Aniołowie

Osoba Maryi w dziele o. Honorata zajmuje niezwykle ważne i uprzywilejowane miejsce. Ona najwierniej z ludzi wypełniła swoje szczególne posłannictwo.

5.5. Aniołowie

Biblia od samego początku mówi o Bogu, który nie jest sam – w królestwie nie-bieskim są z Nim aniołowie. Balthasar zaznaczył, że już w dziejach Patriarchów widzi-my, że Bóg nie przebywa w swym niebie samotnie434

. Bł. Honorat ukazuje świat łów, którzy podobnie jak człowiek w raju, zostali poddani próbie. Dla niektórych anio-łów zakończyła się ona dramatem piekła. W Powieści nad powieściami aniołowie

Rady oraz Mistrzyni życia duchowego, Por. H. Koźmiński, Notatnik duchowy [ND], przygotował zespół pod kierunkiem G. Bartoszewskiego, Warszawa 1991, s. 9.

429

B. Głuszko, Twórczość pisarska błogosławionego Honorata Koźmińskiego, PWT, Wrocław 1992, praca magisterska, s. 119.

430 W. Sugier, Zjednoczenie mistyczne w nauce bł. Honorata Koźmińskiego, s. 430; Gdy w roku 1890 zo-stała ogłoszona beatyfikacja Ludwika Marii Grignon de Monfort, był to nowy powód oddania się Matce Bożej, jak i wydania książeczki: H. Koźmiński, O zaofiarowaniu się Jezusowi przez Maryję Ludwika

Grignon-Monforta. Tym sposobem Maryja stała się rzeczywistą Panią nie tylko samego o. Honorata, ale i wszystkich

jego dzieł. Werner M., O Honorat Koźmiński, kapucyn (1829-1916), Poznań 1972, s. 586; Na Jej cześć Hono-rat napisał monumentalne dzieło pt. Czym Jest Maryja. Jest to swojego rodzaju encyklpoedia maryjna, rozpisa-na rozpisa-na wszystkie dni roku rozpisa-na 365 zeszytów, w 57 tomach. Encyklopedia ta w rękopisie liczy porozpisa-nad 30 tysięcy stron. Miała być pomnikiem złożonym przez o. Honorata Matce Bożej. Honoratowi zależało na przybliżeniu czytelnikowi postaci Maryi i na najwszechstronniejszym poznaniu tej, która jest najwyższym dziełem Boga. Por. B. Głuszko, Twórczość pisarska błogosławionego Honorata Koźmińskiego, s. 96-99; Przez nią bowiem otrzymał o. Honorat tę największą z łask w porządku duchowym, jak i pozostałe w jego życiu. H. Koźmiński,

Notatnik duchowy, s. 130; por. G. Bartoszewski, P. Brzozowska, Duchowość o. Honorata, s. 89.

431 Honorat był przekonany, że to Maryja wyjednała mu łaskę, iż stał się założycielem licznych zgro-madzeń i że był w ręku Bożym narzędziem do uświęcenia dusz i do odrodzenia religijnego Polski pod zaborem rosyjskim, a także łaskę do utrzymania wiary i polskości wśród licznych rzesz rodaków w głębi Rosji i w Ameryce. M. Werner., O. Honorat Koźmiński, kapucyn, s. 579.

432 Tamże, s. 583.

433 H. Koźmiński, Notatnik duchowy, s. 466, 286, 304, (odtąd ND).

434

95 grywają ważną rolę435

. Dla Balthasara w grze Boga ze światem biorą udział tajemnicze istoty, aniołowie, o których dowiadujemy się z licznych wypowiedzi biblijnych. Twier-dzi on, że jest to najbarTwier-dziej mroczny, tajemniczy obszar tematu. Nie można zaprzeczyć ani bagatelizować jego istnienia, ale też nie należy się poddawać jego zbytniej fascyna-cji. Należy pamiętać, że centralną postacią teodramatu zawsze jest Jezus Chrystus, który ma nieograniczoną władzę nad wszystkimi mocami i duchami. Te moce, które sprzyjały człowiekowi w ST ze względu na służbę Bogu, przechodzą w służbę Chrystusa436

