W badanym okresie indeks giełdowy WIG20 przechodził przez okres hossy w la-tach 2002–2007 i 2009–2011, bessy w lala-tach 2000–2001 i 2008–2009, a także poruszał się w trendzie horyzontalnym w latach 2011–2015 (zob. wyk. 1).
W perspektywie długoterminowej można zauważyć, że formacje podwójnego szczytu i podwójnego dna pozwoliły inwestorom osiągnąć znaczące zyski. For-macje, które uformowały się prawidłowo, czyli rozwijały się przy odpowiednich poziomach wolumenu oraz zanotowały znaczące wybicie, pozwoliły zrealizo-wać zyski dużo wyższe od zakładanych podczas prognozy przyszłych ruchów. Schematy, które wizualnie przypominały omawiane formacje, a nie osiągnęły prognozowanych ruchów, nie spełniały warunków dotyczących kształtowania się wolumenu. W spalonej formacji duży niepokój budził bardzo niski wolumen w dniu wybicia i ten sygnał mógł być uznany jako ostrzeżenie, że byki nie są Wykres 1. Notowania indeksu giełdowego WIG20 obejmujące okres od 2000 roku
do I kwartału 2015 roku
jeszcze gotowe na przejęcie rynku. Dla zwiększenia skuteczności formacji można stosować np. 3-procentowy filtr cenowy, który uchroni inwestora przed niewłaś-ciwymi transakcjami zawartymi na podstawie spalonych formacji.
W czasie bessy przeważają spadkowe trendy średniookresowe oraz trendy horyzontalne. W związku z czym dużo częściej pojawiają się formacje podwój-nego dna, które sygnalizują, że byki próbują pokonać niedźwiedzie. Jednak inwestorzy grający na wzrosty są na tyle słabi, że nie doprowadzają do wybicia z formacji. Po nieudanej próbie przejęcia przewagi przez byki rynek przecho-dzi w fazę konsolidacji. A jeśli dojprzecho-dzie do wybicia, to wzrost po wystąpieniu formacji jest stosunkowo niewielki. Wśród przebadanych formacji podwójnego dna 50% nie przekroczyło poziomu potwierdzenia, 25% stanowią formacje spa-lone, natomiast kolejne 25% to formacje, po których nastąpił ok. 7-procentowy ruch. Przeanalizowane formacje podwójnego szczytu były poprzedzone średnim 39-procentowym ruchem wzrostowym. Po przekroczeniu poziomu potwierdzenia dochodziło do przeciętnego spadku o 38,78%.
W czasie hossy przeważają wzrostowe trendy średniookresowe oraz trendy horyzontalne. W związku z czym częściej pojawiają się formacje podwójnego szczytu, które sygnalizują, że niedźwiedzie próbują pokonać byki. W 50% ba-danych formacji zmiana po formacji nie osiągała poziomu zakładanego podczas prognoz. Natomiast druga połowa analizowanych formacji osiągała przeciętnie 23-procentowy spadek. Zastanawiający jest fakt, że formacje podwójnego dna, które wystąpiły w badanym okresie, przynosiły stosunkowo niskie wzrosty. W 67% przypadków nie zostały zrealizowane minimalne poziomy prognozowane na podstawie wysokości formacji.
W wyraźnych trendach głównych można zauważyć, że im silniejszy był ruch poprzedzający ukształtowanie się formacji, tym mniejszy będzie ruch po wybiciu z formacji. Ponadto im dłużej kształtuje się formacja i im jest wyższa, tym ruch po jej przebiciu jest mniejszy.
