analiza wyników prezentowanych w tej pracy została przeprowadzona w trzech etapach. Przedmiotem analiz za każdym razem były rodzaje statusów tożsa-mości, wyodrębnione w grupach badanych uczniów szkół ponadgimnazjalnych oraz ich poznawcze, emocjonalne i społeczne korelaty. analizowano także rolę płci i wieku (klasa/poziom edukacji) uczniów oraz poziomu wykształcenia ich rodziców. wszystkie analizy prowadzono w odniesieniu do rodzaju szkoły po-nadgimnazjalnej (zasadnicza szkoła zawodowa, technikum, liceum w ramach zespołu szkół zawodowych oraz liceum ogólnokształcące).
najpierw dokonano prostych porównań poprzecznych i na ich podstawie porównań czasowo-sekwencyjnych sześciu grup uczniów zbadanych w trzech kolejnych latach szkolnych: 2012/2013, 2013/2014 i 2014/2015. trzy zbiory wyników uzyskano w i semestrze każdego roku szkolnego, a trzy kolejne w semestrze ii każdego roku szkolnego. w roku 2012/2013 badano jedynie uczniów z zespołów szkół zawodowych. w latach 2013/2014 i 2014/2015 do badań włączono uczniów liceów ogólnokształcących. wyniki tych analiz prezentuje rozdział 5.
tabela 11. Rzetelność narzędzi badawczych według współczynnika α-cronbacha etap badań / numer i czas pomiaru narzędzie badawcze / wymiary
Badania pilotażoweBadania właściwe Pomiar 0 wiosna 2012Pomiar 1 jesień 2012Pomiar 2 wiosna 2013Pomiar 3 jesień 2013Pomiar 4 wiosna 2014Pomiar 5 jesień 2014Pomiar 6 wiosna 2015 nαnαnαnαnαnαnα DiDS/PL – Skala Wymiarów Rozwoju Tożsamości eksploracja wszerz19860,7210490,7114370,7524000,7520680,7624180,7620200,76 eksploracja w głąb19840,6610480,6614330,6623920,6520650,6624090,7020170,69 eksploracja ruminacyjna 19990,7310470,8114440,8423950,8320630,8024210,8020260,80 Podjęcie zobowiązań19970,8810490,9014400,9223920,9120670,9124140,9120300,91 identyfikacja ze zobowiązaniem19680,8310470,8214270,8523820,8320570,8323950,8420150,84 PPD/PL – Kwestionariusz Potrzeba Poznawczego Domknięcia i skala Zdecydowanie – wersja skrócona Preferowanie porządku––––––––––––20090,70 Preferowanie przewidywalności––––––––––––20190,63 nietolerancja wielozn.––––––––––––20210,58 Zamkniętość umysłowa ––––––––––––20170,58 Zdecydowanie––––––––––––20150,61 Rwa/PL – Skala Prawicowego Autorytaryzmu wynik ogólny––––––––––––19550,49 iSi-4/PL – Inwentarz Stylów Tożsamości Styl normatywny12490,6410410,6414330,65––––––20290,73 Styl dyfuzyjno-unikowy12490,5910490,5814320,64––––––20280,69 Styl informacyjny12490,7310470,7314370,79––––––20250,81 PFQ-2/PL – Kwestionariusz Uczuć Osobistych Poczucie wstydu9440,8310180,8713990,8823880,8620670,8724020,8720140,87
[134]
Poczucie winy9620,7610230,8213880,8423940,8120680,8224160,822016 Poczucie dumy––10400,7314280,7623940,8520750,8424180,852024 DeRS/PL – Skala Trudności w Regulacji Emocji Brak świadomości emocji10080,6710490,6414480,70––2550,47––– trudności z identyfikacją emocji 10050,7210450,681430,70––2800,80––– nieakceptowanie emocji10110,7810490,7714430,89––2590,86––– Zakładanie działań celowych10120,8010520,8814430,81––2630,85––– trudnościz kontrolo- waniem impulsów10110,8610520,9214400,93––2610,88––– Słaby dostęp do SRe10110,8410500,8714400,88––2600,88––– eRQ/PL – Kwestionariusz Regulacji Emocji ocena poznawcza––––––23430,7820230,7923450,81– tłumienie––––––23970,6520700,6924240,69– SRw/PL – Skala Ruminacji Wstydu wynik ogólny––––––23660,9320330,9423890,93– a-DeS/PL – Skala Doświadczeń Dysocjacyjnych dla Adolescentów – wersja skrócona amnezja––––––23830,7020650,7424060,74– Depersonalizacja––––––23790,7320330,7523910,76– KPS-1/S – Kwestionariusz Partycypacji Społecznej – wersja skrócona orientacja moratoryjna9490,9010420,8014190,83––3100,81––1984 orientacja tranzytywna9420,8810440,8514280,86––3020,83––2008 iSRi/PL – Identity Stage Resolution Index Poczucie dorosłości––––––––––23850,732029 integracja społeczna––––––––––23800,682027 SwLS /PL– Skala Satysfakcji z Życia wynik ogólny––––––––––––2018
[135]
136 rozdział 4.
