Badanie środków finansowych i zasadności roszczenia

Odnośnie do badania środków finansowych ETPC stwierdził, że naruszenie art. 6 ust. 1 nie wystąpi w sytuacji, gdy skarżący nie jest objęty zakresem

188 Zob. także 2005/630/WE: Decyzja Komisji z dnia 26 sierpnia 2005 r. ustanawiająca wzór formularza przekazania wniosku o pomoc prawną zgodnie z dyrektywą Rady 2003/8/WE, Dz.U. L 225 oraz 2004/844/WE: Decyzja Komisji z dnia 9 listopada 2004 r. ustanawiająca wzór formularza wniosku o pomoc prawną zgodnie z dyrektywą Rady 2003/8/WE w celu usprawnienia dostępu do wymiaru sprawiedliwości w sporach transgranicznych poprzez ustanowienie minimum wspólnych zasad odnoszących się do pomocy prawnej w sporach o tym charakterze (notyfikowana jako dokument nr K(2004) 4285), Dz.U. L 365.

189 Dyrektywa Rady 2003/8/WE z dnia 27 stycznia 2003 r. w celu usprawnienia dostępu do wymiaru sprawiedliwości w sporach transgranicznych poprzez ustanowienie minimalnych wspólnych zasad odnoszących się do pomocy prawnej w sporach o tym charakterze, Dz.U. L 026.

190 Dyrektywa Rady 2005/85/WE z dnia 1 grudnia 2005 r. w sprawie ustanowienia minimalnych norm dotyczących procedur nadawania i cofania statusu uchodźcy w państwach

członkowskich, Dz.U. L 326 (dyrektywa w sprawie procedur azylowych), art. 10 i 15; Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/32/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie wspólnych procedur udzielania i cofania ochrony międzynarodowej, Dz.U. L 180 (przekształcona dyrektywa w sprawie procedur), art. 8, 12, 20 i 21; oraz Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 604/2013 z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie ustanowienia kryteriów i mechanizmów ustalania państwa członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej złożonego w jednym z państw członkowskich przez obywatela państwa trzeciego lub bezpaństwowca), Dz.U. L 180/31, art 27 ust. 5 i 6. Zob. także FRA (2014), Podręcznik europejskiego prawa dotyczącego azylu, granic i imigracji, Luksemburg, Urząd Publikacji, s. 113–114.

systemu pomocy prawnej, ponieważ jego dochód przekracza kryteria finan-sowe, pod warunkiem, że nie doszło do naruszenia istoty prawa dostępu do sądu¹⁹¹.

Państwa nie są zobowiązane do przeznaczenia środków publicznych w celu zapewnienia pełnej równości broni pomiędzy osobą otrzymującą pomoc a stroną przeciwną „pod warunkiem, że każda ze stron zyskuje możliwość przed-stawienia swojego stanowiska w warunkach, które nie stawiają jej w znacznie gorszej sytuacji niż strona przeciwna”¹⁹².

Odmowa przyznania pomocy prawnej ze względu na zasadność – z uwagi na niewystarczające szanse wygrania sprawy lub z uwagi na niepoważny cha-rakter powództwa lub fakt, że zostało wytoczone w złej wierze (na przykład jedynie w celu dokuczenia) – także może być uzasadniona¹⁹³. Aby uniknąć arbitralności, system pomocy prawnej powinien ustanawiać sprawiedliwy mechanizm selekcji spraw kwalifikujących się do skorzystania z pomocy¹⁹⁴. Do państw należy utworzenie systemów zgodnych z EKPC¹⁹⁵. Brak podjęcia oficjal-nej decyzji w przedmiocie wniosku o przyznanie pomocy prawoficjal-nej może stano-wić naruszenie art. 6 ust. 1¹⁹⁶.

W świetle prawa RE i prawa Unii kwestia tego, czy interesy wymiaru sprawie-dliwości wymagają przyznania jednostce pomocy prawnej zależy od następu-jących czynników:

• znaczenie sprawy dla jednostki;

• złożoność sprawy;

• możliwość jednostki w zakresie występowania samodzielnie.

191 ETPC, Glaser przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, nr 32346/96, 19 września 2000 r., pkt 99.

Zob. także ETPC, Santambrogio przeciwko Włochom, nr 61945/00, 21 września 2004 r., pkt 58 (koszty zastępstwa procesowego pokryła rodzina skarżącego).

192 ETPC, Steel i Morris przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, nr 68416/01, 15 lutego 2005 r., pkt 62.

193 ETPC, Staroszczyk przeciwko Polsce, nr 59519/00, 22 marca 2007 r., pkt 129. Zob. także ETPC, Steel i Morris przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, nr 68416/01, 15 lutego 2005 r., pkt 62.

