BADANIA ILOŚCIOWE: INDYWIDUALNY WYWIAD KWESTIONARIUSZOWY

3.2.1. CEL BADAŃ

Druga część badań, mająca charakter ilościowy, przeprowadzona została przy użyciu techniki indywidualnego wywiadu kwestionariuszowego, na dobranej kwotowo próbie liczącej 500 dorosłych mieszkańców Poznania. Wywiad kwestionariuszowy został przeprowadzony kilka miesięcy po zakończeniu jakościowej części badań, mianowicie wiosną 2011 roku. Kolejność czynności badawczych miała znaczenie, ponieważ głównym celem badań kwestionariuszowych była statystyczna analiza uchwyconych w trakcie badań jakościowych wymiarów komfortu i jego związków z zamieszkiwaniem oraz wyciągnięcie wniosków dotyczących ich powszechności w odniesieniu do populacji mieszkańców Poznania. Badanie przeprowadzone na 500-osobowej próbie umożliwiło analizę (a) powszechności różnych typów nastawień do wnętrza, (b)relacji

67 pomiędzy poszczególnymi wymiarami komfortu (a więc tego, które z tych wymiarów współwystępują ze sobą lub wzajemnie się wykluczają, a które z nich łączą się w bardziej ogólne typy relacji z wnętrzem jak na przykład tendencja do izolacji, nastawienie estetyczne, koncentracja na funkcjonalności, etc.), (c) zależności pomiędzy typami nastawień do wnętrza a zróżnicowaniem społecznych kapitałów, płcią i etapem biograficznym mieszkańców.

Wskaźniki kapitału ekonomicznego i kulturowego powstały poprzez podsumowanie odpowiednio: w przypadku kapitału ekonomicznego: dochodu, metrażu mieszkania i ilości posiadanych samochodów (wykluczono niektóre inne czynniki, na przykład posiadanie komputera lub zmywarki jako zbyt mocno skorelowane z wiekiem i wykształceniem), a w przypadku kapitału kulturowego: poziomu wykształcenia i czytelnictwa książek.

Zmienne, które uznano za elementy poszczególnych wymiarów komfortu i wytypowano w kwestionariuszu jako reprezentujące te wymiary, sprawdzono pod kątem wzajemnych korelacji, posiłkując się analizą czynnikową. Jeśli któreś z pytań kwestionariuszowych okazało się słabo korelować z pozostałymi i nie pasować do żadnego z wymiarów, wykluczano je z analizy. Z pozostałych zmiennych utworzono wstępne skale, a każdą ze skal przeanalizowano za pomocą miary rzetelności skal Alpha Cronbacha, uznając 0,6 za minimalną wartość oznaczającą prawidłową rzetelność. Jeśli któraś ze zmiennych zaniżała wartość tego wskaźnika, eliminowano ją ze skali.

Analizując różnice średnich między różnymi kategoriami badanych każdorazowo przeprowadzano jeden z testów nieparametrycznych lub test T-studenta. Różnice średnich badań brano pod uwagę w analizie wyników tylko wówczas, gdy okazały się one istotne statystycznie (p<0,05).

Dla utrzymania przejrzystości wywodu, wszelkie tabele i wykresy zawierające dane uzyskane z badań kwestionariuszowych zostały umieszczone w aneksie – w samej pracy uwzględniono wyłącznie opisy zaobserwowanych tendencji i zależności oraz wnioski. Także pełna wersja kwestionariusza znajduje się w aneksie do tej pracy. Ponieważ badanie kwestionariuszowe zostało przeprowadzone ze środków pochodzących z dwóch grantów, to kwestionariusz łączy pytania z badań prowadzonych przez dwie osoby na potrzeby dwóch rozpraw doktorskich⁸. Część kwestionariusza dotycząca zamieszkiwania obejmuje pytania 1-7 oraz 44-64.

8 Na taki krok pozwoliła podobna tematyka prac – druga rozprawa, autorstwa Filipa Schmidta, poświęcona jest związkom intymnym i mieszkaniu razem; tytuł grantu brzmi: „Między przyzwyczajeniami a refleksyjnością.

Socjologia związków intymnych”.

68 3.2.2. PRZYGOTOWANIA

Zgodnie z regułami teorii ugruntowanej, wszystkie zmienne do badania kwestionariuszowego zostały zaczerpnięte z poprzedzających je badań jakościowych – wywiadów pogłębionych.

Kilkumiesięczna praca, polegająca na jak już wspomniano ciągłym, wielokrotnym krążeniu między danymi z wywiadów a nasycanymi empirią kategoriami teoretycznymi (Glaser i Strauss 2009 [1967]), a więc innymi słowy, nad budowaniem wciąż od nowa szkieletu kategoryzacyjnego i weryfikowaniu go w oparciu o materiał badawczy, przyniosła po kilkunastu kolejnych próbach rezultat w postaci schematu reprezentującego wymiary komfortu i relacje pomiędzy nimi (por. rys. 1 „Wymiary komfortu”). Następnie, do każdego z wymiarów przyporządkowane zostały odpowiednie cytaty z badań, ilustrujące poszczególne aspekty zamieszkiwania składające się na komfort. W kolejnym etapie, wybrano te spośród cytatów, które wykazywały się największą uniwersalnością, jeśli chodzi o aspekt językowy (zrezygnowano więc na przykład z wyrażeń slangowych, rzadko używanych zwrotów) oraz kontekst sytuacyjny (położono nacisk na uniwersalne sytuacje, czynności). Na kilkuosobowej próbie przetestowano zrozumiałość wybranych twierdzeń, po czym powstał pierwszy szkic kwestionariusza. Pytania zostały dobrane w ten sposób, aby poszczególne wymiary komfortu pojawiły się w nim zarówno w postaci twierdzeń negatywnych, jak i pozytywnych (np.

