Żytomierzu, Charkowie, Lwowie i Odessie) przez Ministerstwo Edukacji ZSRR oraz Ministerstwo Opieki Zdrowotnej, działają one do dziś (Бон-дар, 2007).
Współczesny system edukacji specjalnej na Ukrainie jest oparty na zasa-dach ujętych w aktach prawnych zatytułowanych „O edukacji”. Głównym ich założeniem jest państwowy system edukacji specjalnej. Na Ukrainie eduka-cja dzieci począwszy od wieku przedszkolnego jest obowiązkowa.
Większość specjalnych instytucji nauczania przedszkolnego, centrów rehabilitacyjnych i grup specjalnych powstała przy udziale państwa oraz sponsorów i patronów. Dopiero w drugiej połowie lat 90. XX w. zaczęły roz-wijać się takie organizacje społeczne, które obecnie aktywnie uczestniczą we wspieraniu edukacji dzieci z niepełnosprawnościami. Osoby prywatne również zaangażowały się w ten proces. Lecz ich udział w porównaniu do udziału instytucji państwowych jest znikomy (rycina 1).
Kolejne zagadnienie stanowi dostępność takich usług. Większość społe-czeństwa stać na te oferowane przez państwo. Wsparcie tam oferowane dla dzieci z poważnymi zaburzeniami (zaburzenia umysłowe, poważne zaburze-nia mowy, porażenie mózgowe, zaburzezaburze-nia słuchu i wzroku) jest bezpłatne.
Uniwerytet im. Ivana Ogienko, Ukraina
System wczesnej terapii logopedycznej dla dzieci z zaburzeniami rozwoju psychoruchowego
na Ukrainie
Jeżeli dziecko cierpi na lżejsze zaburzenia (mowy, wzroku) koszta edukacji specjalnej są porównywalne do tych w szkole ogólnej.
Przyjmując jako podstawę zasadę dopasowania wsparcia do wieku dziec-ka, dzieci podzielone są na dwie grupy wiekowe; wczesne wspieranie przed przedszkolne (do 3. r.ż.) i wsparcie przedszkolne (pomiędzy 6.–7. r.ż.) (Синьов, 2007). Czynniki te są uwzględniane przy tworzeniu systemu wsparcia dla dzieci z zaburzeniami (rycina 2).
Rycina 2. System wczesnej rehabilitacji dzieci z zaburzeniami rozwoju Źródło: opracowanie własne.
Rycina 1. Specjalne instytucje rządowe i pozarządowe Źródło: opracowanie własne.
We wczesnym okresie przedszkolnym podejmuje się tylko działania ko-rekcyjne. Różni specjaliści są w to zaangażowani: pedagodzy, logopedzi, psy-cholodzy. Program jest realizowany zarówno na zajęciach grupowych – mat-ka i dziecko, w formie konsultacji medyczno-psychologiczno-pedagogicznej, w centrach rehabilitacyjnych, w instytucjach medycznych, jak i w szpitalach i centrach zdrowia dziecka. Takie wsparcie może przybrać formę: konsul-tacji (udzielanie porad rodzicom, jak opiekować się ich niepełnosprawnym dzieckiem) – spotkania odbywają się periodycznie – raz na miesiąc lub trzy miesiące lub tak często, jak potrzebują tego rodzice; działań korekcyjnych, polegających na systematycznej pracy specjalistów z dzieckiem (zazwyczaj 2–3 razy w tygodniu). Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że na Ukrainie odczuwalny jest znaczny brak instytucji i specjalistów, którzy mogliby sku-tecznie zająć się takimi działaniami korekcyjnymi. W wieku przedszkolnym program edukacji specjalnej dla dzieci z niepełnosprawnościami jest włącza-ny do ogólnego programu edukacji z uwzględnieniem klasyfikacji chorób;
dla dzieci z poważnymi zaburzeniami mowy, z opóźnieniem intelektualno--rozwojowym, z zaburzeniami wzroku i słuchu. Poniżej wymieniono nazwy najbardziej popularnych programów.
Ogólne programy nauczania dzieci przedszkolnych sprawnych i tych z za-burzeniami rozwoju:
– „SŁONECZNIK” (dla dzieci wieku przed przedszkolnym i przed-szkolnym) (Калуська, 2014);
– „Ukraińska edukacja przedszkolna” (Білан, 2012);
– „Dziecko – program edukacji dzieci dwu i trzyletnich” (Огнев’юк, 2016);
– OBERIG – program rozwoju dzieci w okresie przed przedszkolnym do 3. roku życia (Богуш, 2014);
– „Ja i Świat” – Program rozwoju dzieci w wieku przedszkolnym, nowe wydanie część 1, 2 (Аксьонова, 2014).
