APPROACH TO THE PAIN CONNECTED WITH TIREDNESS AMONG PHYSICALLY ACTIVE PEOPLE
Streszczenie
WSTĘP
Każdy z nas przynajmniej raz odczuwał dolegliwości bólowe po wysiłku fi-zycznym. W obecnych czasach duża część społeczeństwa uważa odczucie zmęczenia i powysiłkowego bólu za przyjemne. Ludzie często wybierają bar-dzo obciążające treningi, gdyż uważają je za efektywniejsze z wielu powodów. Jednym z nich jest zamiłowanie do uczucia zmęczenia oraz potrzeba silniej-szych doznań. Zmusza nas do tego ówczesne otoczenie, które z każdej stro-ny bombarduje nas intensywstro-nymi bodźcami.
CEL
1. Czy płeć wpływa na podejście do bólu związanego ze zmęczeniem podczas aktywności fizycznej?
2. Czy długość uprawiania sportu ma wpływ na przyjemność czerpaną ze zmęczenia fizycznego?
3. Czy ból związany ze zmęczeniem mięśni może działać motywująco podczas aktywności fizycznej i czy jest to związane z płcią?
MATERIAŁ I METODA
Zbadanych zostało 149 osób w tym 91 kobiet w wieku od 13 do 24 lat (x=17,1;SD=3,7) oraz 58 mężczyzn w wieku od 18 do 27 lat (x=21,8; SD=2,4). Byli to studenci Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
oraz sportowcy z UKS Ósemka z Wejherowa. W badaniu została użyta
autorska ankieta zawierająca 31 zamkniętych pytań. Pytania dotyczyły ro-dzaju uprawianej aktywności fizycznej, ilości czasu jej trwania, długości uprawiania, podejścia do zmęczenia fizycznego oraz bólu związanego ze zmęczeniem. Analiza statystyczna polegała na wykonaniu statystyk opiso-wych. Zależności zostały określone za pomocą analizy wariancji ANOVA. WYNIKI
Analiza wariancji wykazała, że podejście do bólu podczas uprawiania ak-tywności fizycznej jest zależne od płci(p=0,03). Kobiety częściej odczuwają przyjemność ze zmęczenia. Długość uprawiania sportu nie ma wpływu na przyjemność czerpaną ze zmęczenia fizycznego (p=0,92). Płeć nie jest czyn-nikiem różnicującym czynnik bólowy jako „motywator” do aktywności fi-zycznej (p=0,58). Jednak u mężczyzn ból spowodowany zmęczeniem jest większym czynnikiem motywującym niż u kobiet.
WNIOSKI
1. Płeć wpływa na podejście do bólu związanego ze zmęczeniem fizycz-nym.
2. Długość uprawiania sportu nie ma wpływu na przyjemność odczu-walną ze zmęczenia fizycznego.
3. Ból nie jest czynnikiem powodującym zwiększenie motywacji u obu płci.
Słowa kluczowe: ból, aktywność fizyczna, motywacja, płeć. Keywords: pain, physical activity, motivation, sex.
Wstęp
W przeszłości ból postrzegano wyłącznie w kategoriach doznania zmysłowego, które jest związane z ciałem. Wraz z postępem badań interdy-scyplinarnych zmienił się sposób rozumienia bólu. Obecnie według definicji Międzynarodowego Stowarzyszenia Badania Bólu IASP (International Asso-ciation for the Study of Pain) określa się go jako przykre, zmysłowe i emo-cjonalne odczucie, które jest związane z istniejącymi lub zagrażającymi
uszkodzeniu tkankami298. Mówiąc o bólu, należałoby przyjrzeć się często
pomijanemu zagadnieniu jakim są zakwasy. Zakwasy wywołane są wytwo-rzeniem się kwasu mlekowego w mięśniach odczuwalne do 3h po wysiłku
oraz mikrouszkodzenia mięśniowe i występowanie zespołu DOMS299. W
ob-razie klinicznym DOMS (delayed onset muscle soreness), czyli opóźnionej bolesności mięśni, pojawia się ból, sztywność i obrzęk mięśni oraz inne do-legliwości nasilające się 24-48h po wysiłku. Intensywność dysfunkcji zwią-zanej z DOMS zależy od intensywności, czasu trwania treningu oraz
uwod-nienia organizmu300. Duża cześć osób aktywnych fizycznie lekceważy
do-znania bólowe związane z wysiłkiem fizycznym, z uwagi na odczuwanie przy-jemności podczas ich występowania. Związane jest to z reakcją emocjonalną
mogącą znacząco zwiększać próg tolerancji bólu301. Dowiedziono, że na
ja-kość oraz natężenie doznań bólowych w znaczy sposób może wpływać płeć. Badania przeprowadzone przez prof. Lindę LeResche Uniwersytetu Wa-szyngtona w Seatle wykazały, że kobiety odczuwają ból silniej niż ich
part-nerzy302. Problematycznym aspektem odczuć bólowych jest ich złożony
cha-rakter, ponieważ w badaniach nad progiem bólu należałoby uwzględnić ta-kie aspekty jak kontekst socjologiczny oraz kulturowy. Dodatkowym ele-mentem utrudniającym analizę bólu jest subiektywność oceny przez osobę odczuwającą, a co za tym idzie niemożność dokonania obiektywnego pomia-ru. Ból jest pojęciem nieostrym.