W badanym okresie podczas długoterminowego trendu horyzontalnego częś-ciej występowały formacje podwójnego dna. Jednak również większy procent tych formacji nie został zrealizowany pod kątem prognozowanych wzrostów. Ruchy poprzedzające formacje podwójnego dna, jak i podwójnego szczytu kształtowały się na podobnym poziomie średnio 10–11%. Różnica między tymi dwoma typami formacji widoczna jest jednak w pozostałych parametrach. For-macje podwójnego szczytu są niższe i trwają krócej, ale za to osiągają wyższe ruchy po wybiciu z formacji. Natomiast formacje podwójnego dna są w wartoś-ciach średnich wyższe o ok. 24 punkty, formują się o 6 dni dłużej oraz osiągają mniejsze ruchy po wybiciu.
Podczas długoterminowej bessy formacje podwójnego dna występują naj-częściej podczas średnioterminowych trendów bocznych. W czasie trwania spadkowego trendu głównego przebadano łącznie 9 formacji podwójnego dna.
Zaobserwowano tylko jedną formację podczas średnioterminowych trendów spadkowych. Formacje podwójnego dna, które wystąpiły podczas średniotermino-wych trendów horyzontalnych, rozwijały się średnio przez 7 dni. Przeciętny ruch spadkowy poprzedzający formację wynosił 9,27%, natomiast ruch po formacji był przeważnie niższy od ruchu sprzed formacji i wynosił średnio 4,24%. Odległość od najniższego dołka do punktu wybicia wynosiła przeciętnie 46,82 punktu. Warto zauważyć, że w 60% badanych formacji, które wystąpiły podczas średniotermino-wego trendu bocznego, nastąpił ruch mniejszy niż wysokość formacji. Formacje podwójnego dna, które wystąpiły podczas średnioterminowych trendów rosnących, rozwijały się średnio przez 6,67 dnia. Przeciętny ruch spadkowy poprzedzający formację wynosił 5,07%, natomiast ruch po formacji był przeważnie wyższy od ruchu sprzed formacji i wynosił średnio 6,4%. Odległość od najniższego dołka do punktu wybicia wynosiła przeciętnie 62,01 punktu (zob. tab. 2).
W czasie trwania bessy przebadano łącznie 7 formacji podwójnego szczytu. Podczas długoterminowego trendu spadkowego formacje podwójnego szczytu wy-stępują najczęściej podczas średnioterminowych trendów rosnących. Zaobserwo-wano dwie formacje podczas średnioterminowego trendu bocznego i tylko jedną Tabela 2. Parametry formacji podwójnego dna ukształtowanych podczas bessy
Czas Szerokość formacji Ruch przed formacją [%] Ruch po formacji [%] Wysokość formacji Prognoza do rzeczywi-stości [%]
Średnioterminowy trend boczny
V 2000 5 10,33 10,30 21,00 9,10 VIII 2000 8 8,05 1,50 38,50 –0,47 III 2001 3 10,17 3,59 21,17 1,99 V 2001 12 8,11 3,92 70,21 –0,93 III 2008 7 9,67 1,88 83,20 –0,95 Średnia 7 9,27 4,24 46,82 1,75
Średnioterminowy trend rosnący
XII 2008 3 3,71 6,46 31,33 4,58
IV 2009 10 7,13 6,06 110,16 –0,16
V 2009 7 4,35 6,67 44,53 4,16
Średnia 6,67 5,07 6,40 62,01 2,86
Średnioterminowy trend spadkowy
I 2001 8 6,34 2,89 22,12 1,59
Średnia 8 6,34 2,89 22,12 1,59
formację podczas średnioterminowego trendu spadkowego. Formacje podwój-nego szczytu, które wystąpiły podczas średnioterminowych trendów rosnących, rozwijały się średnio przez 8,5 dnia. Przeciętny ruch wzrostowy poprzedzający formację wynosił 12,57%, natomiast ruch po formacji był przeważnie dużo niższy od ruchu sprzed formacji i wynosił średnio 3,67%. Odległość od najwyższego szczytu do punktu wybicia wynosiła przeciętnie 50,78 punktu. Formacje podwój-nego szczytu, które wystąpiły podczas średnioterminowych trendów bocznych, rozwijały się średnio przez 10,5 dnia. Przeciętny ruch wzrostowy poprzedzający formację wynosił 6,43%, natomiast ruch po formacji był mniejszy od ruchu sprzed formacji i wynosił średnio 3,39%. Odległość od najwyższego szczytu do punktu wybicia wynosiła przeciętnie 61,25 punktu (zob. tab. 3).