w drugim kroku przeprowadzono porównania ukośne (trzy kohorty) i podłużne (dane z dwóch pomiarów w każdej kohorcie), a na ich podstawie porównania pokoleniowo-sekwencyjne. Dotyczyły one wyników trzech roczni-ków (kohort) uczniów, którzy w trzech kolejnych latach szkolnych rozpoczynali i kończyli klasę pierwszą. wyniki prezentuje rozdział 6.
trzeci krok to proste porównania podłużne i na ich podstawie złożone porównania przekrojowo-sekwencyjne. Przeprowadzono je na zbiorze wy-ników uczniów, których poddano badaniom sześciokrotnie (co semestr – od i semestru roku szkolnego 2012/2013 do ii semestru roku szkolnego 2014/2015) i czterokrotnie (co semestr – od i semestru roku szkolnego 2013/2014 do ii se-mestru roku szkolnego 2014/2015), poszukując trendów i charakteru zmian (progresywnych i regresywnych vs. stagnacja) w zakresie wymiarów rozwoju i statusów tożsamości oraz ich psychologicznych uwarunkowań. wyniki pre-zentuje rozdział 7.
7. Podsumowanie
Przeprowadzone w pierwszym kroku analizy statystycznej proste sześcio-krotne porównania poprzeczne i na ich podstawie złożone porównania cza-sowo-sekwencyjne miały wartość heurystyczną. miały one wskazać kierunki poszukiwania uwarunkowań (korelatów) oraz obszary różnic między osobami o różnych statusach tożsamości w zależności od rodzaju szkoły, wieku (klasy) i płci oraz poziomu wykształcenia obojga rodziców.
Przeprowadzone w drugim kroku proste porównania ukośne, proste po-równania podłużne (oddzielnie w każdej z trzech kohort), a na ich podstawie złożone porównania pokoleniowo-sekwencyjne miały dostarczyć odpowiedzi na pytanie, czy zidentyfikowane profile wyników (porównania ukośne) i kie-runki ich zmian (porównania podłużne) można przypisać wiekowi uczniów i etapowi edukacji (nauka w klasie i) czy też raczej rodzajowi oferty edukacyjnej (szkoła o profilu zawodowym vs. szkoła o profilu ogólnym).
wreszcie przeprowadzone w kroku trzecim pojedyncze porównania po-dłużne (por. tabela 1) i na ich podstawie złożone porównania przekrojowo--sekwencyjne miały odpowiedzieć na pytanie o wielkość i charakter (rodzaj trendu) zmian natężenia wymiarów i rodzaju statusu tożsamości oraz ich psychologicznych uwarunkowań.
•
sTATUsy TożsAmoścI I IcH korelATy:
AnAlIzA WynIkóW
PoróWnAń PoPrzecznycH I czAsoWo-sekWencyjnycH
1. Wprowadzenie
Plan badawczy zakładał przeprowadzenie najpierw prostych analiz o cha-rakterze poprzecznym oddzielnie dla każdej z grup badanych w kolejnych sześciu etapach badań (tabela 1), a następnie porównanie tych grup ze sobą pod kątem podobieństw i różnic dotyczących rodzajów wyodrębnionych sta-tusów tożsamości oraz ich korelatów. wszystkie grupy składały się z uczniów klas i-iii (a w technikach także z uczniów klas iV), czyli w różnym wieku, różnej płci i z różnych rodzajów szkół ponadgimnazjalnych. Pierwsze dwie grupy obejmowały jedynie uczniów sześciu różnych zespołów szkół zawodo-wych, natomiast cztery kolejne – także uczniów trzech liceów ogólnokształ- cących.
Drugi, ważniejszy krok w analizie to porównania sekwencyjne według planu czasowo-sekwencyjnego (ang. time-sequential design) (por. Bee, 2004, s. 22-24;
Brzezińska, appelt i Ziółkowska, 2016, s. 113-114). Ponieważ nie w każdym etapie badań stosowano ten sam pakiet kwestionariuszy (tabela 2) porówna-nia czasowo-sekwencyjne dotyczyły oddzielnie grup pierwszej i drugiej oraz oddzielnie grup trzeciej, czwartej i piątej. w grupie szóstej przeprowadzono jedynie proste analizy poprzeczne.