Programy specjalne edukacji dzieci przedszkolnych z zaburzeniami roz-woju:
– program rozwoju dzieci głuchych w wieku przedszkolnym (Луцько, 2013);
– „OKNO” program opracowany dla dzieci przedszkolnych o opóźnio-nym rozwoju (Сак, 2012);
– program rozwoju dzieci przedszkolnych z zaburzonym słuchem (Жук, 2013);
– „Podręcznik metodyczny terapii muzycznej dla dzieci w wieku przed-szkolnym ze złożonymi zaburzeniami rozwojowymi” (Квітка, 2013);
– program rozwoju dzieci przedszkolnych z zaburzeniami rozwoju ukła-du mięśniowego i kostnego (Романенко, Ханзерук, 2012);
– „ROZKVIT” złożony program rozwoju dzieci przedszkolnych ze spek-trum autyzmu (Скрипник, 2013);
– program rozwoju dzieci przedszkolnych z zaburzeniami spektrum au-tyzmu (Шульженко, 2013);
– program dla dzieci przedszkolnych z opóźnieniami rozwojowymi (Блеч, 2013);
– program „Prace korekcyjne nad rozwojem mowy dzieci pięcioletnich cierpiących na fonetyczne i fonemiczne zaburzenia mowy” (Рібцун, 2012);
– program „Korekta rozwoju mowy dzieci w starszym wieku szkolnym w ramach ogólnego programu niedorozwoju mowy” (Трофименко, 2012).
Wsparcie korekcyjne dla dzieci z niepełnosprawnością zapewnione jest w specjalnych grupach przy współpracy specjalistów – logopedy, peda-goga, tyflopedapeda-goga, surdopedagoda, terapeutów rekreacji, psychologów.
Tak więc możemy zapewnić odpowiedni proces rehabilitacji ukierunko-wany na jeden cel z uwzględnieniem indywidualnych zaburzeń rozwoju dziecka i jego specjalnych potrzeb. Na tym etapie zalecana jest systema-tyczna edukacja dziecka z zaburzeniami rozwoju wraz z działaniami ko-rekcyjnymi w zależności od stopnia zaburzenia – codziennie lub 2–3 razy w tygodniu.
Przedszkolna edukacja dzieci z zaburzeniami rozwoju opiera się na za-sadzie spójności i jedności z założonymi celami (Синьов, 2007). Postrze-gamy je w programach edukacyjnych dla 3–4-latków, 4–5-latków i starsza-ków przedszkolnych. Zarówno wiek, jak i nietypowe cechy rozwoju każdego dziecka są uwzględniane. Programy te z jednej strony są rekomendacją, a z drugiej stymulacją, gdyż przedszkola winny je adaptować, uwzględniając indywidualne potrzeby dziecka w szkole ogólnodostępnej i specjalnej. Bo-wiem wiek przedszkolny przygotowuje dzieci intelektualnie, ruchowo i wer-balnie do efektywnej nauki na poziomie szkolnym dostępnym dla każdego dziecka. Następnym krokiem jest odseparowanie instytucji edukacyjnych na Ukrainie od polityki i kościoła (Гаврилов, 2010). Żyje tu wiele osób reprezen-tujących różne ugrupowania polityczne i religijne, mających równe prawa.
Aby uniknąć niesnasek religijnych czy politycznych, system edukacji w tym przedszkolnej, jest niezależny od przekonań religijnych, które dzieci mogą hołubić w ogólnie dostępnych kościołach, do których uczęszczają.
Specjalną zasadą szczególnie przestrzeganą na Ukrainie jest angażowa-nie różnych instytucji w zależności od rodzaju i stopnia angażowa-niepełnosprawności
i objętych kierunków korekty i edukacji oraz opieki nad dzieckiem. Na Ukra-inie instytucje, które zajmują się edukacją i korektą dzieci w wieku żłobko-wym i przedszkolnym o nietypożłobko-wym rozwoju podlegają pod trzy minister-stwa: Edukacji i Nauki, Polityki Społecznej i Zdrowia. Wybierając instytucję i formę edukacji dziecka o nietypowym rozwoju, bierzemy pod uwagę: (1) wiek dziecka, (2) rodzaj zaburzeń rozwoju, (3) diagnozę kliniczną, co jest przyczyną zaburzenia, (4) diagnozę psychologiczno-pedagogiczną, jakie umiejętności należy usprawniać w zależności od stopnia zaburzenia i jego charakterystyki, (5) kształtowanie się umiejętności samodzielności i poru-szania się, (6) sytuację aspołeczną, (7) potrzeby dziecka.
