KNOWLEDGE ABOUT FOOD AMONG MEN RECREATIONAL RESISTANCE-TRAINED
Streszczenie
Prawidłowe odżywianie oraz aktywność fizyczna stanowią istotny element zdrowego stylu życia. Trening siłowy jako element treningu prozdrowotnego jest coraz częściej zalecany w prewencji chorób cywilizacyjnych. Osoby roz-poczynające regularną aktywność fizyczną zaczynają pogłębiać swoją wiedzę żywieniową w celu poprawy osiąganych wyników podczas treningów. Celem pracy była ocena poziomu wiedzy na temat żywności wśród mężczyzn regu-larnie uprawiających rekreacyjnie trening siłowy. Badaniem objęto 100 mężczyzn, w tym 50. regularnie trenujących siłowo we Wrocławskich klu-bach sportowych powyżej 3 miesięcy, oraz 50. nietrenujących mężczyzn. Do oceny poziomu wiedzy wykorzystano Kwestionariusz do badania zachowań żywieniowych i opinii na temat żywności i żywienia (Questionnaire of Ea-tingBehaviour). Ilość dobrych odpowiedzi udzielonych na pytania dotyczące żywności była większa w grupie badanej (GB) niż w grupie kontrolnej (GK) (p<0,0001). Wśród 26. na 6. pytań mężczyźni z GB udzielili znacząco więcej dobrych odpowiedzi niż mężczyźni z GK (p<0,05). Głównym źródłem wiedzy dla osób trenujących był Internet. W badanej grupie mężczyźni regularnie uprawiający trening siłowy dysponują lepszą wiedzą na temat wpływu żyw-ności na zdrowie niż osoby nie trenujące. Podejmowanie regularnej aktyw-ności fizycznej może wpłynąć na większe zainteresowanie zdrowym stylem życia, a co za tym idzie pogłębianiem wiedzy żywieniowej. Osoby regularnie uprawiające trening oporowy wykazują więcej działań prewencyjnych w aspekcie chorób układu krążenia niż osoby nie wykonujące regularnych ćwiczeń siłowych.
Słowa kluczowe: trening oporowy, aktywność fizyczna, wiedza żywieniowa Key words: Resistance training , physical activity, nutrition knowledge Wstęp
Prawidłowe odżywianie się wpływa znacząco na stan zdrowia i może
zapo-biegać powstawaniu wielu chorób cywilizacyjnych 187. Poziom aktywności
fizycznej obok czynników takich jak płeć, masa ciała, wiek i stan
fizjologicz-nywpływa na dobowe zapotrzebowanie na energię 188. Właściwe odżywianie
jest szczególnie istotne podczas uprawiania aktywności fizycznej, gdyż
sprzyja osiąganiu lepszych efektów podczas treningów189. Prawidłowe
187Szponar L. (1994). Jakość zdrowotna żywności i racjonalne żywienie w zapobieganiu choro-bom na tle wadliwego żywienia. Żyw Człow, 1, s. 3–15.
188Jarosz M. (red.) Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2012, str. 20-24.
wianie razem z systematyczną aktywnością ruchową stanowią element be-hawioralnych uwarunkowań stanu zdrowia.Aktywność fizyczna ma istotne znaczenie w prewencji chorób gdyż jest jednym z najistotniejszych świado-mie podejmowanych zachowań prozdrowotnych tworzących zdrowy styl ży-cia 190191192.Rekreacyjna aktywność fizyczna pozwala na spędzanie wolnego czasu redukując jednocześnie ilość innych, często antyzdrowotnychzacho-wań193.
