W diagnostyce narządu słuchu stosowane są dwa rodzaje metod:
– metody psychofizyczne, wśród których najczęściej stosowanymi bada-niami są – audiometria behawioralna, audiometria tonalna oraz audio-metria słowna;
– metody elektrofizjologiczne, zwane również metodami obiektywnymi.
W diagnostyce dzieci do 5. r.ż. zastosowanie znajdują jedynie metody obiektywne. Pod tym pojęciem rozumie się takie metody badań słuchu, które umożliwiają ocenę wielkości i rodzaju niedosłuchu bez aktywnej współpracy ze strony pacjenta. W odpowiedzi na podany do ucha bodziec otrzymujemy i rejestrujemy sygnały, na podstawie których możemy ocenić, jak funkcjonu-ją poszczególne fragmenty drogi słuchowej, począwszy od ucha środkowego przez ucho wewnętrze (ślimak) i nerw słuchowy aż do ośrodków słuchowych w ośrodkowym układzie nerwowym.
Obecnie w praktyce klinicznej stosowane są trzy obiektywne metody ba-dania słuchu:
– audiometria impedancyjna, – otoemisje akustyczne,
– słuchowe potencjały wywołane (ABR).
Audiometria impedancyjna – jest prostym do wykonania, nieinwazyj-nym badaniem, dzięki któremu możemy w łatwy sposób rozpoznać takie schorzenia ucha środkowego, jak:
a) dysfunkcja trąbki słuchowej,
b) wysiękowe zapalenia ucha środkowego,
c) otoskleroza,
d) przerwanie łańcucha kosteczek słuchowych, e) perforacja błony bębenkowej.
Badanie to obejmuje trzy testy – tympanometrię, pomiar odruchu z mię-śnia strzemiączkowego, test trąbki słuchowej.
Rycina 1. Przykładowa rejestracja audiometrii impedancyjnej – tympanogram Źródło: opracowanie własne.
Podstawowy zapis pomiaru, jaki wykonujemy w tym badaniu to krzywa tympanometryczna. Na osi OX uwidocznione są zmiany ciśnienia powietrza w przewodzie słuchowym, na osi OY – podatność układu (błona bębenkowa,
kosteczki słuchowe, oba okienka ślimaka) (Namysłowski, 2005). Na podsta-wie zapisu możemy określić następujące parametry :
Q
Q ECU – pojemność przewodu słuchowego;
Q
Q MEP – ciśnienie w jamie bębenkowej ucha środkowego (norma u dzie-ci od -150 do +100) (Mikołajewski, 1994);
Q
Q S.C. – podatność błony bębenkowej (norma od 0.3 do 1.5).
Wyróżnia się pięć typów tympanogramów (zob. rycina 2), klasyfikacja według Jergera (1970):
1. Typ A – ucho prawidłowo słyszące.
2. Typ B – wysiękowe zapalenie ucha środkowego (ECU – pojemność prze-wodu słuchowego prawidłowa) lub perforacja błony bębenkowej (ECU – w tym przypadku jest znacznie większa pojemność, ponieważ obejmuje również pojemność jamy bębenkowej).
3. Typ C – niewydolność trąbki słuchowej.
4. Typ As – zmniejszona podatność błony bębenkowej – może oznaczać otosklerozę.
5. Typ Ad – zbyt duża podatność błony bębenkowej – możliwe przerwanie łańcucha kosteczek słuchowych.
Rycina 2. Typy tympanogramów według Jergera Źródło: opracowanie własne.
Otoemisje akustyczne – badanie to oparte jest na rejestracji bardzo ci-chego sygnału akustycznego, który powstaje w ślimaku na skutek skurczu komórek słuchowych zewnętrznych, warunkiem zarejestrowania otoemisji ko-nieczna jest prawidłowa funkcja ucha środkowego. Badanie to powinno być zatem poprzedzone oceną ucha środkowego i tylko wtedy można właściwie
zinterpretować wynik tego badania. Sygnał otoemisji może powstawać spon-tanicznie, bez udziału jakiegokolwiek bodźca zewnętrznego – jest otoemisja spontaniczna (spontaneous otoacustic emission – SOAE) i jest rejestrowana je-dynie w 50–70% uszu normalnie słyszących. Dlatego w diagnostyce słuchu stosuje się drugi typ tzw. otoemisje wywołaną (evoked otoacoustic emission – EOAE), która powstaje na skutek pobudzenia ucha trzaskiem lub tonami krótkimi. W uszach normalnie słyszących otoemisje wywołane trzaskiem są obecne praktycznie w 100% przypadków. Otoemisje wywołane stosowane są aktualnie przede wszystkim w badaniach przesiewowych słuchu noworodków.
Zaletami badania są – nieinwazyjność, wysoka czułość i specyficzność (powy-żej 95%) oraz prostota. Prawidłowy wynik otoemisji wywołanych oznacza, że parametr S/N ratio (stosunek sygnału do szumu) jest wyższy niż 6.
Rycina 3. Otoemisje akustyczne Źródło: opracowanie własne.
Mimo że emisje otoakustyczne są czułym narzędziem, dzięki któremu możemy ocenić stan ślimaka (ucha wewnętrznego), nie dają informacji na temat stanu słuchu i nie mogą zastąpić innych badań określających próg słyszenia, takich jak audiometria tonalna czy słuchowe potencjały wywołane
ABR. Interpretując wynik badania otoemisji, przyjmujemy, że obecność sy-gnału świadczy o prawidłowej funkcji komórek słuchowych, ale na podstawie braku odpowiedzi nie możemy określać głębokości uszkodzenia słuchu (nie-dosłuchu) (Śliwińśka-Kowalska, 2005).