Tak więc małe dzieci o nietypowym rozwoju w zależności od typu zabu-rzenia (wzroku, słuchu, intelektu, opóżnienia w rozwoju, lekkie lub umiar-kowane opóźnienie intelektualne, zaburzenia układu mięśniowego i kostne-go, zaburzenia spektrum autyzmu, zaburzenia komunikacji) są kierowane w każdym przypadku do następujących instytucji podległych Ministerstwu Edukacji i Nauki:
– specjalne ośrodki przedszkolne,
– grupy specjalne w przedszkolach ogólnych, – grupy przedszkolne w szkołach specjalnych,
– centra edukacyjno-rehabilitacyjne (dla dzieci z wieloma niepełnospraw-nościami),
– grupy dla matek z dziećmi (dzieci z zaburzeniami rozwoju w wieku przedszkolnym).
Dzieci z niepełnosprawnością w stopniu umiarkowanym i znacznym oraz ze złożonymi niepełnosprawnościami są zazwyczaj kierowane do instytucji podległych Ministerstwu Polityki Socjalnej (oddziały dla dzieci przedszkol-nych w szkołach z internatem i w domach dziecka dla dzieci z niepełno-sprawnościami).
Dzieci z zaburzeniami rozwoju, poddawane leczeniu medycznemu, oraz dzieci osierocone są zaś kierowane do następujących instytucji podległych Ministerstwu Zdrowia:
– oddziały dziecięce w szpitalach,
– gabinety logopedyczne w centrach zdrowia dziecka,
– specjalne grupy dla dzieci osieroconych z psychofizycznymi zaburze-niami w wieku wczesnoprzedszkolnym i przedszkolnym w domach dziecka i sanatoriach.
Od 11 września 2009 r. wprowadzono na Ukrainie na poziomie państwowym obowiązek wprowadzania nauczania integracyjnego w szkołach i przedszko-lach ogólnych. Do przedszkolnych grup integracyjnych przyjmowane są dzieci
z zaburzeniami układu mięśniowo-kostnego (poruszające się i o odowiednim stopniu samoobsługi), z zaburzeniami sensorycznymi (wzroku i słuchu), z po-ważnymi zaburzeniami mowy, o opóżnionym rozwoju, z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim. Dzieci te są poddawane opiece specjalistycznej w przedszkolach w ramach programów ogólnych na podstawie indywidualnego planu rozwoju dostosowanego do potrzeb dziecka z zaburzeniami rozwoju.
Indywidualne formy pomocy wczesnej interwencji dotyczą tylko najcięż-szych przypadków, kiedy mobilność dziecka jest ograniczona. Wówczas tera-peuci i pedagodzy odwiedzają te dzieci w ich domach, udzielając stosownej i całościowej pomocy.
Podsumowanie
J
ak widać, wszystkie dostępne na świecie formy pomocy edukacji i wspar-cia dla dzieci są dostępne na Ukrainie. Jedyny problem stanowią odległo-ści, jakie muszą rodzice i dzieci pokonać, aby taką pomoc otrzymać, gdyż ich relokacja nie jest najlepsza.W naszym kraju kładzie się nacisk na usystematyzowaną edukację wspie-rającą, która wydaje się być bardziej efektywna niż konsultacje (istnieją na to dowody). Ponadto stwierdzono, że najlepszą formą wspierania zaburzonych funkcji i procesów umysłowych jest połączenie tych obu technik. Na Ukrainie preferujemy organizowanie wsparcia w korelacji do jednostek chorobowych.
Ma to swój pozytywny efekt. Dzieci mogą uczyć się w tym samym tempie, na podstawie tego samego programu w zależności od ich potencjału. Krąg ich zainteresowań jest też podobny, tak więc i komunikacja jest łatwiejsza. Mają te same problemy, potrzeby, co pomaga ich rodzicom połączyć siły i poszukiwać bardziej efektywnych form wsparcia. Rodzice czują się lepiej w zespole ludzi z tymi samymi problemami, rozumieją się i okazują wsparcie.