. O. Honorat zaznaczył, że już w Starym Testamencie Abraham spotykał się z aniołami. Z miłości do Abrahama Bóg nakazał aniołom wyprowadzić z Sodomy Lota z całą rodziną, aby nie zginął z winnymi437. Jeszcze wyraźniejszą wymowę – zdaniem Balthasara – ma sen Jakuba o „drabinie” do nieba, po której aniołowie Boży wspinają się i schodzą (Rdz 28,12nn)438. Lecz ostatecznie samo przedstawianie aniołów i ich różne klasyfikacje, którymi posługuje się Stary Testament, mają charakter symboliczny439

. Bł. Honorat w swym dziele prezentuje świat aniołów w sposób analogiczny do świata ludzi. Jak bowiem Bóg w różny sposób objawia się ludziom i dopuszcza ich do różnych stopni miłości tak, że żadna dusza nie doznaje stąd zazdrości ani żalu, tak wśród aniołów Bóg ma liczne oddziały i chóry, odróżniające się stopniem poznawania i kochania Boga⁴⁴⁰. Zdaniem Grelota, aniołowie służą Bogu, oddają mu chwalę, stanowią pewną więź pomiędzy niebem a ziemią (Rdz 28,12). Nowy Testament odwołuje się w tej kwestii do języka Starego Testamentu. Tak więc w Nowym Testamencie wylicza się archaniołów (1 Tes 4,16), cherubinów (Hbr 9,5), Trony, Panowania, Władze, Potęgi (Kol 1,16), Moce (Ef 1,21). To, co stanowi istotę tej nauki, to podporządkowanie obja-wieniu Jezusa Chrystusa. Świat aniołów niewątpliwie ma swoje miejsce w nauczaniu Jezusa. Ewangeliści mówią kilkakrotnie o serdecznym obcowaniu Jezusa z aniołami (Mt 4,11; Łk 22,43). Jezus wspomina aniołów jako byty rzeczywiste i działające.

435 Pisze bł. Honorat: „Aniołowie stworzeni byli wszyscy razem; nie ma w nich następstwa i pocho-dzenia, i dlatego próba ich mogła być tylko osobistą. Wszyscy też razem byli wystawieni na oną próbę, która rozstrzygnęła się upadkiem jednych, a zwycięstwem drugich”. 1PP, s. 169.

436 H.U. Balthasar, Teodramatyka, t. II/2, s. 437.

437

1PP, s. 213.

438 H.U. Balthasar, Teodramatyka, t. II/2, s. 445.

439 P. Grelot, P. M. Galopin, Aniołowie, w: STB, s. 50; Jednak należy pamiętać, że „istnienie aniołów jest prawdą wiary ze zwyczajnego nauczania Kościoła (fides implicite). Nie są to figury mityczne. Mówią o nich: Biblia, Tradycja, Kościół i liturgia. Prawda ta została wspaniale zachowana w Kościele wschodnim (prawosławnym i katolickim), ale niestety, odrzucona przez Reformację, redukującą arbitralnie przekaz Obja-wienia do samego człowieka („humanizm”). Cz. S. Bartnik, Dogmatyka Katolicka, t. 1, s. 446.

440 4PP, s. 20; Św. Tomasz mówi, że to, co my poznajemy w sposób niepewny, aniołowie poznają w sposób pewny i ostateczny. Por. T. Sępień, Doktor Anielski o aniołach, Towarzystwo „Powściągliwość i Praca”, Warszawa 2014, s. 84-86.

96

wając w pełni nad ludźmi, widzą jednak oblicze Ojca (Mt 18,10). I choć nie wiedzą, kiedy nastąpi sąd ostateczny – jest to bowiem tajemnica samego Ojca – to jednak oni przecież będą wykonawcami owego sądu. Aniołowie uczestniczą w radości Boga441

. W dramacie przedstawionym w dziele o. Honorata aniołowie wpatrują się w oblicze Chry-stusa, trwając w nieustannym zachwycie. Oblicze Jezusa jest rozkoszą dla całego nieba i aniołów⁴⁴². Jak mówił bł. Honorat, aniołowie radują się z Bogiem. Na skutek nawróce-nia jednego grzesznika Bóg w niebie zwołuje aniołów, aby się z Nim razem weselili443

.