Aktywność fizyczna stanowi fundamentalne i integralne ogniwo zdrowego trybu życia, bez niej nie jest możliwa jakakolwiek strategia zdro-wia, jego utrzymanie oraz pomnażanie. Sport jest niezbędny do prawidłowe-go funkcjonowania wielu układów w naszym ciele, zdrowia fizyczneprawidłowe-go, psy-chicznego oraz społecznego. W tym obszarze tematycznym mieszczą się
298 Borys B., Każdego boli inaczej czyli – psychiczne uwarunkowania bólu. PTSR – „Życie pod Wiatr”, Gdańsk 1999r.
299 Pokora I., Ograniczenie spożycia sodu a zmiany objętości osocza podczas i po zakończeniu wysiłków fizycznych o różnej charakterystyce skurczów. Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3): 489-493.
300 Bernatek-Brzózka P., Brzózka T. Fitness dla kobiet. 2011. ISBN 978-83-7568-633-3.
301 de Walden-Gałuszko K., Psychologiczne aspekty bólu. Przew Lek 2001, 4, 4, 58-59.
302 LeResche L. Defining gender disaprities in pain management. Clin Orthop Relat Res. 2011 Jul; 469 (7): 1871-7.
ce między innymi: J. Drabika303, A. Knapika304, J. Nosko305, W.
Żołnierczu-ka-Kieliczek306. Dowiedziono, że utrzymanie odpowiedniego poziomu
aktyw-ności fizycznej w ciągu dnia jest najskuteczniejszą metodą walczenia z pro-blemem wczesnej niesprawności spowodowanej różnego rodzaju chorobami cywilizacyjnymi takimi jak: choroby serca i naczyń krwionośnych, choroby metaboliczne, choroby narządów ruchu, nerwice, urazy, do których bardzo często dochodzi na tle niewystarczającej sprawności fizycznej, zaburzenia układu nerwowego, czy wreszcie choroby przejawiające się zmniejszeniem
zdolności odpornościowych organizmu307. Wiąże się to z wielkim skokiem
cywilizacyjnym, w którym przez modernizację omija się między innymi styl
życia obywateli308. Zintensyfikowanie poziomu aktywności fizycznej
spowal-nia procesy starzespowal-nia się, zwiększa odporność i wytrzymałość naszego orga-nizmu oraz ma dobroczynny wpływ na podstawowe funkcje ustroju, a w
efekcie na ich ekonomizację309. Aktywność fizyczna oraz przyjemność jaką
potrafią czerpać ludzie z towarzyszącego jej bólu mięśniowego jest interesu-jącym zjawiskiem. Od lat obserwujemy znaczny spadek aktywności fizycznej wśród młodych ludzi jednocześnie dostrzegając rosnącą świadomość wła-snego ciała i zdrowia co ma znaczący wpływ na prowadzony przez nas styl życia.
Niestety do dziś jest niewiele publikacji omawiających szerzej temat bólu, ćwiczeń oraz przyjemności z nich czerpanej. Stanowiło to inspirację dla przeprowadzonych tutaj badań.
Cel
Celem pracy było sprawdzenie podejścia osób uprawiających regularnie sport do bólu związanego ze zmęczeniem fizycznym. Badania miały wykazać, czy ból powysiłkowy może działać na sportowca motywująco oraz czy jest to zależne od rodzaju płci. Postawiono następujące pytania badawcze:
1. Czy rodzaj płci wpływa na podejście do bólu związanego ze zmęcze-niem podczas uprawiania aktywności fizycznej?
2. Czy długość uprawiania sportu ma wpływ na przyjemność czerpaną ze zmęczenia fizycznego?
3. Czy ból związany ze zmęczeniem mięśni może działać motywująco podczas aktywności fizycznej i czy jest to związane z płcią?