Ćwiczenia siłowe są coraz częściej wybieraną formą aktywności fizycznej w społeczeństwie. Trening oporowy zalecany może być osobom w różnym wieku w celuzwiększania siły mięśniowej, co może przyczyniać się do po-prawy ogólnej sprawności ruchowej. Odpowiednio dobrany trening zdrowot-ny z elementami ćwiczeń oporowych może korzystnie wpływać na zachowa-nie dobrego stanu zdrowia, przyczyniać się do kształtowania postawy, a także pomagać zmniejszać poziom stresu. Ponadto stwierdzono, że osoby podejmujące regularnie trening siłowy częściej świadomie rezygnują ze spo-żywania alkoholu, a jednym z głównych powodów rozpoczęcia ćwiczeń na
siłowni jest aspekt prozdrowotny194195196.Jednocześnie badania pokazują,
że wiedza społeczeństwa na temat zdrowego odżywiania w aspekcie
zapobie-gania chorób cywilizacyjnych wciąż nie jest wystarczająca 197198.
Odpowied-nie działania profilaktyczne powinny koncentrować się jednocześOdpowied-nie na po-dejmowaniu regularnej aktywności fizycznej, w tym treningu siłowego, oraz poszerzaniu wiedzy oraz zwiększaniu świadomości społeczeństwa w zakresie zdrowego odżywiania.
Celem pracy była ocena poziomu wiedzy na temat żywności wśród mężczyzn regularnie uprawiających rekreacyjnie trening siłowy.
Materiał i metody
Badaniem objęto 100 mężczyzn, w tym 50 Regularnie trenujących siłowo we Wrocławskich klubach sportowych powyżej 3 miesięcy, oraz 50. nietrenują-cych mężczyzn. Charakterystykę grupy badawczej przedstawiono w Tabeli I. Do oceny poziomu wiedzy wykorzystano Kwestionariusz do badania zacho-wań żywieniowych i opinii na temat żywności i żywienia (Questionnaire of
190Karski J. (1999). Promocja zdrowia, IGNIS, Warszawa.
191Turosz M., Pacholczak J. (2001). The value of women motive activity in forming high self-evaluation and healthy. Med Sport, 10, s. 391-395.
192Knapik A, Plinta R, Saulicz E, i in. (2004). The value of motive activity in healthy prevention. Public health, 3, s. 331-337.
193Wojtyczek B. (2003). The evaluation of selected elements of lifestyle (physical activity, self-evaluation of health) of youth starting the study at the academy of physical education. Med Sport, 1, s. 31-39.
194Stefaniak T. (2001) The influence of power training on the level of selected morphological signes of people after the 50 years. Fizjoterapia, 2, s. 18-22.
195Adamczyk J., Kowalski P., Boguszewski D. i in. (2012). Postawy prozdrowotne u mężczyzn regularnie ćwiczących na siłowni. Pedagog psiholmed-biolproblfizvihov Sportu, 2, s. 138-145.
196Rosiewicz-Gruhn J., Głazyrina L., Pilis W. (2007). Zdrowotne znaczenie współczesnych form rekreacji ruchowej podejmowanych przez ludzi w różnym wieku w Polsce, Prace naukowe Aka-demii im. Jana Długosza w Częstochowie, 7, s. 107-117.
197 Szeremeta A. (2000). Edukacja żywieniowa – wołanie o pomoc. Warszawa, SGGW.
198Poręba R, Gać P., Zawadzki M., Poręba M i in. (2008). Styl życia i czynniki ryzyka chorób układu krążenia wśród studentów uczelni Wrocławia, Polskie Archiwum Medycyny Wewnętrz-nej, 3, s. 1-9.
EatingBehaviour) opracowanego przez Zespół Behawioralnych Uwarunko-wań Żywienia Komitetu Nauki o Żywienia Człowieka PAN pod kierunkiem J. Gawęckiego. W kwestionariuszu znalazło się 26 stwierdzeń na temat żyw-ności i żywienia, które umożliwiły ocenę poziomu wiedzy żywieniowej re-spondentów. Analizę statystyczną przeprowadzono przy pomocy programu
Statistica v 10.0 firmy StatSoft Inc. (USA), testem Chi2.