Słuchowe potencjały wywołane pnia mózgu (Auditory Brainstern Respons – ABR) – to elektryczne odpowiedzi mózgu na stymulacje aku-styczną rejestrowane na zewnątrz czaszki. W układzie słuchowym można zarejestrować potencjały, które powstają w ślimaku, nerwie słuchowym, ośrodkach podkorowych i korze mózgowej. Potencjały te różnią się mię-dzy sobą czasem, jaki upływa od momentu podania bodźca do momentu uzyskania odpowiedzi. Czas ten określa się terminem „latencja”. Do oce-ny progów słyszenia stosuje się potencjały o krótkim czasie latencji (tzw.
potencjały krótkolatencyjne), powstają one w ciągu pierwszych 10 ms od podania bodźca. Ocena progów słyszenia za pomocą ABR jest badaniem, które może być stosowane bez ograniczeń wiekowych. Dla dzieci poniżej 1. r.ż. jest badaniem standardowym służącym do obiektywnej oceny głę-bokości ubytku słuchu. Badanie wykonuje się najczęściej w trakcie fizjo-logicznego snu dziecka, ale możliwe jest wykonanie badania również pod-czas narkozy. Jako bodziec stosuje się tony czyste np. 500, 1000 Hz, i/lub trzask. W badaniu ABR wskaźnikiem progu słyszenia jest fala V – której pojawienie się jest informacją o tym, że bodziec został „usłyszany” przez układ słuchowy (Kochanek, 2005).
Rycina 4. Słuchowe potencjały wywołane – ABR – rejestracja progu słyszenia (w dB nHL) Źródło: opracowanie własne.
Na osi OX mamy podane natężanie dźwięku wyrażone w dB nHL, na osi OY czas, jaki upłynął od momentu podania bodźca do momentu uzyskania odpowiedzi – czyli latencję wyrażoną w ms. Rycina 4. przedstawia prawidło-wy próg słuchu 10 dB dla bodźca 500 i 1000 Hz i dB dla trzasku.
Bibliografia
Chermak, G.D., Musiek, F.E. (1997). Central auditory processing disorders. San Die-go, London: Singular Publishing Group, INC.
DeCasper, A.J., Fifer, W.P. (1980). Of human bonding: Newborns prefer their mother voices. Science, 208, 1174–1176.
Jerger, J. (1970). Clinical experience with impedance audiometry. Archives of Otolar-yngology, 92, 311–324.
Kochanek, K. (2007). Zaburzenia słuchu. W: G. Janczewski (red.), Otolaryngologia praktyczna, podręcznik dla studentów i lekarzy (s. 8–12). Gdańsk: Wydawnictwo Via Medica.
Kochanek, K. (2005). Badania przesiewowe słuchu. W: M. Śliwińska-Kowalska (red.), Audiologia kliniczna (s. 391–396). Łódź: Wydawnictwo Mediton.
Liley, A.W., Wood, C. (1970). Weightlessness: Its implications for the human fetus.
Journal of Obstetrics and Gynecology of the British Commonwealth, 77, 333–336.
Mikołajewski, R. (1994). Wprowadzenie do audiometrii impedancyjnej. Warszawa:
Wydawnictwo Alpikon Sp. z o.o.
Mueller-Malesińska, M., Skarżyński, H., Ratyńska, J., Sopliński, P. (1999). Algo-rytm postępowania w badaniach przesiewowych słuchu u noworodków. Audiofo-nologia, 15, 83–89.
Namysłowska, I. (2005). Psychiatria dzieci i młodzieży. Warszawa: Wydawnictwo PZWL.
Namysłowski, G. (2005). Audiometria impedancyjna. W: M. Śliwińska-Kowalska (red.), Audiologia kliniczna (s. 137–148). Łódź: Wydawnictwo Mediton.
Northern, J.L., Downs, M.P. (2002). Hearing in children. Baltimore, USA: Lippin-cott Williams & Wilkins.
Obrębowski, A. (1992). Podstawowe wiadomości z filo- i ontogenezy oraz anatomia narządu słuchu. W: A. Pruszewicz (red.), Zarys audiologii klinicznej (s. 35–51).
Poznań: Wydawnictwo PZWL.
Pruszewicz, A., Świdziński, P. (2003). Subiektywne (psychofizyczne) metody ba-dania słuchu. W: A. Pruszewicz (red.), Audiologia kliniczna, zarys (s. 147–262).
Poznań: Wydawnictwa AM w Poznaniu.
Sininger, Y.S., Doyle, K.J., Moore, J.K. (1999). The case for early identification of hearing loss in children. Pediatric Clin. North Am., 46(1), 1–13.
Skarżyński, H., Czyżewski, A., Senderski, A. (2001). Badania przesiewowe słuchu u dzieci i młodzieży w wieku szkolnym. Audiofonologia, 20, 199–208.
Śliwińska-Kowalska, M. (2005). Emisje otoakustyczne. W: M. Śliwińska-Kowalska (red.), Audiologia kliniczna (s. 149–162). Łódź: Wydawnictwo Mediton.
Werner, L.A. (2007). Issues in human auditory development. Journal of Communica-tion Disorders, 40(4), 275–283.
Badanie słuchu – diagnostyka dzieci
Abstrakt
Ważnym zatem elementem wczesnej interwencji i wczesnego wspomagania roz-woju dziecka jest właściwa diagnostyka słuchu przeprowadzona we właściwym czasie z zastosowaniem odpowiednich metod diagnostycznych. Autorka w swo-im artykule prezentuje podstawowe pojęcia z tego obszaru omawiając kryteria zaburzenia słuchu, kryteria niedosłuchu i stasowane metody w diagnostyce słu-chu.
Słowa kluczowe: badania słuchu, audiometria impedancyjna, otoemisje, słucho-we potencjały wywołane, diagnostyka słuchu