P
odsumowując dotychczasowe rozważania, warto podkreślić, że uw-zględnienie zaangażowania ojców i dynamiki interakcji w triadzie rodzi-ce–dziecko jest niezbędne dla lepszego zrozumienia zarówno mechanizmów patologizacji rozwoju dzieci urodzonych przedwcześnie oraz innych dzieci zagrożonych niepełnosprawnością, jak i mechanizmów chroniących rozwój.Ponadto, może mieć ono kluczowe znaczenie przy planowaniu wszelkich działań o charakterze wspierania rozwoju. Jak powiedział znany psychiatra i psychoterapeuta, Bessel van der Kolk, relacja rodzice–dziecko jest najpo-tężniejszą interwencją z zakresu zdrowia psychicznego znaną ludzkości.
Może być również najpotężniejszą formą wczesnej interwencji / wczesnego wspomagania rozwoju.
Bibliografia
Aarnoudse-Moens, C.S.H., Weisglas-Kuperus, N., van Goudoever, J.B., Ooster-laan, J. (2009). Meta-analysis of neurobehavioral outcomes in very preterm and/
or very low birth weight children. Pediatrics, 124, 717–728.
Aarnoudse-Moens, C.S.H., Weisglas-Kuperus, N., Duivenvoorden, H.J., Ooster-laan, J., van Goudoever, J.B. (2013). Neonatal and parental predictors of execu-tive function in very preterm children. Acta Paediatrica, 102(3), 282–286. DOI:
10.1111/apa.12101.
Anderson, P.J., De Luca, C.R., Hutchinson, E., Spencer-Smith, M.M., Roberts, G., Doyle, L.W. (2011). Attention problems in a representative sample of extremely preterm/extremely low birth weight children. Developmental Neuropsychology, 36(1), 57–73.
Baldoni, F., Facondini, E., Romeo, N., Minghetti, M., Cena, L., Landini, A., Crit-tenden, P. (2011). Attachment forerunners, dyadic sensitivity and development of the child in families with a preterm born baby (s. 422–430). 6th European AEPEA Con-gress on Psychopathology in Childhood and Adolescence.Bolonia, 5–7 maja 2011.
Cabrera, N.J., Tamis-LeMonda, C.S. (red.). (2013). Handbook of Father Involve-ment: Multidisciplinary Perspectives (wyd. 2 – Kindle Edition), New York: Taylor
& Francis.
Dudova, I., Kasparova, M., Markova, D., Zemankova, J., Beranova, S., Urbanek, T., Hrdlicka, M. (2014). Screening for autism in preterm children with ex-tremely and very low birth weight. Neuropsychiatric Disease and Treatment, 10, 277–282.
Feldman, R. (2007). Parent-infant synchrony and the construction of shared tim-ing; physiological precursors, developmental outcomes, and risk conditions. Jour-nal of Child Psychology and Psychiatry, 48(3–4), 329–354.
Filipiak, E. (2011). Z Wygotskim i Brunerem w tle. Słownik pojęć kluczowych. Byd-goszcz: Wydawnictwo UKW.
Fivaz-Depeursinge, E., Corboz-Warnery, A. (1999). The Primary Triangle. A De-velopmentaSystems View of Mothers, Fathers, and Infants. New York: Basic Books.
Greenberg, M.T., Crnic, K.A. (1988). Longitudinal Predictors of Developmental Status and Social Interaction in Premature and Full-Term infants at Age Two.
Child Development, 59(3), 554–570.
Happe, F., Frith, U. (2014). Annual research review: Towards a developmental neu-roscience of atypical social cognition. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 55(6), 553–577.
Hedenbro, M. (2006). The family triad – the interaction between the child, its mother, and father from birth to the age of 4 years. Stockholm: Karolinska University Press.
Hedenbro, M., Rydelius, P.A. (2014). Early interaction between infants and their parents predicts social competence at the age of four. Acta Paediatrica, 103, 268–274.
Hsu, H.-C., Jeng, S.-F. (2008). Two-months-olds’ attention and affective response to maternal still face: A comparison between term and preterm infants in Taiwan.
Infant Behavior and Development, 31, 194–206.
Johnson, S., Marlow, N. (2011). Preterm birth and childhood psychiatric disorders.
Pediatric Research, 69(5), 11R–18R.
Kmita, G. (2013). Od zaciekawienia do zaangażowania. O rozwoju samoregulacji w interakcjach z rodzicami niemowląt urodzonych skrajnie wcześnie, przedwcześnie i o czasie. Warszawa: Wydawnictwa UW.
Kmita, G. (2016). In the quest for sources of preterm babies’ resilience: The role of mother–father–infant interactions. Infant Mental Health Journal, 37, 1, 318–319.
Kmita, G., Kiepura, E. Majos, A. (2014). Paternal involvement and attention shar-ing in interactions of premature and full-term infants with fathers: a brief report.