Tabela II Charakterystyka respondentów
Grupa badana Grupa kontrolna
n 50 50
Wiek 24,8 ± 3,82 23,7 ± 3,58
Masa ciała 78,09 ± 7,82 79,94 ± 31,26
BMI 23,85 ± 1,83 24,88 ± 3,52
Wyniki
Ilość dobrych odpowiedzi łącznie na pytania dotyczące żywności była więk-sza w grupie badanej (GB) niż w grupie kontrolnej (GK) (p<0,0001). Wśród 26. na 6. pytań mężczyźni z GB udzielili znacząco więcej dobrych odpowiedzi niż mężczyźni z GK (p<0,05). Tylko w przypadku 2. z 26. pytań więcej do-brych odpowiedzi uzyskała GK i nie była to istotna statystycznie różnica. Wyniki przedstawiono w tabeli II.
W GB więcej respondentów określiło poziom swojej wiedzy żywieniowej jako dobry lub bardzo dobry niż w GK (p=0,0113) (tabela III).
Ankietowani poproszeni zostali również o wskazanie dwóch źródeł swojej wiedzy żywieniowej. Głównym źródłem wiedzy na temat odżywiania dla GB były strony internetowe (68%). Drugim w kolejności był lekarz, dietetyk bądź doradca żywieniowy (30%) (wykres I).
Tabela III Odpowiedzi respondentów na zadane pytania
Pytanie % dobrych
odpowiedzi p
GB GK
43. Produkty zbożowe wystarczy spożywać raz dziennie. 34 14 NS 44. Tylko dzieci i młodzież powinny spożywać mleko. 84 64 p=0,0226 45. Owoce i/lub warzywa powinny być spożywane w każdym
posiłku. 66 60 NS
46. Spożycie spleśniałego pieczywa może spowodować
zakaże-nie pałeczkami Salmonelli. 36 36 NS
47. Duże spożycie soli chroni przed nadciśnieniem tętniczym. 82 74 NS 48. Ograniczenie potraw tłustych w diecie pomaga zapobiegać
chorobom układu krążenia.
92 74 p=0,0166
49. Częste spożywanie tłustych ryb morskich przyspiesza rozwój miażdżycy.
76 62 NS
50. Spożywanie grillowanego mięsa sprzyja zachorowaniu na
nowotwory. 54 46 NS
51. Konsekwencją żywienia wegetariańskiego jest zwiększone ryzyko anemii.
62 42 NS
52. Biojogurty zawierają pożyteczne bakterie jelitowe. 70 70 NS 53. Olej i oliwa zawierają dużo cholesterolu. 60 42 NS 54. Pieczywo razowe zawiera większą ilość błonnika niż pie- 78 64 NS
czywo jasne.
55. Owoce i warzywa są źródłem „pustych kalorii”. 86 72 NS 56. Masło i wzbogacane margaryny charakteryzują się dużą
zawartością witamin A i D.
50 42 NS
57. Ser żółty jest lepszym źródłem wapnia niż ser twarogowy. 24 20 NS 58. W podrobach występują znaczne ilości „złego” cholesterolu
LDL. 28 20 NS
59. Węglowodany złożone należy w diecie zastępować cukrami prostymi.
66 58 NS
60. Białko powinno być głównym źródłem energii w
prawidło-wej diecie. 64 42 p=0,0275
61. Niedostateczne spożycie witaminy PP może wywołać zapa-lenie skóry i biegunki.
44 16 p=0,0001
62. Przebywanie na słońcu sprzyja wytwarzaniu witaminy D
w organizmie. 76 80 NS
63. Fosfor jest składnikiem tkanki nerwowej. 46 24 p=0,0211 64. Stosunek wapnia do fosforu w prawidłowej diecie powinien
wynosić 1:1.