„najlepiej się czuję gdy wszyscy są w domu” oraz „źle się czuję, gdy nikogo nie ma w domu”) oraz, by dla każdy z tego rodzaju wymiarów reprezentowany był podwójnie, na dwóch krańcach skali, na przykład „sprzątanie sprawia mi przyjemność”, „sprzątanie nie sprawia mi przyjemności”. W zależności od specyfiki poszczególnych wymiarów, pytania przybrały różny kształt. W sytuacji gdy istniało ryzyko, że większość osób zgodziłaby się z danym stwierdzeniem, zastosowano wybór ograniczonej liczby zmiennych i ich rangowanie; w przypadku kontrowersyjnych i/lub sprzecznych wobec siebie stwierdzeń, pytanie miało charakter pięciostopniowej skali (od zdecydowanej zgody do niezgody ze stwierdzeniem).

Ponownie, szybki test na kilkuosobowej próbie osób zaowocował kolejnymi wersjami kwestionariusza, z których ostatnią pilotażowano na zasadzie ankiety internetowej z miejscem na komentarze dotyczące zrozumiałości pytań i ewentualnych trudności z odpowiedzią na niektóre z nich. Pilotażem objęto w sumie 55 osób.

Z wielu powodów zdecydowano się na bezpośredni wywiad, nie zaś na żaden rodzaj ankiety. Ankiety pocztowe, telefoniczne czy internetowe nie tylko obciążone są wyjątkowo niską stopą zwrotów, ale też wiążą się z brakiem możliwości kontrolowania próby i koniecznością formułowania bardzo prostych pytań (tak, by były one zrozumiałe dla każdego).

W przypadku ankiety telefonicznej i internetowej z próby wykluczane są dodatkowo osoby nie

69 posiadające telefonu, komputera lub dostępu do Internetu. Dodatkową zaletą bezpośredniego wywiadu jest ponadto możliwość wyjaśnienia pytań badanemu przez ankietera.

3.2.3. WIELKOŚĆ I RODZAJ PRÓBY; MIEJSCE I CZAS BADANIA.

Badania zostały przeprowadzone w kwietniu 2011 roku w Poznaniu. Próba została dobrana kwotowo przy uwzględnieniu trzech zmiennych kontrolnych: ilości mieszkańców poszczególnych dzielnic Poznania, płci i wieku. Liczebność kwot została ustalona na podstawie przemnożenia rozkładu procentowego wybranych cech w populacji (mieszkańców aglomeracji poznańskiej) przez ogólną liczebność próby (500). Poniżej przedstawiam procentowe rozkłady mężczyzn i kobiet w próbie, a także rozkład procentowy osób w określonych przedziałach wiekowych.

Płeć: Ogółem kobieta mężczyzna przedział wiekowy 18-29 Liczebność 74 77 151

% 27,6% 32,4% 29,8%

30-39 Liczebność 51 50 101

% 19,0% 21,0% 20,0%

40-49 Liczebność 40 36 76

% 14,9% 15,1% 15,0%

50-59 Liczebność 61 41 102

% 22,8% 17,2% 20,2%

60-75 Liczebność 42 34 76

% 15,7% 14,3% 15,0%

Ogółem Liczebność 268 238 506

% 100,0% 100,0% 100,0%

Próba kwotowa, mimo że jest rodzajem próby nieprobabilistycznej, pozostaje w pewnym stopniu reprezentatywna dla całej badanej populacji, mimo że jednostki wchodzące w jej skład nie zostały wybrane w sposób losowy. Niestety nie pozwala ona na stanie określenie w sensie matematycznym, jakim błędem statystycznym obciążone są wyniki badania. Zakładając jednak, że szacunkowe dane demograficzne będące podstawą doboru kwotowego odpowiadają rozkładowi tych danych w populacji, wyniki będą zbliżone do tych, które zostałyby uzyskane rzetelnie przeprowadzonymi badaniami opartymi na próbie dobranej losowo. Niestety dobór losowy obciążony jest bardzo niską stopą zwrotów - poniżej 30%, co de facto nie pozwala na

70 osiągnięcie reprezentatywnych wyników. Co więcej, koszt takich badań jest na tyle wysoki, że wysokość próby musiałaby zostać znacznie zredukowana. Dobór kwotowy próby wykazuje w tym aspekcie przewagę nad doborem losowym i losowo-warstwowym. Poza zwiększeniem wysokości zwrotów i niższymi kosztami przeprowadzenia badań, kwotowy pozwala na efektywniejsze pozyskanie respondentów do badania.

71 ROZDZIAŁ III. PORTRETY MIESZKAŃCÓW