K
onieczność organizowania i prowadzenia wczesnego wspomagania roz-woju w dzisiejszych czasach nie budzi już kontrowersji. W literaturze przedmiotu (Gresnigt, 1995; Gruszczyk-Kolczyńska, 1999, 2005; Walczak, 2005; Twardowski, 2012) jednoznacznie wykazywane są korzyści wynikające z realizacji wczesnego wspomagania rozwoju nie tylko dla dziecka, lecz także jego rodziny. Z analizy literatury wynika, że w Polsce, podobnie jak w innych krajach, zarysowuje się nowe spojrzenie na wczesną interwencję / wczesne wspomaganie rozwoju. Obserwuje się mianowicie:Q
Q Wyraźne odchodzenie od modelu skoncentrowanego na specjalistach z tendencją do prowadzenia WWR według modelu skoncentrowanego na rodzinie.
Q
Q Zmierzanie do maksymalnego usamodzielnienia dziecka w miarę jego możliwości.
Q
Q Dążenie do eliminowania działań okazjonalnych i do podejmowania działań ciągłych oraz kompleksowych. Działania te powinny służy nie tylko terapii, lecz także wychowaniu, a ich miejscem powinno być przede wszystkim środowisko rodzinne dziecka i jego naturalne otoczenie.
Q
Q Traktowanie rodziców po partnersku. Wymaga to zmiany w postępo-waniu specjalistów, ale też powoduje konieczność weryfikacji progra-mów kształcenia tych specjalistów.
Q
Q Zwiększanie możliwości wykorzystywania w realizacji WWR nowych technologii, zdobyczy nauki i techniki. Jest to szczególnie ważne dla dzieci z wieloraką niepełnosprawnością.
Q
Q Tworzenie dogodnych warunków do działań organizacji pozarządo-wych. Jak pokazuje historia, organizacje te w przeszłości na polu WWR odegrały bardzo dużą rolę.
Współcześnie nie trzeba już nikogo przekonywać o celowości jak najwcze-śniejszego wspomagania rozwoju dziecka i wspierania jego rodziny. Jednakże raporty z badań w tym obszarze (Wczesna Interwencja…, 2010) pokazują, że występuje wyraźna tendencja zróżnicowanej dostępności do tych świadczeń.
I tak świadczenia te w środowiskach wielkomiejskich są bardziej dostępne i są na wyższym poziomie. W środowiskach lokalnych natomiast dominują działania doraźne i jest trudniejszy dostęp do tych świadczeń. Rodzi ce dość często, szczególnie w środowiskach gminnych, narzekają na brak informacji o świadczeniach w ramach WWR, na brak skonsolidowanych rozwiązań w tym obszarze. Analizując aktualną sytuację w zakresie wczesnej interwen-cji dzieci z niepełnosprawnością w Polsce, można stwierdzić, że tą formą objętych jest coraz więcej dzieci i ich rodzin, lecz nie funkcjonuje jeszcze system, który zapewniałby pomoc wszystkim potrzebującym dzieciom i ich rodzinom. Można zauważyć tu pewien paradoks, a mianowicie, analizując poziom, zakres działań podejmowanych we wczesnym wspomaganiu rozwo-ju, z jednej strony widać wyraźny wzrost świadomości społecznej (aktyw-ność rodziców, społeczności lokalnych, regulacje prawne), z drugiej strony zaś „mimo istnienia dobrych wzorców w zakresie wczesnej interwencji (…) brakuje systemowych (rządowych) rozwiązań w tym obszarze” (Prawa osób z niepełnosprawnością…, 2005, s. 17). Resortowe podejście utrudnia podej-mowanie działań całościowych. Brak ponadresortowych rozwiązań sprawia też, że czasami dzieci odsyłane są od placówki do placówki. Rodzice „nie zawsze są zorientowani w systemie istniejących placówek, które jednocze-śnie borykają się z licznymi problemami finansowymi i są trudno dostępne na obszarach wiejskich. Dodatkową przeszkodę dla wielu rodziców mogą stwarzać biurokratyczne procedury” (Prawa osób z niepełnosprawnością…, 2005, s. 17).
Dotychczasowe inicjatywy tylko częściowo rozwiązują problem. Dla popra-wy sytuacji konieczna jest intensyfikacja działań w zakresie respektowania re-komendacji unijnych odnośnie do WWR. Przyjęte tam założenia podkreślają konieczność podejmowania równoczesnych działań na rzecz dziecka i rodziny.
