej, spo-dziewanych efektów przystąpienia do programu, działań dotyczących reali-zacji celów treningowych, efektów podejmowania aktywności ruchowej, sto-sunku do używek, występowania chorób cywilizacyjnych). W sposób subiek-tywny respondenci określali zagrożenie chorobami cywilizacyjnymi min nadwaga, otyłość, nadciśnienie, cukrzyca, choroba niedokrwienna serca, nerwice czy nowotwory. Respondenci Udzielali odpowiedzi „TAK” lub „NIE” Badania były anonimowe dla uczestników a na ich przeprowadzenie uzy-skano zgodę Komisji Bioetycznej Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu oraz dyrekcji Maratonu Wrocławskiego i koordynatorów programu „I Ty mo-żesz zostać maratończykiem” Badania były przeprowadzone w ramach gran-tu badawczego dla młodych pracowników nauki zarejestrowanego pod nu-merem Pbmn 103.
Zgromadzone informacje poddano analizie i ocenie przy użyciu metod statystycznych. Analizę statystyczną przeprowadzono przy użyciu progra-mów Excell i Statistika 10.0.
Do weryfikacji hipotez statystycznych posłużono się testem χ2
stoso-wanym przy testowaniu zmiennych nieparametrycznych. Analizy hipotez badawczych w tej pracy dokonano na poziomie istotności p≤0,05.
Wszystkie dane przedstawiono w tabelach liczności, w których zapre-zentowano parametry liczbowe odpowiedzi respondentów (n), jak i wartości procentowe (%) wraz z interpretacją wartości testu χ2 Pearsona.
Wyniki
Tabela 1. Charakterystyka badanej grupy ze względu na płeć w zależności od momentu badania
Moment badania Kobieta Mężczyzna Razem
Przed rozpoczęciem programu 178 189 367
% z wiersza 48,50% 51,50% 100%
Po zakończeniu programu 174 182 356
% z wiersza 48,88% 51,12% 100%
Razem w kolumnie 352 371 723
% z całości 48,69% 51,31% 100,00%
Tabela 2. Charakterystyka badanej grupy ze względu na wyksztalcenie w zależności od momentu badania
Moment badania Wykształcenie
podstawowe Wykształcenie średnie Wykształcenie wyższe zawo-dowe Wykształcenie wyższe Razem Przed rozpoczęciem programu 6 58 21 282 367 % z wiersza 1,63% 15,80% 5,72% 76,84% 100% Po zakończeniu programu 6 56 20 274 356
Moment badania Wykształcenie
podstawowe Wykształcenie średnie Wykształcenie wyższe zawo-dowe Wykształcenie wyższe Razem % z wiersza 1,69% 15,73% 5,62% 76,97% 100% Razem w kolumnie 12 114 41 556 723 % z całości 1,66% 15,77% 5,67% 76,90% 100,00%
Tabela 3. Charakterystyka badanej grupy ze względu na aktywność zawo-dowa w zależności od momentu badania
Moment badania Pracuję zawodowo Nie pracuję Uczę się Razem
Przed rozpoczęciem programu 330 13 24 367
% z wiersza 89,92% 3,54% 6,54% 100%
Po zakończeniu programu 321 12 23 356
% z wiersza 90,17% 3,37% 6,46% 100%
Razem w kolumnie 651 25 47 723
% z całości 90,04% 3,46% 6,50% 100,00%
Wyniki przeprowadzonych badan wskazują, że w zakresie oceny występo-wania niektórych z chorób cywilizacyjnych nastąpiły zmiany w postaci spadku odsetka osób potwierdzających występowanie konkretnego zaburze-nia. Dotyczy to zwłaszcza tych chorób zaliczanych do cywilizacyjnych, dla których jednym z głównych elementów ich profilaktyki jest zdrowy styl życia wyrażający się poprzez racjonalne odżywianie się i podejmowanie regularnej aktywności fizycznej. Istotne statystycznie różnice (p=0,000) w odpowie-dziach przed rozpoczęciem i po zakończeniu programu zaobserwowano w zakresie występowania nadwagi (tabela 4). Przed programem 38,86% a po programie jedynie 17,13% potwierdziło występowanie nadwagi u siebie. Po-dobne wyniki uzyskano w przypadku otyłości. Zmniejszył się odsetek osób wskazujących na występowanie otyłości z 8,45% do 1,12 % odpowiednio przed rozpoczęciem i po zakończeniu programu (tabela 5).