Podczas długoterminowej hossy formacje podwójnego dna występują najczęś-ciej podczas średnioterminowych trendów rosnących. W czasie trwania rosnącego trendu głównego przebadano łącznie 18 formacji podwójnego dna. Zaobserwo-wano 8 formacji podczas średnioterminowych trendów rosnących, 6 formacji podczas średnioterminowych trendów horyzontalnych oraz 4 formacje podczas trendów spadkowych. Formacje podwójnego dna, które wystąpiły podczas średnioterminowych trendów rosnących, rozwijały się średnio przez 7,25 dnia. Przeciętny ruch spadkowy poprzedzający formację wynosił 6,48%, natomiast ruch Tabela 3. Parametry formacji podwójnego szczytu ukształtowanych podczas bessy
Czas Szerokość formacji Ruch przed formacją [%] Ruch po formacji [%] Wysokość formacji Prognoza do rzeczywi-stości [%]
Średnioterminowy trend horyzontalny
IV 2008 9 7,36 3,78 64,58 1,65
V 2008 12 5,51 3,00 57,92 1,09
Średnia 10,5 6,43 3,39 61,25 1,37
Średnioterminowy trend spadkowy
XI 2008 8 22,35 12,94 71,47 9,29
Średnia 8 22,35 12,94 71,47 9,29
Średnioterminowy trend rosnący
VII–VIII 2008 8 14,18 6,38 70,05 3,87 XII 2008 13 8,80 0,99 87,80 –4,20 IV 2009 7 18,06 6,39 14,15 5,64 VI 2009 6 9,23 0,91 31,11 –0,71 Średnia 8,5 12,57 3,67 50,78 1,15 Ź r ó d ł o: opracowanie własne.
po formacji był przeważnie wyższy od ruchu sprzed formacji i wynosił średnio 8,44%. Odległość od najniższego dołka do punktu wybicia wynosiła przeciętnie 25,54 punktu. Warto zauważyć, że po wszystkich badanych formacjach, które wystąpiły podczas średnioterminowych trendów rosnących, nastąpił ruch dużo większy, niż można było przewidzieć w prognozach. Formacje podwójnego dna, które wystąpiły podczas średnioterminowych trendów bocznych, rozwijały się Tabela 4. Parametry formacji podwójnego dna ukształtowanych podczas hossy
Czas Szerokość formacji Ruch przed formacją
[%] Ruch po formacji [%] Wysokość formacji Prognoza do rzeczywi-stości [%]
Średnioterminowy trend spadkowy
VII–VIII 2002 26 11,82 6,93 44,79 2,70
I 2003 7 4,72 1,12 14,48 –0,17
III 2003 17 3,34 3,13 45,55 –0,88
V 2005 8 8,89 11,88 9,78 11,29
Średnia 14,5 7,19 5,76 28,65 3,24
Średnioterminowy trend horyzontalny
IX–X 2002 40 10,58 7,26 70,51 0,85 X 2002 9 6,35 6,50 13,77 5,13 VII–VIII 2004 47 4,84 5,97 65,51 2,08 II 2006 14 6,54 3,62 91,92 0,38 I poł. VIII 2006 6 6,13 1,12 41,31 –0,24 II poł. VIII 2006 21 5,00 3,82 71,84 1,38 Średnia 22,83 6,57 4,72 59,14 1,60
Średnioterminowy trend rosnący
IV 2003 8 1,49 2,67 6,33 2,09 XI 2003 11 16,13 15,29 44,12 11,91 X 2004 5 5,03 4,21 13,30 3,43 XII 2004 6 2,15 2,32 12,97 1,64 X 2005 14 10,59 20,90 67,54 17,54 X–XI 2006 5 3,05 4,64 7,90 4,37 XI 2006 6 4,03 7,85 28,28 6,89 III 2007 3 9,39 9,63 23,89 8,82 Średnia 7,25 6,48 8,44 25,54 7,09 Ź r ó d ł o: opracowanie własne.