Wczesna interwencja jest procesem, którego głównym celem jest wspieranie dziecka, którego rozwój jest zagrożony, zaburzony z różnych powodów oraz pomoc rodzinie tego dziecka. W świetle przedstawionych rozważań można zauważyć wielość i różnorodność czynników mogących wpływać na realizacje tego procesu. Mimo tych uwarunkowań i wynikających z tego różnych rozwią-zań realizowanych w poszczególnych krajach, wszędzie powinny być respekto-wane kluczowe założenia sprzyjające realizacji społecznego modelu wczesnego wspomagania rozwoju, tj. modelu uwzględniającego potrzeby dziecka, jego ro-dziny i uwarunkowania środowiskowe (Wczesna Interwencja…, 2010).
Biorąc pod uwagę dotychczasowe dokonania w Polsce w zakresie wdraża-nia WWR, można stwierdzić, że na przestrzeni kilkudziesięciu lat wiele się zmieniło, wystąpiło wiele pozytywnych zmian, lecz ciągle jest wiele do zro-bienia w tym zakresie. Kierunek tych działań wytyczają standardy określone w rekomendacjach unijnych, a mianowicie:
– Dostępność – możliwie jak najwcześniejsze dotarcie do dziecka i rodzi-ny bez względu na miejsce zamieszkania;
– Bliskość – dziecko i rodzina mają otrzymać wsparcie jak najbliżej miej-sca zamieszkania;
– Przystępność finansowa – system udzielania świadczeń WWR powi-nien obejmować wszystkie potrzebujące dzieci i ich rodziny, niezależ-nie od ich sytuacji społecznej i ekonomicznej;
– Interdyscyplinarność – udział i współpraca różnych specjalistów w ob-szarze diagnozy, opracowania i realizacji indywidualnych programów WWR;
– Zróżnicowanie i koordynacja świadczeń – rozwiązania systemowe z udziałem wszystkich podmiotów resortowych (służba zdrowia, oświata i opieka społeczna) współodpowiedzialnych za wspomaganie rozwoju dziecka i wsparcie rodziny (Wczesna Interwencja…, 2010).
W świetle tych rekomendacji w Polsce na bazie wypracowanych doświad-czeń konieczne jest podjęcie owych inicjatyw zmierzających do:
– Opracowania i wdrażania rozwiązań systemowych z uwzględnieniem sektora zdrowia, edukacji i opieki społecznej;
– Określenia wielkości i rozpoznania potrzeb całej populacji dzieci i ro-dzin potrzebujących wsparcia w zakresie wczesnego wspomagania roz-woju (WWR);
– Zapewnienia wszystkim zainteresowanym (rodzicom, specjalistom) na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym dostępu do wszelkiej in-formacji o WWR;
– Rozwinięcia system informacji o działaniach zespołów, ośrodków WI/WWR i zapewnienia przepływu, dostępności do tych infor-macji wszystkim specjalistom zaangażowanym w realizacje proce-su wczesnej interwencji / wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, a przede wszystkim rodzicom dzieci wymagających wsparcia. Zwięk-szy to z pewnością zarówno wykrywalność, jak i dostępność do tej usługi;
– Nadania większej rangi profilaktyce poprzez uruchomienie obligato-ryjnych mechanizmów wczesnego wykrywania nie tylko zaburzeń roz-wojowych, lecz także czynników, które zagrażają rozwojowi i w konse-kwencji mogą prowadzić do zaburzeń, niesprawności;
– Zwiększenia wykrywalności dzieci nie tylko z niesprawnością, lecz tak-że zagrożonych niesprawnością (grupa ryzyka okołoporodowego, scho-rzenia uwarunkowane genetycznie);
– Precyzyjnego określenia kryteriów kwalifikacji do świadczeń WWR;
– Ujednolicenia terminologii (wczesna interwencja, wczesne wspomaga-nie rozwoju, wczesna rehabilitacja);
– Decentralizacji świadczeń – najlepiej organizować WWR na szczeblu lokalnym;
– Aktywnego włączenia rodziny do realizacji zadań WI/WWR na każ-dym jego etapie (diagnoza, opracowanie i wdrażanie indywidualnych planów rozwoju);
– Zapewnienia każdej rodzinie bezpłatnego korzystania z oferty WI/
WWR na każdym jego etapie;
– Umożliwienia realizacji WWR w ramach ogólnodostępnych żłobków publicznych oraz niepublicznych;
– Do zapewnienia udziału i współpracy różnych specjalistów i rodziców w obszarze diagnozy, opracowania i realizacji indywidualnych progra-mów WI/WWR;
– Do zagwarantowania stabilnego i kompetentnego składu zespołu, co zapewnia wysoką jakość świadczeń;
– Kształcenia kadr na potrzeby WI/WWR według programów, które w większym stopniu i zakresie dają możliwość nabywania kompetencji nie tylko do pracy z dzieckiem, lecz także rodziną;
– Koordynacji działań – najlepiej przez rozwiązania systemowe, co m.in.