Tabela 4. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Czy Pan/Pani cierpi na nadwagę?
Moment badania TAK NIE Wiersz
Razem
Przed rozpoczęciem programu 143 224 367
% z wiersza 38,96% 61,04% Po zakończeniu programu 61 295 356 % z wiersza 17,13% 82,87% Razem w kolumnie 204 519 723 % z całości 28,22% 71,78% 100,00% Chi^2 Pearsona 42,5161 df=1 p=0,00000
Tabela 5. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Czy Pan/Pani cierpi na otyłość?
Moment badania TAK NIE Wiersz
Razem
Przed rozpoczęciem programu 31 336 367
% z wiersza 8,45% 91,55% Po zakończeniu programu 4 352 356 % z wiersza 1,12% 98,88% Razem w kolumnie 35 688 723 % z całości 4,84% 95,16% 100,00% Chi^2 Pearsona 21,0381 df=1 p=0,00000
W przypadku takich chorób jak cukrzyca, nadciśnienie, choroba niedo-krwienna serca czy nowotwory różnice w odpowiedziach nie są istotne staty-stycznie. Dokładny rozkład odpowiedzi znajduje się w tabelach 6 do 9. Tabela 5. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Czy Pan/Pani cierpi na cukrzycę?
Moment badania TAK NIE Wiersz
Razem
Przed rozpoczęciem programu 26 341 367
% z wiersza 7,08% 92,92% Po zakończeniu programu 3,60% 47,16% 50,76% % z wiersza 27 329 356 Razem w kolumnie 7,58% 92,42% % z całości 3,73% 45,50% 49,24% Moment badania 53 670 723
Przed rozpoczęciem programu 7,33% 92,67% 100,00%
Chi^2 Pearsona 0,06645 df=1 p=0,79658
Tabela 6. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Czy Pan/Pani cierpi na nadci-śnienie?
Moment badania TAK NIE Wiersz
Razem
Przed rozpoczęciem programu 19 348 367
% z wiersza 5,18% 94,82% Po zakończeniu programu 10 346 356 % z wiersza 2,81% 97,19% Razem w kolumnie 29 694 723 % z całości 4,01% 95,99% 100,00% Chi^2 Pearsona 2,632118 df=1 p=0,10472
Tabela 7. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Czy Pan/Pani cierpi na chorobę niedokrwienną serca?
Moment badania TAK NIE Wiersz
Razem
Przed rozpoczęciem programu 14 353 367
% z wiersza 3,81% 96,19% Po zakończeniu programu 13 343 356 % z wiersza 3,65% 96,35% Razem w kolumnie 27 696 723 % z całości 3,73% 96,27% 100,00% Chi^2 Pearsona 0,013360 df=1 p=0,90798
Tabela 8. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Czy Pan/Pani cierpi na nowotwo-ry?
Moment badania TAK NIE Wiersz
Razem
Przed rozpoczęciem programu 2 365 367
% z wiersza 0,54% 99,46%
Po zakończeniu programu 2 354 356
% z wiersza 0,56% 99,44%
Moment badania TAK NIE Wiersz Razem
% z całości 0,55% 99,45% 100,00%
Chi^2 Pearsona 0,000931 df=1 p=0,97565
Udział w programie wpłynął również na zmiany w rozkładzie odpowiedzi dotyczącym występowania nerwic u badanych. Obniżyła się liczba odpowie-dzi twierdzących z 14,99% przed rozpoczęciem programu do 10,11% po za-kończeniu programu. Różnice są istotne statystycznie (p=0,04) . Dokładne dane zestawione są w tabeli 10.