średnio przez aż 22,83 dnia. Przeciętny ruch spadkowy poprzedzający formację wynosił 6,57%, natomiast ruch po formacji był przeważnie niższy od ruchu sprzed formacji i wynosił średnio 4,72%. Odległość od najniższego dołka do punktu wybicia wynosiła przeciętnie 59,14 punktu. Tylko po jednej formacji ruch wzrostowy był niższy od wysokości formacji. Formacje podwójnego dna, które wystąpiły podczas średnioterminowych trendów spadkowych rozwijały się średnio przez 14,5 dnia. Przeciętny ruch spadkowy poprzedzający formację wynosił 7,19%, natomiast ruch po formacji był przeważnie niższy od ruchu sprzed formacji i wynosił średnio 5,76%. Odległość od najniższego dołka do punktu wybicia wynosiła przeciętnie 28,65 punktu. 50% badanych formacji nie osiągnęła prognozowanych wzrostów (zob. tab. 4).
W czasie trwania hossy przebadano łącznie 11 formacji podwójnego szczytu. Podczas długoterminowego trendu wzrostowego formacje podwójnego szczytu występują najczęściej podczas średnioterminowych trendów rosnących. Zaobser-wowano 7 formacji podczas średnioterminowych trendów rosnących, 3 formacje podczas średnioterminowych trendów horyzontalnych oraz tylko 1 formację podczas trendów spadkowych. Formacje podwójnego szczytu, które wystąpiły podczas średnioterminowych trendów rosnących, rozwijały się średnio przez 7,14 dnia. Przeciętny ruch wzrostowy poprzedzający formację wynosił 5,61%, natomiast ruch po formacji był przeważnie niższy od ruchu sprzed formacji i wynosił średnio 3,33%. Odległość od najwyższego szczytu do punktu wybicia wynosiła przeciętnie 29,9 punktu. Formacje podwójnego szczytu, które wystąpi-ły podczas średnioterminowych trendów bocznych, rozwijawystąpi-ły się średnio przez 11 dni. Przeciętny ruch wzrostowy poprzedzający formację wynosił 3,45%, natomiast ruch po formacji był mniejszy od ruchu sprzed formacji i wynosił średnio 2,35%. Odległość od najwyższego szczytu do punktu wybicia wynosiła przeciętnie 28,48 punktu. Warto zauważyć, że wśród wszystkich przebadanych formacji podwójnego szczytu, które wystąpiły podczas hossy, tylko 2 nie wy-pełniły prognozowanych spadków, co stanowi 18% przeanalizowanych sytuacji (zob. tab. 5).
Podczas długoterminowej konsolidacji formacje podwójnego dna występują najczęściej podczas średnioterminowych trendów spadkowych. W czasie trwania horyzontalnego trendu głównego przebadano łącznie 7 formacji podwójnego dna. Zaobserwowano tylko po jednej formacji podczas średnioterminowych trendów rosnących i horyzontalnych. Ze względu na tak małą ilość przebadanych formacji trudno wyciągać ogólne wnioski. Jednak w obu przypadkach formacje kształ-towały się w ciągu 3–4 dni, a ruch, który nastąpił po wybiciu z formacji, był wyższy niż prognozowany. Formacje podwójnego dna, które wystąpiły podczas średnioterminowych trendów spadkowych, rozwijały się średnio przez 7,4 dnia. Przeciętny ruch spadkowy poprzedzający formację wynosił 3,87%, natomiast ruch po formacji był przeważnie wyższy od ruchu sprzed formacji i wynosił średnio
4,46%. Odległość od najniższego dołka do punktu wybicia wynosiła przeciętnie 33,12 punktu (zob. tab. 6).