zapewni najlepsze wykorzystanie dostępnych środków i zasobów spo-łecznych, oraz zapewnienie ciągłości świadczeń.
Organizowanie i realizacja procesu wczesnego wspomagania rozwoju we-dług standardów unijnych stwarza szanse wszechstronnego rozwoju wszyst-kim dzieciom o zagrożonym, zaburzonym rozwoju. Te podstawowe standardy (dostępność, bliskość, przystępność finansowa, interdyscyplinarność i zróżni-cowanie świadczeń) powinny być „brane pod uwagę przez wszystkie odpo-wiednie władze w procesie organizacji świadczeń oraz przy opracowywaniu wytycznych. Wszystkie te elementy są ze sobą powiązane i żadnego nie należy rozpatrywać w oderwaniu od pozostałych” (Euronews…, 2010, s. 6).
Bibliografia
Anyczkowska-Lefik, M. (1999). Wielospecjalistyczna opieka rehabilitacyjna nad dzieckiem z wadą słuchu w Specjalistycznym Ośrodku Diagnozy i Rehabilitacji Dzieci i Młodzieży z Wadą Słuchu w Łodzi (s. 199–205). W: R. Ossowski (red.), Kształcenie specjalne i integracyjne. Warszawa: MEN.
Baszniak, A. (2000). Punkt wczesnej terapii pedagogicznej w Ośrodku Szkolno-Wy-chowawczym dla Dzieci Słabo Widzących w Warszawie. W: G. Walczak (red.), Metody i formy wczesnej rehabilitacji dzieci z uszkodzonym wzrokiem (wybrane zagad-nienia) (s. 95–97). Warszawa: Fundacja na Rzecz Młodzieży Niepełnosprawnej.
Buultjens, M. (2000). Low vision in early intervention services for children with visual impairment in Europe. W: European Conference Visions and Strategies for the New century. Proceedings. Cracow: ICEVI (s. 34–37).
Deklaracja z Salamanki oraz wytyczne dla działań w zakresie specjalnych potrzeb edukacyjnych. (1994). Salamanka: UNESCO.
„Dźwięki Marzeń” – Ogólnopolski Program Rehabilitacji Małych Dzieci z Wadą Słuchu.
Enqvist, J. (2001). Wczesna interwencja w Szwecji. Maszynopis.
Euronews on Special Needs Education, nr 2010.
Gresnigt, H. (1995). Znaczenie wczesnej rewalidacji dla rozwoju małego słabo wi-dzącego dziecka. W: G. Walczak (red.), Problemy wczesnej rehabilitacji niewido-mych i słabowidzących dzieci (s. 14–18). Warszawa: Wydawnictwo WSPS.
Gresnigt, H. (2000). System wczesnej interwencji w Holandii. W: G. Walczak (red.), Metody i formy wczesnej rehabilitacji dzieci z uszkodzonym wzrokiem (wy-brane zagadnienia) (s. 27–32). Warszawa: Fundacja na Rzecz Młodzieży Niepeł-nosprawnej.
Gruszczyk-Kolczyńska, E. (1999). Ważniejsze problemy wspomagania rozwoju dziecka zagrożonego ryzykiem nieprawidłowego rozwoju. Ośrodki Edukacji Spe-cjalnej: troska o rozwój dziecka, specjalistyczna pomoc rodzinie i wychowanie przedszkolne w systemie integracyjnym. W: R. Ossowski (red.), Kształcenie spe-cjalne i integracyjne (s. 43–55). Warszawa: MEN.