Nauczanie integracyjne przedszkolaków stało się priorytetem w ostatnich latach (Гаврилов, 2010) i odgrywa ogromną rolę w systemie wczesnej eduka-cji, jako że pozwala to na włączenie do niej dzieci bez patologicznych zabu-rzeń z decyzją rodziców (integracja naturalna). Niestety ten trend napotyka jeszcze wiele problemów:
– brak specjalistów edukacji specjalnej;
– zbyt liczne grupy dzieci;
– brak tolerancji w grupie rodziców z dziećmi z zaburzeniami rozwoju z różnymi jednostkami chorobowymi (opóźnienie, zaburzenia układu mięśniowo-kostnego, zaburzenia spektrum autyzmu, czasami poważne zaburzenia mowy);
– przedszkola często źle pojmują stawiane im wyzwania związane z opie-ką i edukacją nad takimi dziećmi;
– nieodpowiednie warunki zakwaterowania dzieci z różnymi jednostka-mi chorobowyjednostka-mi.
Należy jednak podkreślić, że proces ten ulega zmianie. Musimy prze-trwać pewien okres początkowy, aby stworzyć autentyczny zgodny z prawem i narodową tradycją system edukacji oparty na naukowych doświadczeniach z zagranicy i naszych narodowych. Wierzymy, że w wyniku tego stworzymy najbardziej efektywne formy edukacji i wsparcia w edukacji integracyjnej dla małych dzieci z zaburzonym rozwojem na Ukrainie.
Bibliografia
Аксьонова, О. (2014). Програма розвитку дитини дошкільного віку «Я у Світі». У 2 ч.
А. Аніщук, Л. Артемова, О. Кононко (ред.), Київ: ТОВ «МЦФЕР-Україна».
Білан, О. (2012). Програма розвитку дитини дошкільного віку “Українське дошкіл-ля”. Л. Возна, О. Максименко та ін. Тернопіль: Мандрівець.
Блеч, Г. (2013). Програма розвитку дітей дошкільного віку з розумовою відсталістю.
Київ, https: www.mon.gov.ua.
Богуш, А. (2014). Програма розвитку дітей від пренатального періоду до трьох років
“Оберіг”. Тернопіль: Мандрівець.
Бондар, В. (2007). Історія олігофренопедагогіки: Підручник. В. Золотоверх. – Київ:
Знання.
Гаврилов, О. (2010). Основи корекційної педагогіки: навчально-методичний посіб- ник. М. Матвєєва, С. Миронова (ред.), Кам’янець-Подільський: Кам’янець-Поділь-ський національний університет імені Івана Огієнка.
Жук, В. (ред.). (2013). Програма розвитку дітей дошкільного віку зі зниженим слу-хом. Київ, https: www.mon.gov.ua.
Калуська, Л. (ред.). (2014). Комплексна програма розвитку, навчання і виховання ді-тей раннього віку “Соняшник”. Тернопіль: Мандрівець.
Квітка, Н. (ред.). (2013). Методичний посібник з музикотерапії для дітей дошкіль-ного віку зі складними порушеннями психофізичдошкіль-ного розвитку. Київ, https: www.
mon.gov.ua.
Луцько, К. (ред.). (2013). Програма розвитку глухих дітей дошкільного віку. Київ, https: www.mon.gov.ua.
Трофименко, Л. (2012). Корекційне навчання розвитку мовлення дітей старшого до-шкільного віку із загальним недорозвитком мовлення. Київ, shostka-osvita.edukit.
sumy.ua.
Огнев’юк, В. (ред.). (2016). Дитина: Освітня програма для дітей від двох до трьох років. Київ: Київський університет ім. Б. Гринченка.
Рібцун, Ю. (2012). Корекційна робота з розвитку мовлення дітей п’ятого року жит-тя із фонетико-фонематичним недорозвитком мовлення: програмно-методич-ний комплекс. Київ, https: www.mon.gov.ua.
Романенко, О., Ханзерук, Л. (ред.). (2012). Програма розвитку дітей дошкільного віку з порушеннями опорно-рухового апарату. Київ, https: www.mon.gov.ua.
Сак, Т. (ред.). (2012). «Віконечко». Програма розвитку, навчання та виховання дітей дошкільного віку із затримкою психічного розвитку. Київ: Міністерство освіти і науки України. Київ, https: www.mon.gov.ua.
Синьов, В. (2007). Корекційна психопедагогіка. Олігофренопедагогіка. Підручник.
Київ: Вид-во НПУ імені М.П. Драгоманова.
Скрипник, Т. (ред.). (2013). Комплексна програма розвитку дітей дошкільного віку з аутизмом «Розквіт». Київ: Гнозис.
Шульженко, Д. (ред.). (2013). Програма розвитку дітей дошкільного віку зі спектром аутистичних порушень. Київ, https: www.mon.gov.ua.