W czasie trwania horyzontalnego trendu głównego przebadano łącznie 7 formacji podwójnego szczytu. Podczas długoterminowej konsolidacji formacje podwójnego szczytu występują najczęściej podczas średnioterminowych trendów rosnących. Zaobserwowano dwie formacje podczas średnioterminowego trendu spadkowego i tylko jedną formację podczas średnioterminowego horyzontalnego. Formacje podwójnego szczytu, które wystąpiły podczas średnioterminowych trendów rosnących, rozwijały się średnio przez 5,25 dnia. Przeciętny ruch wzro-stowy poprzedzający formację wynosił 4,68%, natomiast ruch po formacji był przeważnie niższy od ruchu sprzed formacji i wynosił średnio 1,71%. Odległość od najwyższego szczytu do punktu wybicia wynosiła przeciętnie 19,24 punktu. Formacje podwójnego szczytu, które wystąpiły podczas średnioterminowych tren-Tabela 5. Parametry formacji podwójnego szczytu ukształtowanych podczas hossy
Czas Szerokość formacji Ruch przed formacją
[%] Ruch po formacji [%] Wysokość formacji Prognoza do rzeczywi-stości [%]
Średnioterminowy trend horyzontalny
IV 2002 8 3,78 2,37 19,71 0,90
VII–VIII 2004 19 3,97 1,72 32,90 –0,25
IX 2006 6 2,59 2,96 32,83 1,89
Średnia 11 3,45 2,35 28,48 0,85
Średnioterminowy trend spadkowy
II 2003 7 3,40 3,41 15,52 2,04
Średnia 7 3,40 3,41 15,52 2,04
Średnioterminowy trend rosnący
IV 2003 3 6,51 4,04 6,20 3,53 VII 2003 8 5,03 2,10 17,90 0,79 XII 2004 6 6,12 1,45 12,90 0,78 XII 2004–I 2005 16 4,67 3,99 57,65 1,00 VIII 2005 9 7,51 1,31 41,60 –0,56 III 2006 5 2,40 5,50 22,31 4,76 VII 2006 3 7,07 4,93 50,76 3,30 Średnia 7,14 5,61 3,33 29,90 1,94 Ź r ó d ł o: opracowanie własne.
dów spadkowych, rozwijały się średnio przez 7 dni. Przeciętny ruch wzrostowy poprzedzający formację wynosił 5,98%, natomiast ruch po formacji był wyższy od ruchu sprzed formacji i wynosił średnio 6,95%. Odległość od najwyższego szczytu do punktu wybicia wynosiła przeciętnie 29,68 punktu (zob. tab. 7).
W badanym okresie formacje podwójnego dna najczęściej pojawiały się w czasie hossy. Podczas tego samego trendu głównego występują najszersze formacje, czyli takie, w których od pierwszego dołka do dnia wybicia upłynęło najwięcej dni. Formacje występujące podczas długoterminowej konsolidacji są najwęższe, ponieważ kiedy nie ma wyraźnego trendu, to zmienność jest dużo większa. Największe ruchy poprzedzające formację występują podczas hossy, jedynie w długoterminowym trendzie bocznym kształtują się podczas bessy. Naj-większe ruchy po wybiciu z formacji pojawiają się podczas hossy. Wyjątkiem jest średnioterminowy trend rosnący, kiedy największe ruchy pojawiają się podczas długoterminowej konsolidacji. Zmiana, która następuje po ukształtowaniu forma-cji, jest większa od zmiany przed formacją tylko podczas średnioterminowego trendu rosnącego. Związane jest to z tym, że ceny znacznie szybciej spadają niż rosną. Formacje podwójnego dna najbardziej zawodne są podczas bessy. Tabela 6. Parametry formacji podwójnego dna ukształtowanych podczas horyzontalnego
trendu głównego