Gruszczyk-Kolczyńska, E. (2005). Intensywne wspomaganie rozwoju umysłowe-go trzylatków i dzieci wolniej rozwijających się (możliwości i ograniczenia). W:
Profilaktyka i terapia dzieci i młodzieży z zaburzeniami zdrowia psychicznego. Mate-riały konferencyjne. Wrocław: Fundacja „Promyk Słońca”.
Grzegorzewska, M. (1964). Wybór pism. Warszawa: PWN.
Gunter, S., Sparrer, B. (1996). Parent groups. W: Cooen G.A. de Jong, H. Neuge-bauer (red.), Timely Intervention: special help for special needs. Materiały konfe-rencyjne. Würzburg, Deutscher Blindenverband o.v. (Hrsg.).
Gwizdoń, K. (2000). Specjalistyczny punkt wczesnej rewalidacji – komplekso-wa rehabilitacja dzieci niewidomych i niedowidzących ze sprzężoną niepełno-sprawnością z terenu województwa śląskiego. W: G. Walczak (red.), Metody i formy wczesnej rehabilitacji dzieci z uszkodzonym wzrokiem (wybrane zagadnienia) (s. 107–112). Warszawa: Fundacja na Rzecz Młodzieży Niepełnosprawnej.
Kaczmarek, A. (2000). Wczesna rewalidacja dzieci niewidomych i słabo widzących.
W: G. Walczak (red.), Metody i formy wczesnej rehabilitacji dzieci z uszkodzonym wzrokiem (wybrane zagadnienia) (s. 86–88). Warszawa: Fundacja na Rzecz Mło-dzieży Niepełnosprawnej.
Kulesza, E.M. (1999). Zagadnienia wczesnej opieki nad dzieckiem specjalnej troski w USA. W: J. Pańczyk (red.), Roczniki Pedagogiki Specjalnej, 10, 300–301.
Kulesza, E.M. (2005). Normalizacja w rehabilitacji małego dziecka na przykładzie Programu Portage. W: Cz. Kosakowski, A. Krause (red.), Normalizacja środowi-ska osób niepełnosprawnych (s. 338–344). Olsztyn: Wydawnictwo UWM.
Łopatka, A. (red.). (1991). Konwencja o prawach dziecka a prawo polskie: materiały z konferencji naukowej zorganizowanej w gmachu Sejmu RP w dn. 19–20 marca 1991 r. (s. 3–7) Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
Majewski, T. (1999). Biopsychiczna koncepcja niepełnosprawności. W: R. Ossowski (red.), Kształcenie specjalne i integracyjne (s. 79–83). Warszawa: MEN.
Maślankiewicz, W., Pijanowska, S. (2000). Diagnoza i terapia małych dzieci z uszko-dzonym wzrokiem w Centrum Zdrowia Dziecka. W: G. Walczak (red.), Metody i formy wczesnej rehabilitacji dzieci z uszkodzonym wzrokiem (wybrane zagadnienia) (s. 98–99). Warszawa: Fundacja na Rzecz Młodzieży Niepełnosprawnej.
Mendruń, J., Pacholec, M. (1995). Rehabilitacja małych niewidomych dzieci w świe-tle doświadczeń Polskiego Związku Niewidomych. W: G. Walczak (red.), Proble-my wczesnej rehabilitacji niewidoProble-mych i słabo widzących dzieci (s. 115–118). War-szawa: Wydawnictwo WSPS.
Misja, wizja… (2001). Materiały wewnętrzne. Warszawa: Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym.
Piotrowicz, R. (2016). Wczesna interwencja – opieka rozwojowa – wspomaganie rozwoju. W: M. Nerło (red.), Na progu życia. Rozwój, pielęgnacja i wychowanie niemowląt i małych dzieci (s. 249–285). Warszawa: Wydawnictwo BORGIS.
Podstawowe zasady dotyczące wyrównywania możliwości rozwojowych dla osób nie-pełnosprawnych, przyjęte przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych na sesji 48 w dn. 20 grudnia 1993 r. (Rezolucja 48/96). Szkoła Specjalna, 1995, 4, 195–198.
Prawa osób z niepełnosprawnością intelektualną. Dostęp do edukacji i zatrudnienia.