16 10 NS
65. Spożywanie owoców obfitujących w witaminę C zwiększa
przyswajalność żelaza. 52 30 p=0,0253
66. Rozpoczęcie gotowania warzyw w zimnej wodzie sprzyja
zachowaniu ich wartości odżywczej. 38 26 NS
67. Słodycze i tłuszcze zwierzęce wyróżniają się dużą gęstością odżywczą.
22 16 NS
68. Umieszczony na opakowaniu żywności rysunek GDA in-formuje o stopniu pokrycia wskazanego dziennego spożycia składnika odżywczego przez porcję produktu.
74 76 NS
Tabela IV Subiektywna ocena własnej wiedzy żywieniowej
Subiektywna ocena własnej wiedzy żywieniowej Grupa badana Grupa kontrolna
Niedostateczna 2 7
Dostateczne 25 32
Dobra 18 9
Wykres 3 Źródła wiedzy żywieniowej w grupie badanej
Dyskusja
W ostatnich latach trening siłowy staje się coraz częstszą formą aktywności fizycznej podejmowaną przez społeczeństwo. Część z osób rozpoczynających trening siłowy kieruje się poprawą stanu zdrowia a sposób odżywiania
zna-cząco wpływa na osiągane wyniki treningu199, stąd można twierdzić, że
oso-by aktywne fizycznie dbają także o swój sposób odżywiania się, a także po-głębiają swoją wiedzę żywieniową. Główne źródła wiedzy na temat diety gru-pa trenująca czerpie z Internetu (68% w GB), co pokrywa się z wynikami
badania Adamczyka i wsp.200z którego wynika, że większość trenujących na
siłowni osób czerpie wiedzę z niefachowych źródeł. U Adamczyka 30-34% badanych korzysta ze specjalistycznych książek bądź porad trenera. Podob-nie wskazują powyższe wyniki, gdzie 30% korzysta z wiedzy lekarza, dietety-ka bądź doradcy żywieniowego.
Chorobą XXI. wieku niewątpliwie stała się miażdżyca. Ograniczenie wystę-powania czynników ryzyka oraz propagowanie czynników kardioprotekcyj-nych sprzyja zmniejszaniu zachorowalności na choroby sercowo-naczyniowe. Wśród czynników chroniących układ krążenia wymienia się aktywność fizyczną, konsumpcję warzyw i owoców oraz niewielkie spożycie alkoholu, natomiast czynnikami ryzyka są między innymi: nadwaga, złe
nawyki żywieniowe oraz stres201202203204205. Regularne uprawianie
13 Adamczyk J., op.cit.
200Ibdem
201 Zawadzki M, Poręba R, Gać P, i in. (2007). Wiedza studentów uczelni Wrocławia na temat nadciśnienia tętniczego. NadciśTęt, 5, s. 418-427.
202Jelski W., Szmitkowski M. (2007). Wpływ alkoholu etylowego na zespół metaboliczny. Pol Arch Med Wewn, 117, s. 306-311.
22 30 22 68 6 2 4 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Szkoła Lekarz, dietetyk, doradca żywieniowy Dom rodzinny, krewni Strony
internetowe codzienna,Prasa tygodniki Audycje radiowe i/lub telewizyjne Reklama Źródła wiedzy żywieniowej w grupie badanej
ści fizycznej, jaką jest trening siłowy obniża ryzyko powstawania nadwagi, pomaga obniżyć poziom stresu, oraz może wpływać na ograniczenie ilości
spożywanego alkoholu 206. Wykazując się większą wiedzą na temat żywienia
prawdopodobnie grupa regularnie trenująca dokonuje lepszych wyborów żywieniowych w celach poprawy wyników osiąganych na siłowni.