Honorat Koźmiński mówi o aniołach i ich znaczeniu i roli, wskazując na roz-mowę Chrystusa z saduceuszami, którzy twierdzili, że nie ma zmartwychwstania. W tym fragmencie Ewangelii, Zbawiciel powołuje się na Pisma i moc Bożą twierdząc, że ludzie po zmartwychwstaniu „będą jako Aniołowie Boży w niebie” (Mt 22,30). W ten sposób Chrystus chciał ukazać życie po śmierci i chwałę tych, którzy osiągną życie wieczne. Bł. Honorat wyciągnął z tego wniosek, iż wielka musi być chwała i natura aniołów, nieporównanie wspanialsza od ludzkiej natury, skoro Chrystus w sporze z faryzeuszami za wzór postawił naturę aniołów. Jednak ludzie z hojności Bożej górują nad aniołami przede wszystkim ze względu na zdolność do przekazywania życia444

. Ponadto to właśnie świat ludzki stał się – jak pisze o. Honorat – „widownią

wcielenia i ukrzyżowania, gdyż Syn Boży, pomijając niebo, nie z anielską ale z naszą złączył się naturą”445

. Chrystus nie przyjął natury anielskiej, ale stał człowiekiem, obie-rając sobie matkę z rodu ludzkiego i przyjął z niej ciało. Bóg aniołów darzy wielką miłością, ale szczególnie upodobanie ma w ludzkiej naturze. Tylko człowiek po upadku dostał szansę i obietnice, czego dowodem jest tajemnica wcielenia. Aniołowie takiej szansy nawrócenia nie otrzymali446

.

Dla Balthasara aniołowie są aktywnymi uczestnikami teodramatu. Przynależą istotowo do niebios, ale mają relację z ziemskim materialnym światem. Widzenie Boga,

441 P. Grelot, P. M. Galopin, Aniołowie, w: STB, s. 49-50; Św. Tomasz z Akwinu powie, że aniołowie są zwierciadłem Boga. Por. T. Sępień, Doktor Anielski o aniołach, s. 53-54.

442

3PP, s. 156.

443 O. Honorat pisze o aniołach w następujący sposób: „Po stworzeniu rodu ludzkiego Aniołowie przez 4000 lat oczekiwali na dusze, które miały zająć w niebie miejsca, utracone przez pysznych ich towarzyszów. Dotąd nikt się tam jeszcze nie dostał, a teraz widzą jakby połowicę rodu ludzkiego, gotową do wejścia, oczekującą tylko, aby ich Wybawiciel, jako zwycięzca śmierci, sam ich uprzedził i drzwi im otworzył”. 4PP, s. 30; Nauka o aniołach podlega rozwojowi, zakłada ustawiczne odwoływanie się do skarbca symbolów religijnych. Aniołowie wymykają się spod naszego zwykłego poznania, stanowią oni świat tajemniczy. P. Grelot, P. M. Galopin, Aniołowie, w: STB, s. 49.

444

Honorat formułuje swą myśl w następujący sposób: „Ci ostatni [aniołowie] np. naśladują wpraw-dzie czystość Trójcy Świętej, ale nie wyrażają na sobie Jej płodności, czyli rodzajności; człowiek zaś posiada rodzajność na wzór Boga”. 2PP, 57-58.

445 2PP, s. 58.

446

97

w którym trwają, nie przeszkadza w żaden sposób w ich posłannictwie, w którym ciągle na nowo wyzwalają z niebios światową historię. Aniołowie są jakby teologicznymi aktorami w teodramacie rozgrywającym się pomiędzy niebem i ziemią⁴⁴⁷. Katechizm podkreśla, że Chrystus stanowi centrum świata anielskiego448. Działania aniołów są znakiem chrystogenezy na świecie. Jeśli oni są pod pewnym względem „pośrednikami”, to Chrystus jest jedynym Pośrednikiem. Ukierunkowanie aniołów ku Bogu oznacza jak najbardziej ścisły związek z Jezusem Chrystusem449

. Podczas Męki Chrystusa anioło-wie są do Jego dyspozycji450

. Opuszczony Chrystus podczas Męki zostaje wzmocnio-nym przez anioła. Bł. Honorat podkreślił, iż Chrystus w dramatycznej walce i cierpieniu w Ogrójcu wspierany jest właśnie przez anioła posłanego od Ojca. Anioł umacniał i zachęcał Jezusa do mężnego zniesienia tych cierpień, jednocześnie ukazując Mu straszną zgubę całego rodzaju ludzkiego, gdyby nie wypił tego kielicha. Dopiero po odejściu anioła rozpoczęło się konanie Chrystusa451

.