Polska. Monitoring Report. (2005). Warszawa: Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym, Zarząd Główny.
Prożych, A. ( 2011). Metoda werbo-tonalna w pracy z dziećmi z uszkodzonym na-rządem słuchu. W: T. Gałkowski, M. Radziszewska-Konopka (red.), Wspoma-ganie rozwoju małego dziecka z wadą słuchu (s. 171–178). Warszawa: Fundacja Orange, Polski Komitet Audiofonologii.
Reader, L. (1984). Pre-school intervention programms: Review. Child: Care, Heath and Development, 10, 237–251.
Serafin, T. (2012). Wybrane aspekty dotyczące możliwości prowadzenia działań wspie-rających rozwój małych dzieci zagrożonych niepełnosprawnością lub niepełnospraw-nych oraz ich rodzin (na podstawie założeń i efektów wdrażania pilotażu programu rządowego 2005–2007). Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Skórczyńska, M. (2006). Współczesne tendencje we wczesnej interwencji u dzieci zagro-żonych niepełnosprawnością lub niepełnosprawnych. Perspektywa edukacyjna. Kra-ków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Szczepaniak-Maleszka, W., Ponczek, R. (1995). Wczesna rewalidacja dzieci niepeł-nosprawnych w aspekcie aktualnych rozporządzeń MEN. W: G. Walczak (red.), Problemy wczesnej rehabilitacji niewidomych i słabo widzących dzieci (s. 133–135).
Warszawa: Wydawnictwo WSPS.
The Madrid Declaration. (2003). European Disability Forum.
Twardowski, A. ( 2012). Wczesne wspomaganie rozwoju dzieci z niepełnosprawnościa-mi w środowisku rodzinnym. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Walczak, G. (1994). Formy specjalistycznej opieki dostępne dla małych słabowidzą-cych i niewidomych dzieci. W: J. Pańczyk (red.), Roczniki Pedagogiki Specjalnej, 5 (s. 156–160). Warszawa: Wydawnictwo WSPS.
Walczak, G. (1995a). Założenia modelu wczesnej rehabilitacji niewidomych i słabo-widzących dzieci w Polsce. W: G. Walczak (red.), Problemy wczesnej rehabilitacji niewidomych i słabo widzących dzieci (s. 136–145). Warszawa: WSPS.
Walczak, G. (red.). (1995b). Problemy wczesnej rehabilitacji niewidomych i słabo wi-dzących dzieci. Warszawa: Wydawnictwo WSPS.
Walczak, G. (2000a). Podyplomowe studium z zakresu wczesnej rehabilitacji dzieci niewidomych i słabo widzących. W: G. Walczak (red.), Metody i formy wczesnej rehabilitacji dzieci z uszkodzonym wzrokiem (wybrane zagadnienia) (s. 113–118).
Warszawa: Fundacja na Rzecz Młodzieży Niepełnosprawnej.
Walczak, G. (red.). (2000b). Metody i formy wczesnej rehabilitacji dzieci z uszkodzo-nym wzrokiem (wybrane zagadnienia). Warszawa: Fundacja na Rzecz Młodzieży Niepełnosprawnej.
Walczak, G. (red.). (2005). Wczesne wspomaganie rozwoju dzieci z uszkodzonym wzro-kiem. Warszawa: MENiS.
Walczak, G. (2012). „Agenda 22” jako pomoc w zakresie wykrywania dzieci z za-burzeniami i w planowaniu procesu wczesnego wspomagania ich rozwoju. W:
J. Głodkowska (red.), Roczniki Pedagogiki Specjalnej, 14 (s. 408–422). Warszawa:
Wydawnictwo APS.
Wczesna Interwencja. Postępy i rozwój w dziedzinie. 2005–2010. (2010). Europejska Agencja Rozwoju Edukacji Uczniów ze Specjalnymi Potrzebami. Bruksela: Eu-ropean Agency for Development In Special Needs Education.
Witarzewska, A. (2000). Poradnia kompleksowej diagnozy wczesnej edukacji, te-rapii i rehabilitacji. W: G. Walczak (red.), Metody i formy wczesnej rehabilitacji dzieci z uszkodzonym wzrokiem (wybrane zagadnienia) (s. 103–106). Warszawa:
Fundacja na Rzecz Młodzieży Niepełnosprawnej.