303 Drabik J.: Aktywność fizyczna w edukacji zdrowotnej społeczeństwa, cz. I. Wydawnictwo Uczelniane AWF, Gdańsk 1995.
304Knapik A, Plinta R, Saulicz E, Kuszewski M. Znaczenie aktywności ruchowej w profilaktyce zdrowotnej. Zdrowie Publiczne 2004; 114, 3: 331-337.
305 Nosko J. Zachowania a zdrowie: podstawowe zależności. Aktywność fizyczna, a zdrowie [w:] Gniazdowski A (red): Zachowania zdrowotne. Zagadnienia teoretyczne, próba charakterystyki zachowań zdrowotnych społeczeństwa polskiego. Instytut Medycyny Pracy, Łódź 1990.
306 Żołnierczuk-Kieliszek D. Zachowania zdrowotne i ich związek ze zdrowiem [w:] Kulik TB, Latalski M. (red): Zdrowie publiczne. Wyd. Czelej, Lublin 2002.
307 Toczek-Werner S.: Podstawy rekreacji i turystyki. Wydawnictwo AWF, Wrocław 1998.
308 Przewęda R., Dobosz J.: Ratujmy pozytywne zdrowie młodych Polaków. Roczniki Naukowe Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego i Turystyki w Białymstoku, Białystok 2012.
Materiał i metoda
Badaniami objęto grupę 149 osób w tym 91 kobiet w wieku od 13 do 24 lat (x=17,1; SD=3,7) oraz 58 mężczyzn w wieku od 18 do 27 lat (x=21,8; SD=2,4). Przedmiotem badania była grupa członków Akademickiego Związ-ku Sportowego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach uprawia-jących różne dyscypliny sportowe w liczbie 89 osób oraz grupa sportowców z Uczniowskiego Klubu Sportowego Ósemka z Wejherowa w liczbie 60 osób. Dobór populacji stanowiły osoby zajmujące się sportem w życiu codziennym. Były to w większości osoby uprawiające sport amatorsko najczęściej o cha-rakterze ogólnorozwojowym. Do badania została wykorzystana autorska ankieta zawierająca 31 pytań składająca się z metryczki oraz zamkniętych pytań jednokrotnego wyboru. Ankieta była wypełniana anonimowo i samo-dzielnie, a jej uzupełnienie nie trwało dłużej niż 5 minut. Pytania dotyczyły rodzaju uprawianej aktywności fizycznej, ilości czasu jej trwania, długości uprawiania, podejścia do zmęczenia fizycznego oraz bólu związanego ze zmęczeniem. Kwestionariusz zawierał również zestaw szczegółowych pytań dotyczących subiektywnych odczuć sportowca związanych ze zjawiskiem bólu w trakcie wysiłku oraz bólu powysiłkowego. Badany miał określić w skali od 1 do 5 w jakim stopniu ból ten jest dla niego przyjemny (1 – nie-przyjemny, 3 – obojętny, 5 – bardzo przyjemny). Arkusz obejmował także punkty, w których należało określić, czy ból po treningu jest dla sportowca motywujący oraz zapytania o aktywność potreningową i radzenie sobie z zespołem opóźnionego bólu mięśniowego (DOMS). Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej przy użyciu programu Statistica 10 (StatSoft), która polegała na wykonaniu statystyk opisowych. Zależności zostały określone za pomocą analizy wariancji ANOVA.
Wyniki
Najpierw wykonano statystykę opisową wieku ankietowanych. Wyni-ki przedstawia tabela 1.
Tabela 1. Statystyka opisowa wieku ankietowanych
N X MIN MAX SD
Wiek 149 18,98 13,00 27,00 4,01
Drugim etapem analizy wyników było sprawdzenie, czy osoby aktyw-ne fizycznie lubią ból wynikający ze zmęczenia fizyczaktyw-nego. W tym celu zosta-ła wykonana analiza wariancji ANOVA której szczegółowe wyniki zostały przedstawione w tabeli 2
Tabela 2. Podejście do bólu związanego z wysiłkiem fizycznym
F p
Ból wynikający ze zmęczenia fizycznego 4,75* 0,03*
* zależność istotnie statystyczna
Analiza wariancji wykazała, że podejście do bólu podczas uprawiania aktywności fizycznej jest zależne od płci(p=0,03). Kobiety częściej odczuwają przyjemność ze zmęczenia. Zostało to przedstawione na ryc.1
Skategor. wykres ramka-wąsy: Ból wynikający ze zmęczenia fizycznego Średnia Średnia±Błąd std Średnia±1,96*Błąd std 1 2 Płeć 1,7 1,8 1,9 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 B ól w yn ik aj ąc y