Czas Szerokość formacji Ruch przed formacją
[%] Ruch po formacji [%] Wysokość formacji Prognoza do rzeczywi-stości [%]
Średnioterminowy trend spadkowy
IX–X 2011 14 8,20 9,59 102,08 4,74 II 2012 7 2,73 0,75 17,32 0,01 I 2014 3 4,72 6,68 15,77 5,96 III 2014 6 1,42 1,63 13,6 1,05 III 2015 7 2,29 3,63 16,85 2,89 Średnia 7,4 3,87 4,46 33,12 2,93
Średnioterminowy trend rosnący
I 2012 3 3,52 11,80 11,35 11,21
Średnia 3 3,52 11,80 11,35 11,21
Średnioterminowy trend horyzontalny
VI 2013 4 1,68 1,64 16,63 0,96
Średnia 4 1,68 1,64 16,63 0,96
Tabela 7. Parametry formacji podwójnego szczytu ukształtowanych podczas horyzontalnego
trendu głównego
Czas Szerokość formacji Ruch przed formacją [%] Ruch po formacji [%] Wysokość formacji Prognoza do rzeczywi-stości [%]
Średnioterminowy trend spadkowy
IX 2011 6 5,35 7,18 25,13 6,14
XII 2011 8 6,61 6,72 34,23 5,28
Średnia 7 5,98 6,95 29,68 5,71
Średnioterminowy trend horyzontalny
V–VI 2012 6 2,63 1,56 18,65 0,67
Średnia 6 2,63 1,56 18,65 0,67
Średnioterminowy trend rosnący
IX 2012 6 7,51 1,91 13,41 1,36 VII 2013 3 4,95 1,95 24,62 0,87 V 2014 4 3,31 1,01 16,97 0,32 X–XI 2014 8 2,94 1,98 21,97 1,09 Średnia 5,25 4,68 1,71 19,24 0,91 Ź r ó d ł o: opracowanie własne.
Tabela 8. Przeciętne parametry formacji podwójnego dna z podziałem na rodzaje trendów
długoterminowych i średnioterminowych Rodzaj trendu średniotermino -wego Rodzaj trendu długoterminowego Ilość zaobserwo -wanych formacji Średnia szerokość formacji Przeciętny ruch przed formacją [%] Przeciętny ruch po formacji [%] Średnia wysokość formacji Procentowy udział formacji, które nie spełniły prognoz [%] Rosnący hossa 8 7,25 6,48 8,44 25,54 0 bessa 3 6,67 5,07 6,40 62,01 33,33 konsolidacja 1 3,00 3,52 11,80 11,35 0 Spadkowy hossa 4 14,5 7,19 5,76 28,65 50,00 bessa 1 8,00 6,34 2,89 22,12 0 konsolidacja 5 7,40 3,87 4,46 33,12 0 Boczny hossa 6 22,83 6,57 4,72 59,14 16,67 bessa 5 7,00 9,27 4,24 46,82 60,00 konsolidacja 1 4,00 1,68 1,64 16,63 0 Ź r ó d ł o: opracowanie własne.
W analizowanym okresie tylko podczas długoterminowego trendu bocznego nie wystąpiła sytuacja, w której prognozowany ruch nie wypełnił się (zob. tab. 8).
W badanym okresie formacje podwójnego szczytu najczęściej pojawiały się w czasie długoterminowej hossy, a także podczas średnioterminowego trendu rosnącego. Liczba dni, w których kształtowały się badane formacje, była po-równywalna podczas bessy i hossy, a podczas długoterminowej konsolidacji była znacząco mniejsza. Podczas wyraźnych trendów zmiany są silniejsze. Największe ruchy poprzedzające formację występują w czasie bessy. Największe ruchy po wybiciu z formacji pojawiają się również podczas bessy. Zmiana, która następuje po ukształtowaniu formacji, jest nieznacznie większa od zmiany przed formacją tylko podczas średnioterminowego trendu spadkowego. Analizowane formacje były najwyższe podczas bessy. Formacje podwójnego szczytu najbardziej za-wodne są podczas hossy, kiedy byki są na tyle silne, że nie pozwalają na dużą korektę (zob. tab. 9).