Porównania poprzeczne miały trzy cele. Pierwszy cel to weryfikacja hi-potez dotyczących – różnicującej statusy tożsamości – roli płci, wieku/klasy, rodzaju szkoły ponadgimnazjalnej oraz wykształcenia matki i ojca oddzielnie w każdej badanej w kolejnym etapie projektu grupie uczniów. analizy
wy-138 rozdział 5.
konane wcześniej w etapie badań pilotażowych wskazywały, choć nie w spo-sób systematyczny, na istotną różnicującą rolę niektórych z tych czynników (Brzezińska, czub, Kaczan, Piotrowski i Rękosiewicz, 2013; Brzezińska, czub i Piotrowski, 2014; Jankowski, 2013; Jankowski i Rękosiewicz, 2013; Kaczan, Brzezińska i wojciechowska, 2013; Piotrowski, 2013b). Z drugiej strony celem było ustalenie, jakie zmienne psychologiczne są związane z wyodrębnionymi statusami tożsamości w każdej z sześciu grup. Ze względu na jedyny możliwy do zastosowania w przypadku porównań poprzecznych korelacyjno-regre-syjny plan analiz (por. Brzeziński, 2014) można tu mówić jedynie o korelatach poznawczych, emocjonalnych bądź społecznych, a nie o determinantach (przyczynach / powodach) danego statusu tożsamości.
Drugim celem było ustalenie, poprzez porównania czasowo-sekwencyj-ne, czy wzorce podobieństw i różnic, dotyczące zmiennych metryczkowych i psychologicznych, jako korelatów statusów tożsamości różnią się w porów-nywanych ze sobą grupach pierwszej i drugiej (ten sam pakiet pięciu narzędzi:
DiDS/PL, iSi-4/PL, PFQ-2/PL, DeRS/PL, KPS-1/S) oraz trzeciej, czwartej tabela 1. Plan porównań poprzecznych (6 razy) i czasowo-sekwencyjnych (2 razy) Rodzaj szkoły
ponadgimnazjalnej i klasa Grupa i czas pomiaru
Zasadnicza szkoła zawodowa
ZSZ
technikum tec
Liceum w zespole szkół
zawodowych L(Z)
Liceum ogólnokształcące
Lo klasy i-iii klasy i-iV klasy i-iii klasy i-iii Grupa 1
jesień 2012 n = 1033
Grupa 2
wiosna 2013 n = 1428
Grupa 3
jesień 2013 n = 2373
Grupa 4
wiosna 2014 n = 2062
Grupa 5
jesień 2014 n = 2409
Grupa 6
wiosna 2015 n = 2011
i piątej (inny pakiet pięciu narzędzi: DiDS/PL, PFQ-2/PL, eRQ/PL, SRw/PL, a-DeS/PL).
trzecim celem było sporządzenie charakterystyk psychologicznych uczniów: (a) o tożsamości rozproszonej, wskazującej na fazę przedkryzysową w procesie formowania się tożsamości, (b) o tożsamości moratoryjnej, wskazu-jącej na wejście w fazę rozwiązywania kryzysu bądź trwanie w kryzysie tożsa-mości, (c) o statusach wskazujących na uformowanie się już określonej postaci tożsamości (tożsamość uformowana w dwóch odmiennych postaciach: statusu osiągnięcia bądź statusu przejęcia) w wyniku, choćby czasowego, rozwiązania kryzysu tożsamości (faza postkryzysowa).
tabela 2. narzędzia stosowane w badaniu sześciu grup uczniów
Zastosowane narzędzie:
nazwa i badany obszar
Rok szkolny
2012/2013 Rok szkolny
2013/2014 Rok szkolny 2014/2015 grupa
1 grupa 2 grupa
3 grupa 4 grupa
5 grupa 6 DiDS/PL wymiary rozwoju tożsamości
i status tożsamości x x x x x x
PPD/PL potrzeba poznawczego
domknięcia x
Rwa/PL prawicowy autorytaryzm x
iSi-4/PL style przetwarzania problemów
tożsamościowych x x x
PFQ-2/PL poczucie wstydu, winy i dumy x x x x x x
DeRS/PL trudności w regulacji emocji x x
eRQ/PL strategie regulacji emocji x x x
SRw/PL ruminacja wstydu x x x
a-DeS/PL doświadczanie dysocjacji x x x
KPS-1/S orientacja życiowa x x x x
iSRi/PL kapitał tożsamości x x
SwLS/PL ogólne zadowolenie z życia x
140 rozdział 5.
2. rodzaje statusów tożsamości