Zawadzka-Ostrowska, M. (2000). Zespół wczesnej rewalidacji w ośrodku dla dzieci niedowidzących w Łodzi. W: G. Walczak (red.), Metody i formy wczesnej rehabili-tacji dzieci z uszkodzonym wzrokiem (wybrane zagadnienia) (s. 91–94). Warszawa:
Fundacja na Rzecz Młodzieży Niepełnosprawnej.
Zimna, R. (1995). Rola Wojewódzkiej Specjalistycznej Poradni Psychologiczno--Pedagogicznej w Gorzowie Wlkp. w procesie rehabilitacji niewidomych i słabo widzących dzieci. W: G. Walczak (red.), Problemy wczesnej rehabilitacji niewido-mych i słabo widzących dzieci (s. 119–127). Warszawa: Wydawnictwo WSPS.
Inne źródła
bazy.ngo.pl
Ustawa z dn. 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 1996 r., Nr 67, poz.
329, tekst jednolity).
Ustawa z dn. 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 1994 r., Nr 111, poz. 535).
Ustawa o Rzeczniku Praw Dziecka (Dz. U. z 2000 r., Nr 6, poz. 69).
Ustawa z dn. 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za Życiem”
(Dz. U. 2016, poz. 1860).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 11 czerwca 1993 r. w sprawie organi-zacji i zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych oraz innych publicznych poradni specjalistycznych (Dz. U. 1993, Nr 67, poz. 322).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 4 kwietnia 2005 r. w spra-wie organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dziecka (Dz. U. z 2005 r., Nr 68, poz. 587).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 3 lutego 2009 r. w sprawie organizo-wania wczesnego wspomagania rozwoju dziecka (Dz. U. z 2009 r., Nr 23, poz. 133).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 11 października 2013 r. w sprawie organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dziecka (Dz. U. z 29 paździer-nika 2013 r., poz. 1257).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 24 sierpnia 2017 r. w sprawie or-ganizowania wczesnego wspomagania rozwoju dziecka (Dz. U. z 30 sierpnia 2017 r., poz. 1635).
Zarządzenie Nr 29 Ministra Edukacji Narodowej z dn. 4 października 1993 r. w spra-wie zasad organizowania opieki nad uczniami niepełnosprawnymi, ich kształce-niu w ogólnodostępnych i integracyjnych publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz organizacji kształcenia specjalnego (Dz. Urz. MEN 93.9.36).
Wytyczne z dn. 15 grudnia 1992 r. Krajowego Zespołu Specjalistycznego w Dzie-dzinie Pediatrii i Medycyny Szkolnej.
Wczesna interwencja / wczesne wspomaganie rozwoju dzieci z niepełnosprawnością w Polsce. Przeszłość, teraźniejszość, przyszłość
Abstrakt
Idea wczesnej interwencji / wczesnego wspomagania rozwoju dzieci jest znana w Polsce od lat. Już Maria Grzegorzewska, twórczyni polskiej pedagogiki specjal-nej, wskazywała w swoich publikacjach znaczenie wczesnego wspierania zarów-no rozwoju dziecka, jak i wspomagania jego rodziny. W artykule przedstawiam drogę rozwoju wczesnej interwencji / wczesnego wspomagania dzieci z niepeł-nosprawnością w wieku od 0 do 6 lat. Omawiam też różne czynniki, które mają wpływ na rozwój wczesnej interwencji w Polsce. Podsumowując, podejmuję dys-kusję o czynnikach warunkujących przyszłość wczesnej interwencji / wczesnego wspomagania rozwoju dzieci z niepełnosprawnościami w Polsce.
Słowa kluczowe: wczesna interwencja, wczesne wspomaganie rozwoju, prze-szłość, teraźniejszość, przyszłość
Early intervention services / early development support for children with disability in Poland. The past, present sate and future
Abstract
The idea of early intervention has been known in Poland for many years. Maria Grzegorzewska, the founder of polish special pedagogy, pointed out in her publi-cations, the significance of supporting both a child development and helping his family. In the article I would like to show the way of development of early interven-tion services for 0–6years old children wit disability in Poland from the past to present time. I will talk of different factors which had an influence on development of early intervention services for children in Poland. In summary I will discuss the future on early intervention services for children with disabilitys.
Key words: early intervention, early development support, the past, present sate, future