194 ETPC, Gnahoré przeciwko Francji, nr 40031/98, 19 września 2000 r., pkt 41.

195 ETPC, Siałkowska przeciwko Polsce, nr 8932/05, 22 marca 2007 r., pkt 107.

196 ETPC, A.B. przeciwko Słowacji, nr 41784/98, 4 marca 2003 r., pkt 61–63.

Na przykład złożoność procedur czy też kwestii natury prawnej lub okoliczno-ści faktycznych w sprawie może powodować konieczność przyznania pomocy prawnej. Może ona być także wymagana w sytuacji, gdy brak pomocy praw-nej narusza „samą istotę” prawa dostępu do sądu przysługującego skarżącym (zob. sekcję 4.1.2 dotyczącą praktycznej i skutecznej pomocy obrońcy)¹⁹⁷. Euro-pejski Trybunał Praw Człowieka uwzględnia także wymogi ustawowe zastęp-stwa procesowego¹⁹⁸.

Istotne znaczenie mają też szczególne okoliczności każdej sprawy. Kluczowe jest zbadanie, czy jednostka „byłaby zdolna do odpowiedniej i zadowalającej obrony swego stanowiska bez pomocy prawnika”¹⁹⁹. Na przykład w sprawach mających za przedmiot kwestie o szczególnym znaczeniu dla jednostki (takie jak kontakt z dziećmi) pomoc prawna może być wymagana, w szczególności jeżeli jednostka należy do grupy osób wymagających szczególnego traktowa-nia (przykładowo z uwagi na problemy psychiczne)²⁰⁰. Pomoc prawna może też być obowiązkowa w przypadku powództwa o złożonym charakterze, wymaga-jącego stałej reprezentacji przez doświadczonego prawnika²⁰¹. Istnienie poważ-nych rozbieżności w kwestii reprezentacji prawnej dostępnej dla stron (tak jak w przypadku sporów pomiędzy jednostkami a międzynarodowymi korpora-cjami) także może stanowić naruszenie art. 6 EKPC²⁰².

Przykład: W sprawie McVicar przeciwko Zjednoczonemu Królestwu²⁰³ skar-żący opublikował artykuł sugerujący, że znany sportowiec stosował środki dopingujące. Sportowiec wniósł pozew o naruszenie dóbr osobistych.

Skarżący, który nie korzystał z usług zastępstwa procesowego, przegrał sprawę i zasądzono od niego koszty postępowania. Wniósł on skargę do ETPC, podnosząc, że brak dostępu do pomocy prawnej stanowił naruszenie przysługującego mu prawa dostępu do sądu. W postępowaniu występował on w charakterze pozwanego, a więc kwestia pomocy prawnej wiązała się ze sprawiedliwym charakterem postępowania.

197 ETPC, Mirosław Orzechowski przeciwko Polsce, nr 13526/07, 13 stycznia 2009 r., pkt 22.

198 ETPC, Airey przeciwko Irlandii, nr 6289/73, 9 października 1979 r., pkt 26.

199 ETPC, McVicar przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, nr 46311/99, 7 maja 2002 r., pkt 48.

200 ETPC, Nenov przeciwko Bułgarii, nr 33738/02, 16 lipca 2009 r., pkt 52.

201 ETPC, Steel i Morris przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, nr 68416/01, 15 lutego 2005 r., pkt 69.

202 Tamże.

203 ETPC, McVicar przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, nr 46311/99, 7 maja 2002 r., pkt 48–53.

Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł, że ustalenie, czy zastępstwo procesowe było wymagane zależało od szczególnych okoliczności sprawy, a zwłaszcza od tego, czy jednostka byłaby zdolna do odpowiedniej i zado-walającej obrony swego stanowiska bez pomocy prawnika. Zasady, jakie znalazły zastosowanie w tej sprawie w odniesieniu do pozwanego były identyczne, jak te zastosowane w sprawie Airey przeciwko Irlandii.

Powództwo o naruszenie dóbr osobistych wytoczyła stosunkowo zamożna i znana osoba. Skarżący musiał powołać świadków i przeanalizować mate-riał dowodowy w procesie, który trwał ponad dwa tygodnie. Z drugiej strony był to wykształcony i doświadczony dziennikarz, który mógł być zdolny do formułowania przekonujących argumentów w sądzie. W takich okolicznościach Trybunał orzekł, że nie doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 EKPC.

Obiecujące praktyki

Oferowanie pomocy prawnej online w celu zapewnienia dostępu do wymiaru sprawiedliwości

W Hiszpanii Naczelna Rada Adwokacka z  powodzeniem wdrożyła system umożliwiający skarżącym wystąpienie za pośrednictwem jednej strony internetowej z wnioskiem o zwolnienie od kosztów procesowych i ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Dzięki takiemu rozwiązaniu wnioskodawcy nie muszą kompilować szeregu dokumentów na poparcie wniosków i znacznie szybciej są one rozpatrywane.

Źródło: Nagrody „Kryształowa Waga Temidy” za 2014 r. organizowane wspólnie przez Radę Europy i Komisję Europejską.

3.2. Pomoc prawna w postępowaniach