7. Podsumowanie
Celem niniejszego artykułu była analiza skuteczności sygnałów, które dostar-czają formacje podwójnego dna i podwójnego szczytu w różnych horyzontach czasowych. Po dokonaniu wnikliwych badań, które objęły łącznie 53 formacje Tabela 9. Przeciętne parametry formacji podwójnego szczytu z podziałem na rodzaje trendów
długoterminowych i średnioterminowych Rodzaj trendu średniotermino -wego Rodzaj trendu dłu -goterminowego Ilość zaobserwo -wanych formacji Średnia szerokość formacji Przeciętny ruch przed formacją [%] Przeciętny ruch po formacji [%] Średnia wysokość formacji Procentowy udział formacji, które nie spełniły prognoz [%] Rosnący hossa 7 7,14 5,61 3,33 29,90 14,29 bessa 4 8,50 12,57 3,67 50,78 50,00 konsolidacja 4 5,25 4,68 1,71 19,24 0 Spadkowy hossa 1 7,00 3,40 3,41 15,52 0 bessa 1 8,00 22,35 12,94 71,47 0 konsolidacja 2 7,00 5,98 6,95 29,68 0 Boczny hossa 3 11,00 3,45 2,35 28,48 33,33 bessa 2 10,5 6,43 3,39 61,25 0 konsolidacja 1 6,00 2,63 1,56 18,65 0 Ź r ó d ł o: opracowanie własne.
podwójnego dna i 43 formacje podwójnego szczytu, można wywnioskować, że formacje cenowe w znacznej części są skutecznym narzędziem mogącym być wykorzystywanym w procesie podejmowania decyzji inwestycyjnych.
W perspektywie długoterminowej sygnały ostrzegające przed zmianą trendu głównego osiągające kształt formacji podwójnego dna lub podwójnego szczytu spełniły się. Warunkiem realizacji formacji jest przekroczenie przez kurs punktu wybicia oraz prawidłowe kształtowanie się wolumenu. Zyski, które można było osiągnąć, zajmując odpowiednią pozycję, sięgały nawet 165% wartości indeksu. W perspektywie średnioterminowej podczas długoterminowej bessy przeważa-ły trendy spadkowe i boczne, w związku z czym częściej występowaprzeważa-ły formacje podwójnego dna. Sygnalizowały one, że byki próbują przejąć panowanie nad rynkiem, jednak dopóki były zbyt słabe, to formacje nie osiągały znaczących ruchów. Ze względu na przewagę niedźwiedzi formacje podwójnego szczytu po-przedzały silne ruchy spadkowe. Podczas długoterminowej hossy sytuacja przed-stawiała się odwrotnie. Przeważały trendy rosnące i boczne, co było powodem częstszego występowania formacji podwójnego szczytu. Ruchy spadkowe, które po nich występowały, były niewielkie. Zaskakujący jest fakt, że nawet podczas długoterminowej hossy zbadane formacje podwójnego dna osiągały słabe wzrosty. W czasie występowania wyraźnych trendów długoterminowych można zauważyć, że im silniejszy ruch poprzedza formację, a także im formacja dłużej się roz-wija i jest wyższa, można spodziewać się mniejszego ruchu po jej wypełnieniu. W czasie długoterminowej konsolidacji charakterystyczne jest to, że formacje podwójnego szczytu były niższe, kształtowały się krócej, ale za to osiągały więk-sze ruchy niż formacje podwójnego dna. Słabe wyniki formacji podwójnego dna wiążą się prawdopodobnie z tym, że ceny znacznie wolniej rosną, niż spadają. Podsumowując skuteczność formacji w perspektywie średnioterminowej, należy zauważyć, że badane formacje podwójnego szczytu zrealizowały prognozowane spadki w 75%, a formacje podwójnego dna tylko w 57,14%.