Według Szeremety i wsp.207w roku 2000 91% Polaków nie znało
przeciw-miażdżycowego działania nienasyconych kwasów tłuszczowych, 25% nie wiedziało, że głównym źródłem energii w diecie powinny być węglowodany, natomiast połowa nie znała wpływu soli na powstawanie nadciśnienia tętni-czego. W świetle tych wyników grupa regularnie uprawiająca trening siłowy wykazała się zadowalającą wiedzą. Grupa badana bowiem rzadziej niż grupa kontrolna udzielała odpowiedzi, iż białko powinno stanowić główne źródło energii. Wykazała się również lepszą wiedzą, że ograniczenie potraw tłustych w diecie pomaga zapobiegać chorobom układu krążenia, znaczenia tłustych ryb morskich w prewencji miażdżycy, oraz sodu w nadciśnieniu tętniczym. Przypuszczać więc można, że grupa badana podejmuje więcej działań pre-wencyjnych w aspekcie chorób cywilizacyjnych, takich jak chociażby choro-by układu krążenia niż osochoro-by z grupy kontrolnej. Ponadto regularna aktyw-ność fizyczna oraz dbanie o stan swojego zdrowia wymusza proces zwięk-szenia świadomości i roli zdrowego odżywiania, czego dowodem są wyniki niniejszych badań. Regularna aktywność ruchowa oraz odpowiednie nawyki żywieniowe to główne składowe stylu życia. Istnieje wiele badań
wskazują-cych rolę obu determinantów na stan zdrowia jednostki
208209210211.Większości towarzystw naukowych rekomenduje trening siłowy w profilaktyce chorób cywilizacyjnych. Wytyczne Polskiego Forum Profilaktyki z 2008 roku zalecają ćwiczenia siłowe jako uzupełnienie wysiłków o charak-terze wytrzymałościowym, również Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)
rekomenduje trening oporowy co najmniej 2 razy w tygodniu212213214215.
Istotnym elementem działań profilaktycznych jest więc przede wszystkim podejmowanie regularnej aktywności ruchowej, ale także zwiększanie świa-domości oraz edukacji prozdrowotnej społeczeństwa w dobie dynamicznie szerzących się chorób cywilizacyjnych.
203 Daniels S. (1999). Hypertension – induced cardiac damage in children and adolescents. Blood Press Monit, 4, s. 165-170.
204 Yusuf S., Hawken S., Ounpuu S. I in. (2004). INTERHEART Study Investigators. Effect of potentially modifiable risk factors associated with myocardial infarction in 52 countries: case-control study. Lancet, 364, s. 937-952.
205Plich W., Janiszewska R., Makuch R., Mucha D., Pałka T. (2011). Racjonalne odżywianie i jego wpływ na zdrowie, Hygeia Public Health, 2, s. 244-248.
206Stefaniak T., op.cit. 207 Szeremeta A., op.cit. 208Karski J.op.cit.
209Turosz M., Pacholczak J.op.cit. 210Knapik A, Plinta R, Saulicz E, i in. op.cit.
211Plich W., Janiszewska R., Makuch R., Mucha D., Pałka T. op.cit.
212 Drygas W. (2008). Aktywność fizyczna u osób zdrowych, Polskie Forum Profilaktyki, [z:] http://www.pfp.edu.pl/download/Forum12.pdf
213Global recommendations on physical activity for health [z:]
http://www.who.int/dietphysicalactivity/factsheet_recommendations/en/index.html
214Jegier A. (2005). Aktywność ruchowa w promocji zdrowia oraz zapobieganiu chorobom prze-wlekłym. [w]: Jegier A., Nazar K., Dziak A. Medycyna sportowa. PTMS, Warszawa, s. 403–457.
215Plewa M., Markiewicz A. (2006). Aktywność fizyczna w profilaktyce i leczeniu otyłości, Endo-krynol Otyłość, 2, s. 30–37.
Wnioski
1. W badanej grupie mężczyźni regularnie uprawiający trening siłowy dysponują lepszą wiedzą na temat wpływu żywności na zdrowie niż osoby nie trenujące.
2. Podejmowanie regularnej aktywności fizycznej może wpłynąć na większe zainteresowanie zdrowym stylem życia, a co za tym idzie po-głębianiem wiedzy żywieniowej.