Psychology of Language and Communication, 18(3), 190–203.
Kmita, G., Kiepura, E., Dragan, W.L., Kunkiewicz, A., Ołtarzewski, M., Cieślak--Osik, B., Urmańska, W., Lewandowska, D. (2011). Changes in basal salivary cor-tisol level in preterm versus full-term babies in the first year of life. Possible links to self-regulation. Plakat zaprezentowany na: 52nd Annual Meeting of the European Society for Pædiatric Research. Newcastle, UK, 14–17 paździenika 2011, http://
www.nature.com/pr/journal/v70/n5s/full/pr2011558a.html.
Kmita, G., Majewska, M. (2013). Regulacja interakcyjna w diadach matka–niemow-lę urodzone przedwcześnie. W: G. Kmita (red.), Dziecko urodzone przedwcześnie i jego rodzice. Wybrane zagadnienia psychologiczne (s. 105–124). Warszawa: Wy-dawnictwo Paradygmat.
Kornatowska, J. (2016). Kompetencje interakcyjne dzieci w wieku przedszkolnym uro-dzonych skrajnie przedwcześnie. Analiza interakcji w triadzie matka–ojciec–dziecko w sytuacji zabawy swobodnej i semiustrukturalizowanej. Niepublikowana praca ma-gisterska napisana pod kierunkiem Grażyny Kmity, Wydział Psychologii, Uni-wersytet Warszawski, Warszawa.
Lamb, M.E., Lewis, C. (2013). Father-child relationships. W: N.J. Cabrera, C.S. Tamis-LeMonda (red.), Handbook of Father Involvement: Multidisciplinary Perspectives (wyd. 2 – Kindle Edition, s. 116–131). New York: Taylor & Francis.
Lamb, M.E., Pleck, J.H., Charnov, E.L., Levine, J.A. (1987). A biosocial perspective on paternal behavior and involvement. W: J. Lancaster, J. Altmann, A.S. Rossi, L.R. Sherrod (red.), Parenting across the Lifespan: Biosocial Dimensions (s. 111–142).
Hawthorne, NY: Aldine de Gruyter.
Leidy, M.S., Schofield, T.J., Parke, R.D. (2013). Fathers’ contributions to children’s social development. W: N.J. Cabrera, C.S. Tamis-LeMonda (red.), Handbook of Father Involvement: Multidisciplinary Perspectives (wyd. 2 – Kindle Edition, s. 148–164). New York: Taylor & Francis.
Palkovitz, R. (1997). Reconstructing “involvement”: Expanding conceptualizations of men’s caring in contemporary families. W: A. Hawkins, D. Dollahite (red.),
Generative Fathering: Beyond Deficit Perspectives (s. 200–216). Thousand Oaks, CA, US: Sage.
Pleck, J.H. (2010). Paternal involvement: Revised conceptualization and theoreti-cal linkages with child outcomes. W: M.E. Lamb (red.), The Role of the Father in Child Development (wyd. 5, s. 58–93). Hoboken, NJ, US: John Wiley & Sons.
Sarkadi, A., Kristiansson, R., Oberklaid, F., Bremberg, S. (2008). Fathers’ involve-ment and children’s developinvolve-mental outcomes: a systematic review of longitudi-nal studies. Acta Pædiatrica, 97, 153–158.
Shugar, G.W. (1982). Interakcja, koordynacja linii działania i funkcjonowanie językowe.
Wrocław: Ossolineum.
Tamis-LeMonda, C.S., Baumwell, L., Cabrera, N.J. (2013). Fathers’ role in chil-dren’s language development. W: N.J. Cabrera, C.S. Tamis-LeMonda (red.), Handbook of Father Involvement: Multidisciplinary Perspectives (wyd. 2 – Kindle Edition, s. 132–147). New York: Taylor & Francis.
Telford, E.J., Fletcher-Watson, S., Gillespie-Smith, K., Pataky, R., Sparrow, S., Mur-ray, J.C., O’Hare, A., Boardman, J.P. (2016). Preterm birth is associated with atypical social orienting in infancy detected using eye tracking. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 57(7), 861–868.
Twardowski, A. (2004). Strategie nauczania wspierające rozwój psychiczny dziecka.
Wychowanie w Przedszkolu, 4, 3–9, http://www.zpd.amu.edu.pl/pdf/Andrzej_
Twardowski-Strategie_nauczania_wspierajace_rozwoj_psychiczny_dziecka.pdf.
Wood, D., Bruner, J.S., Ross, G. (1976). The role of tutoring in problem solving.
Journal of Child Psychology and Psychiatry, 17, 89–100.
Woodward, L.J., Clark, C.C., Pritchard, V.E., Anderson, P.J., Inder, T.E. (2011). Ne-onatal white matter abnormalities predict global executive function impairment in children born very preterm. Developmental Neuropsychology, 36(1), 22–41.