Tabela 9. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Czy Pan/Pani cierpi na nerwice?
Moment badania TAK NIE Wiersz
Razem
Przed rozpoczęciem programu 55 312 367
% z wiersza 14,99% 85,01% Po zakończeniu programu 36 320 356 % z wiersza 10,11% 89,89% Razem w kolumnie 91 632 723 % z całości 12,59% 87,41% 100,00% Chi^2 Pearsona 3,901844 df=1 p=0,04823 Dyskusja
Bieganie oraz udział w maratonach staje się coraz bardziej popularną formą
rekreacyjnej aktywności ruchowej w społeczeństwie 145146. Podejmowanie
systematycznych ćwiczeń nie tylko pomaga uzyskać rekomendowany w
pre-wencji chorób cywilizacyjnych poziom aktywności fizycznej 147148149150 ale
także powoduje redukcję występowania innych, antyzdrowotnych
zacho-wań151. Doniesienia wskazują, że osoby regularnie uprawiające treningi
prozdrowotne częściej świadomie rezygnują spożywanie alkoholu 152, który
obok niskiej aktywności fizycznej jest czynnikiem ryzyka występowania
cho-rób układu krążenia 153. Trening wytrzymałościowy jest rekomendowaną
formą aktywności fizycznej w celu utrzymania zdrowia i prewencji chorób
cywilizacyjnych 154. Wyniki powyższego badania pokazują, że podjęcie
5 miesięcznego treningu biegowego wpływa nie tylko na subiektywną ocenę
145 Centrum Badania Opinii Społecznej. O aktywności fizycznej Polaków, op. cit.
146 Mrozińska M. (2004). Współczesne problemy zagrożeń zdrowia Polaków. Część druga. Prze-wodnik Lekarza, 11/12, s. 92-96.
147 Drygas W. Aktywność fizyczna u osób zdrowych, Polskie Forum Profilaktyki, 12, 2008 [z:]http://www.pfp.edu.pl/download/Forum12.pdf
148 Global recommendations on physical activity for health [z:]
http://www.who.int/dietphysicalactivity/factsheet_recommendations/en/index.html
149Plewa M., Markiewicz A. (2006). Aktywność fizyczna w profilaktyce i leczeniu otyłości, Endo-krynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii, 2, s. 30–37.
150Jegier A. Aktywność ruchowa w promocji zdrowia oraz zapobieganiu chorobom przewlekłym. W: Jegier A., Nazar K., Dziak A. Medycyna sportowa. PTMS, Warszawa 2005: 403–457.
151Wojtyczek B., op.cit.
152Stefaniak T. (2001) The influence of power training on the level of selected morphological signes of people after the 50 years. Fizjoterapia, 2, s. 18-22.
153Zawadzki M, Poręba R, Gać P, i in. (2007). Wiedza studentów uczelni Wrocławia na temat nadciśnienia tętniczego. Nadciśnienie Tętnicze, 5, s. 418-427.
zagrożenia wystąpienia chorób cywilizacyjnych u respondentów, ale także miało rzeczywisty wpływ na obniżenie czynników zagrożenia chorobami. Zaobserwowano, że poprzez wpływ na czynniki ryzyka wystąpienia wybra-nych schorzeń redukcji uległo zagrożenie nadwagą i otyłością, nadciśnie-niem, chorobą niedokrwienną serca, czy nerwicami. Zdecydowana większość Polaków deklaruje podejmowanie ćwiczeń ruchowych w celu poprawy
zdro-wia 155, natomiast w powyższym badaniu już 5 miesięczny, regularny
tre-ning spowodował w grupie respondentów zmianę w subiektywnej oraz rze-czywistej oceny zagrożenia chorobami cywilizacyjnymi, co wskazuje na celo-wość wprowadzenia zorganizowanych programów zawierających biegową aktywność fizyczną w celach prewencji chorób cywilizacyjnych.