Honorat Koźmiński w swym dziele ukazuje konkretnych aniołów, którymi po-sługuje się Bóg w objawianiu swoich tajemnic w Starym i Nowym Testamencie. Podał przykład z Księgi Malachiasza : „Oto Ja wyślę anioła mego, aby przygotował drogę przede Mną, a potem nagle przybędzie do swej świątyni Pan, którego wy oczekujecie i Anioł Przymierza, którego pragniecie” (Ml 3,1). Zaznaczył rolę Anioła Gabriela, który był obecny przy dwukrotnym zwiastowaniu. Był on obecny przy zwiastowaniu Maryi.

447

Zob. E. Piotrowski, Teodramat, s. 234.

448 KKK 331.

449 Cz. S. Bartnik, Dogmatyka Katolicka, t. 1, s. 461; Nazwa „aniołowie” - oznaczająca istoty osobo-we, duchoosobo-we, realizujące miłość Bożą ku człowiekowi – przyszła do nas bezpośrednio z języka łaciń-skiego: angelus – posłaniec, zwiastun, posłany; została tam zapożyczona z greckiego: angelos (pisane: aggelos), tak Septuaginta przetłumaczyła hebrajskie malak. Słowo malak oznaczało pierwotnie czynność posyłania kogoś, a z czasem konkretną istotę posłaną (posłańca, posła, zwiastuna, nuncjusza). Ogólnie „aniołami” były nazywane nie tylko istoty niebieskie, lecz także prorocy, kapłani (Ml 2,7), królowie (2Sm 14,17.20), Jan Chrzciciel (Mt 11,10; J 1,6), człowiek w ogóle (1Sm 29,9; J 3,34) - każdy jest posłany do człowieka - a nawet i Chrystus jako posłany od Ojca do ludzkości (J 5,38; 6,29; 7,29). Kiedy jednak mówimy o „aniele” w kontekście religijnym, to chodzi o znaczenie wąskie: o istotę duchową, posyłaną przez Boga z nieba na świat. Uczestniczy on czynnie w Bożym dziele stwarzania i zbawiania. Terminologia biblijna długo nie była ustalona dokładnie, jakkolwiek Nowy Testament już niczego w tym względzie nie dodał. Funkcjonowało bogactwo nazw: „Anioł Jahwe” (Rdz 16,7-14; Wj 3,2-6), „anioł Pana” (Mt 1,20.24; Łk 1, 11; Dz 5,19), „synowie Boży” (Rdz 6,2; Hi 1,6; 2,1; Ps 29,1), „aniołowie Boży” (Rdz 28,12; Łk 12,8-9; J 1,51), „sługi” (Hi 4,18), „święci” (Hi 5,1; Ps 89,6; Mk 8,38; Ef 1,18), „pełni mocy” (Ps 103,20), „chwały” (2P 2,10), „wojsko niebieskie” (Joz 5,14) i zbliżone. W literaturze między-testamentalnej doszły niektóre nazwy bardziej eminentne i częściej podkreślające wspólnotowość anio-łów: „wojsko świętych”, „wojsko anielskie”, „wojsko wieczne” , „święci aniołowie”, „synowie niebios”. Tamże, s. 445.

450

P. Grelot, P. M. Galopin, Aniołowie, w: STB, s. 51.

451 3PP, s. 60, 58; Tak Bł. Honorat wypowiada się o aniołach: „Anioł przedstawił Mu szereg świętych Apostołów, Męczenników, Wyznawców i Panien, a szczególniej Przenajdroższą Jego Matkę, którzy wszyscy tylko przez krzyż Jego mogli być zbawieni i uświęceni. Ten to widok dodał Mu odwagi, bo tak kochał każdą duszę, że dla zbawienia jednej nawet gotów był jeszcze większą mękę ponieść”. 3PP, s. 61.