3. Osoby regularnie uprawiające trening oporowy wykazują więcej dzia-łań prewencyjnych w aspekcie chorób układu krążenia niż osoby nie wykonujące regularnych ćwiczeń siłowych.
Bibliografia:
Adamczyk J., Kowalski P., Boguszewski D. i in. (2012).Postawy prozdrowotne u mężczyzn regu-larnie ćwiczących na siłowni. Pedagog psiholmed-biolproblfizvihovSportu, 2.
Celejowa I.(2000). Żywienie w treningu i walce sportowej. Biblioteka Trenera, Warszawa. Daniels S. (1999). Hypertension – induced cardiac damage in children and adolescents. Blood Press Monit, 4.
Drygas W. (2008). Aktywność fizyczna u osób zdrowych, Polskie Forum Profilaktyki, 12 [z:] http://www.pfp.edu.pl/download/Forum12.pdf
Jarosz M. (red.) Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2012.
Jegier A. (2005). Aktywność ruchowa w promocji zdrowia oraz zapobieganiu chorobom przewle-kłym. [w]: Jegier A., Nazar K., Dziak A. Medycyna sportowa. PTMS, Warszawa.
Jelski W., Szmitkowski M. (2007). Wpływ alkoholu etylowego na zespół metaboliczny. Pol Arch Med Wewn, 117.
Global recommendations on physical activity for health [z:]
http://www.who.int/dietphysicalactivity/factsheet_recommendations/en/index.html. Karski J.(1999). Promocja zdrowia, IGNIS, Warszawa.
Knapik A, Plinta R, Saulicz E,i in.(2004). The value of motive activity in healthy prevention. Public health, 3.
Plewa M., Markiewicz A. (2006). Aktywność fizyczna w profilaktyce i leczeniu otyłości, Endo-krynol Otyłość, 2.
Plich W., Janiszewska R., Makuch R., Mucha D., Pałka T. (2011). Racjonalne odżywianie i jego wpływ na zdrowie, Hygeia Public Health, 2.
Poręba R, Gać P., Zawadzki M., Poręba M i in.(2008). Styl życia i czynniki ryzyka chorób ukła-du krążenia wśród studentów uczelni Wrocławia, Polskie Archiwum Medycyny Wewnętrznej, 3. Rosiewicz-Gruhn J., Głazyrina L., Pilis W. (2007). Zdrowotne znaczenie współczesnych form rekreacji ruchowej podejmowanych przez ludzi w różnym wieku w Polsce, Prace naukowe Aka-demii im. Jana Długosza w Częstochowie, 7.
Stefaniak T. (2001) The influence of power training on the level of selected morphological signes of people after the 50 years. Fizjoterapia, 2.
Szeremeta A. (2000). Edukacja żywieniowa – wołanie o pomoc. Warszawa, SGGW.
Szponar L. (1994). Jakość zdrowotna żywności i racjonalne żywienie w zapobieganiu chorobom na tle wadliwego żywienia. Żyw Człow, 1.
Turosz M., Pacholczak J. (2001). The value of women motive activity in forming high self-evaluation and healthy. Med Sport,10.
Wojtyczek B. (2003). The evaluation of selected elements of lifestyle (physical activity, self-evaluation of health) of youth starting the study at the academy of physical education. Med Sport, 1.
Yusuf S., Hawken S., Ounpuu S.I in. (2004). INTERHEART Study Investigators. Effect of poten-tially modifiable risk factors associated with myocardial infarction in 52 countries: case-control study. Lancet, 364.
Zawadzki M, Poręba R, Gać P, i in. (2007). Wiedza studentów uczelni Wrocławia na temat nad-ciśnienia tętniczego. NadciśTęt, 5.
AURELIUSZ KOSENDIAK, PAULINA LIMANOWSKA, ANNA FELIŃCZAK Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
PODAŻ PŁYNÓW U ZAWODNIKA AMATORA PODCZAS STARTU W BIEGU