W perspektywie krótkoterminowej formacje podwójnego dna najlepsze efekty osiągały podczas długoterminowej hossy. Zmiany, które następowały po ukształtowaniu się formacji, były większe od ruchów sprzed formacji tylko podczas średnioterminowych trendów rosnących. Formacje podwójnego dna najbardziej zawodne były podczas bessy. 20,59% wszystkich badanych formacji podwójnego dna nie osiągnęło prognozowanych wzrostów. Wnioski z badań formacji podwójnego szczytu są przeciwieństwem wyżej opisanych zależności, które występowały podczas kształtowania się formacji podwójnego dna. Formacje podwójnego szczytu odnotowują najlepsze efekty podczas bessy. Tylko w trakcie średnioterminowych trendów spadkowych ruchy występujące po wybiciu z for-macji były silniejsze od zmian, które poprzedzały formacje. Natomiast najwięcej formacji spalonych odnotowano podczas długoterminowej hossy. 16% wszystkich badanych formacji podwójnego szczytu nie osiągnęło prognozowanych spadków.
Reasumując, można stwierdzić, że skuteczność formacji cenowych zależy od tego, w jakim horyzoncie czasowym one występują. Z przeprowadzonych badań wynika, że formacje najbardziej skuteczne są w horyzoncie długoterminowym, a najmniej w horyzoncie średnioterminowym. W celu zwiększenia efektywności formacji cenowych istotna jest analiza rozwoju wolumenu podczas kształtowania się formacji. Dodatkowo należy pamiętać, że formacje cenowe są odzwiercied-leniem zachowań wielu ludzi, dlatego nigdy nie można mieć stuprocentowej pewności, że dana formacja cenowa zostanie zrealizowana.
Przedstawiona w niniejszym artykule problematyka nie wyczerpuje w całości zagadnienia. Analiza prowadzona była tylko na dwóch rodzajach formacji, które występują na zakończenie trendu rosnącego i spadkowego. Zakres badawczy obejmował tylko formacje ukształtowane na wykresie notowań WIG20. Ponadto analiza techniczna ma to do siebie, że każdy analityk obserwujący wykres może dochodzić do odmiennych wniosków. A to, czy analityk zauważa poszczególne formacje, zależy od jego wiedzy i doświadczenia.
Literatura
Bulkowski T.N., Analiza formacji na wykresach giełdowych, Linia, Warszawa 2011.
Edwards R.D., Magee J., W.H.C. Bassetti, Technical Analysis of Stock Trends, CRC Press Taylor &Francis Group, the United States of America 2007.
Elder A., Zawód inwestor giełdowy – Psychologia rynków. Taktyka inwestycyjna. Zarządzanie
portfelem, Wolters Kluwer, Warszawa 2012.
Faith C.M., Droga żółwia, Linia, Warszawa 2014. Faith C.M., Spekulacja intuicyjna, Linia, Warszawa 2012.
Gately E., Cena i czas. Zarys metod analizy technicznej, WIG-Press, Warszawa 1999. Jajuga K., Jajuga T., Inwestycje, PWN, Warszawa 2006.
Komar Z., Sztuka spekulacji, PRET, Warszawa 1993.
Murphy J., Analiza techniczna rynków finansowych, WIG-Press, Warszawa, 1999.
O’Neil W.J., Skuteczny inwestor. Jak inwestować z zyskiem i unikać wielkich strat, Studio EMKA, Warszawa 2007.
Pring M.J., Podstawy analizy technicznej, WIG-Press, Warszawa 1998. Rockefeller B., Analiza techniczna dla bystrzaków, Helion, Gliwice 2012.
Tarczyński W., Rynki kapitałowe, Placet, Warszawa 1997.
Voigt M., Technika rynku, w: A. Narczewski i in.,Ryzykować trzeba umieć. Inwestorzy od kuchni
o Forexie i o giełdzie, Helion, Gliwice 2014.