98

Gabriel ukazał się także Zachariaszowi i oznajmił mu, że małżonka jego porodzi sy-na⁴⁵². Błogosławiony przywołał scenę, gdzie całe zastępy aniołów są obecne w noc Bożego Narodzenia i ogłaszają pokój ludziom dobrej woli (Łk 2,9-14). Aniołowie ukazują się niewiastom i donoszą o zmartwychwstaniu, ukazują apostołom sens wniebowstąpienia. Aniołowie na czele z Michałem Archaniołem także ochraniają Kościół przed napaścią szatana⁴⁵³. Ponadto aniołowie Boży radują się z każdego nawróconego grzesznika⁴⁵⁴. Bóg przekazuje, objawia tajemnice rzeczy i wydarzeń najczęściej przez swoich aniołów455

. Autor „Powieści nad powieściami” mówi także o roli aniołów w życiu duchowym człowieka. Według niego, Bóg posyła aniołów do ludzi przez wewnętrzne natchnienia albo napomnienia zewnętrzne i przez nie wzywa ich do wiary, do pobożności czy też dla po-święcenia się na wyłączną Jego służbę456

. Bł. Honorat wypowiedział się na temat tego, jak Bóg objawia swoje działanie poprzez nawiedzenia anielskie w doświadczeniu mistycznym człowieka. Autor odwołuje się także do nauki Doktora Anielskiego, który twierdził, że również objawienia prorockie dokonują się przez aniołów457

. Aniołowie jako słudzy Boży, przynoszą ludziom od Boga oświecenie. Zajmują pośrednie miejsce pomiędzy Bogiem a ludźmi ze względu na ich większy udział w doskonałości dobroci Bożej. Dlatego właśnie im zostało powierzone przynoszenie od Boga oświecenia i objawienia458

. Także wizje zmysłowe, których przykłady Koźmiński odnajduje zarówno w Starym, jak i w Nowym Testamencie, są dziełem aniołów. To aniołowie w szczególny sposób są uzdol-nieni mocą Bożą do dzieła wizji, jak w przypadku posługi anioła Rafała Tobiaszowi (por. Tb 12,1-22). Taka wizja jest nazywana przez Błogosławionego anielską⁴⁵⁹. We-dług bł. Honorata działanie aniołów jest przejawem Bożej miłości i pojawia się często w świecie. Także pewne wydarzenia w historii Kościoła, w historii zakonów a zwłaszcza w przypadku świętych, dokonują się poprzez aniołów przez których Bóg zsyłał potrzebną

452 2PP, s. 114-115.

453 4PP, s. 70, 75; por. 3PP, s. 46.

454

2PP, s. 258.

455 H. Koźmiński, Święty Franciszek Seraficki, Jego życie, wielkie dzieła, duch, dary, pisma i nauki, i

ich odbicie w naśladowcach Jego, [ŚFS], Warszawa, t. 5, cz. 2, s. 71-72.; Zagadnienie funkcji aniołów

zostało obszernie wyjaśnione przez Cz. Bartnika. W swojej pracy Bartnik powołuje się również na św. Tomasza z Akwinu, który pisze, że Aniołowie są pod pewnym względem (secundum quid) pośrednicy (mediatores) pomiędzy Bogiem a ludźmi. Cz. S. Bartnik, Dogmatyka Katolicka, t. 1, s. 459-465.

456 2PP, s.68.

457 ŚFS, t. 5, cz. 2, s. 71.

458 W. Sugier, Zjednoczenie mistyczne w nauce bł. Honorata Koźmińskiego, s. 411-412.

459

99

pomoc. Działanie aniołów objawia się szczególnie w stosunku do tych, którzy radykalniej poświęcili się Bogu i na służbę bliźnim, żyjąc z dnia na dzień z Opatrzności Bożej460

. Wraz z Jezusem królestwo Boże przybliżyło się do nas i zaczęło zstępować na ziemię wraz z aniołami. Ten „wstępujący” ruch aniołów nabiera chrystologicznego znaczenia. „Ujrzycie niebiosa otwarte i aniołów Bożych wstępujących i zstępujących na Syna Człowieczego” (J 1,51). Gdy usługujący Mu aniołowie usuwają się przed Nim na dalszy plan, na plan pierwszy wysuwają się postacie przeciwne: szatan, demony i „du-chy nieczyste”461

.

Bł. Honorat ukazał świat aniołów w sposób analogiczny do świata ludzi. Pośród aniołów są liczne oddziały i chóry, odróżniające się stopniem poznawania i kochania Boga. W Powieści nad powieściami aniołowie wpatrują się w oblicze Chrystusa, trwa-jąc w nieustannym zachwycie a oblicze Jezusa jest rozkoszą dla całego nieba i aniołów. Honorat Koźmiński w swym dziele ukazuje postacie aniołów, którymi posługuje się Bóg w objawianiu swoich tajemnic w Starym i Nowym Testamencie. Autor Powieści

nad powieściami mówi także o roli aniołów w życiu duchowym człowieka.