Wnioski:
1. Systematyczny wysiłek wytrzymałościowy ma korzystny wpływ na zmianę stylu życia badanych
2. Podjęcie 5 miesięcznego treningu biegowego przygotowującego do maratonu wrocławskiego ma wpływ na zmianę subiektywnej oceny zagrożeń chorobami cywilizacyjnymi.
3. Wśród uczestników programu po jego realizacji zaobserwowano zmniejszenie zagrożenia chorobami cywilizacyjnymi min. nadwaga, otyłość, nadciśnienie, choroba niedokrwienna serca, nerwice
Bibliografia:
Drygas W., Kwaśniewska M., Szcześniewska D., Kozakiewicz K., Głuszek J., Wiercińska E. i wsp. (2005). Ocena poziomu aktywności fizycznej dorosłej populacji Polski. Wyniki Programu WOBASZ. Kardiol Pol, 63.
Knapik A, Plinta R, Saulicz E, i in. (2004). The value of motive activity in healthy prevention. Public health, 3.
Turosz M., Pacholczak J. (2001). The value of women motive activity in forming high self-evaluation and healthy. Medycyna Sportowa, 10.
Centrum Badania Opinii Społecznej. O aktywności fizycznej Polaków. [BS/23/2003]. CBOS, Warszawa 2003.
Wojtyczek B. (2003). The evaluation of selected elements of lifestyle (physical activity, self-evaluation of health) of youth starting the study at the academy of physical education. Medycyna Sportowa, 1.
Warburton D., Nicol C.W., Bredin S. (2006).Health benefits of physical activity: the evidence. Canadian Medical Association Journal 174.
Schnohr P., Lange P., Scharling H., Jensen S.J. (2006).Longtermphysical activity in leisure time and mortality from coronary heart disease, stroke, respiratory diseases and cancer. The Copenhagen City Heart Study. The European Journal of CardiovascularPrevention and Reha-bilitation, 13.
Bauman A., Bull F., CheyT., Craig C.L., Ainsworth B.E., Sallis J.F. iwsp. (2009) The Interna-tional Prevalence Study on Physical Activity: results from 20 countries. InternaInterna-tionalJournal ofBehavioralNutrition andPhysical Activity, 6.
Mrozińska M. (2004). Współczesne problemy zagrożeń zdrowia Polaków. Część druga. Przewod-nik Lekarza, 11/12.
Drygas W. Aktywność fizyczna u osób zdrowych, Polskie Forum Profilaktyki, 12, 2008 [z:]http://www.pfp.edu.pl/download/Forum12.pdf
Global recommendations on physical activity for health [z:]
http://www.who.int/dietphysicalactivity/factsheet_recommendations/en/index.html Plewa M., Markiewicz A. (2006). Aktywność fizyczna w profilaktyce i leczeniu otyłości, Endo-krynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii, 2.
Jegier A. Aktywność ruchowa w promocji zdrowia oraz zapobieganiu chorobom przewlekłym. W: Jegier A., Nazar K., Dziak A. Medycyna sportowa. PTMS, Warszawa 2005.
Stefaniak T. (2001) The influence of power training on the level of selected morphological signes of people after the 50 years. Fizjoterapia, 2.
Zawadzki M, Poręba R, Gać P, i in. (2007). Wiedza studentów uczelni Wrocławia na temat nad-ciśnienia tętniczego. Nadciśnienie Tętnicze, 5.
RÓŻA GUMIENNA, JAN KOSENDIAK Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu
AURELIUSZ KOSENDIAK Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu
STRUKTURA OBCIĄŻEŃ W MIKROCYKLU TRENINGOWYM MISTRZYNI