Opóźnienia w wykonaniu prawomocnych wyroków

Najważniejsze kwestie

• Prawo dostępu do sądu obejmuje prawo do egzekwowania orzeczeń sądowych. Nie-wykonanie wyroku może prowadzić do nieuzasadnionego utrudniania dostępu do wymiaru sprawiedliwości i naruszenia art. 13 EKPC.

• W orzecznictwie ETPC wypracowano szereg kryteriów istotnych przy ustalaniu zasad-ności opóźnienia, takich jak złożoność postępowania egzekucyjnego, zachowanie skarżącego i właściwych organów oraz zasądzona kwota i charakter wyroku.

• W świetle prawa Unii niewykonanie wyroku narusza zobowiązania państwa człon-kowskiego wynikające z art. 4 ust. 3 TUE i art. 19 TUE oraz przewidziane w Karcie praw podstawowych UE. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej nie miał jeszcze okazji orzekać w tej kwestii na mocy art. 47.

Niewykonanie wyroków sądowych ogranicza dostęp do wymiaru sprawie-dliwości. Może to prowadzić do naruszenia ochrony podstawowych praw i pozbawiać jednostki skutecznej ochrony sądowej. Tym samym niewyko-nanie wyroków sądowych jest też równoznaczne z naruszeniem zasady praworządności⁴²⁴.

W świetle prawa RE prawo dostępu do sądu obejmuje prawo do wykonania orzeczenia sądowego bez zbędnej zwłoki. Niewykonanie wyroków sądów kra-jowych jest zatem objęte zakresem art. 6 EKPC⁴²⁵. Opóźnienia w wykonaniu

424 Rada Europy, CCJE (2010), Opinion n°13 (2010) on the role of Judges in the enforcement of judicial decisions [Opinia nr 13 (2010) w sprawie roli sędziów w egzekwowaniu orzeczeń sądowych], Strasburg, pkt 7; Rada Europy, CEPEJ (2007), Enforcement of court decisions in Europe [Egzekwowanie orzeczeń sądowych w Europie], CEPEJ Studies nr 8, Strasburg; CEPEJ (2010), Access to justice in Europe [Dostęp do wymiaru sprawiedliwości w Europie], Strasburg;

Rada Europy, CEPEJ (2008), Checklist for promoting the quality of justice and the court [Lista kontrolna służąca propagowaniu jakości wymiaru sprawiedliwości i sądów], Strasburg, np. s. 16.

425 ETPC, Hornsby przeciwko Grecji, nr 18357/91, 19 marca 1997 r., pkt 40., zob. także Komitet Praw Człowieka ONZ (HRC) (2005), sprawa nr 823/1998, Czernin przeciwko Republice Czeskiej, 29 marca 2005 r. (w której orzeczono, że bezczynność i opieszałość w wykonywaniu decyzji naruszają art. 14 MPPOiP).

wyroku także mogą prowadzić do naruszenia⁴²⁶. Państwa zobowiązane są do zapewnienia, aby prawomocne i wiążące wyroki były wykonywane. Jeżeli opóźnienie lub niewykonanie wyroku nastąpiło z przyczyn leżących po stronie państwa, może to być podstawą roszczenia wynikającego z art. 13 EKPC.

Przykład: W sprawie Ivanov przeciwko Ukrainie⁴²⁷ skarżący zarzucał nie-wykonanie wyroków na jego rzecz oraz brak skutecznego środka praw-nego na szczeblu krajowym.

Europejski Trybunał Praw Człowieka potwierdził, że państwo ponosi odpo-wiedzialność za wykonanie prawomocnych orzeczeń, jeżeli czynniki utrud-niające lub blokujące ich pełne i terminowe wykonanie pozostają w gestii władz. Trybunał zbadał kwestię egzekwowania wyroków na mocy art. 6 i wskazał następujące czynniki jako istotne przy ustalaniu zasadności opóźnienia: (i) złożoność postępowania egzekucyjnego; (ii) zachowanie skarżącego i właściwych organów; oraz (iii) zasądzona kwota i charakter wyroku. Trybunał orzekł, że doszło do naruszenia art. 6 i art. 13 EKPC.

Niewłaściwe jest wymaganie od jednostki, która uzyskała wyrok przeciwko państwu, aby wszczynała postępowanie egzekucyjne celem uzyskania zaspo-kojenia na jego mocy⁴²⁸. Obowiązek działania leży po stronie państwa. Organ publiczny nie może powołać się na brak środków w celu uzasadnienia braku spłaty wierzytelności zgodnie z zarządzeniem sądu⁴²⁹. Ponadto opóźnie-nie w płatnościach w następstwie postępowania egzekucyjnego opóźnie-nie stanowi odpowiedniego zadośćuczynienia⁴³⁰. Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdził, że w sprawach dotyczących niewykonania orzeczeń sądowych środki krajowe, mające na celu zapewnienie terminowego wykonania mają

„największą wartość”. Jednakże państwa mają możliwość wyboru środka prawnego [odwoławczego] o charakterze czysto odszkodowawczym, jeżeli

426 Rada Europy, Komitet Ministrów (2003), Recommendation Rec(2003)17 to member states on enforcement [Zalecenie Rec(2003)17 dla państw członkowskich w sprawie egzekucji], 9 września 2003 r. Zob. także Rada Europy, CEPEJ (2009), Guidelines for a better implementation of the existing Council of Europe Recommendation on enforcement [Wytyczne w sprawie lepszego wdrażania istniejącego zalecenia Rady w sprawie egzekwowania].

427 ETPC, Yuriy Nikolayevich Ivanov przeciwko Ukrainie, nr 40450/04, 15 października 2009 r., pkt 53–57.

428 ETPC, Scordino przeciwko Włochom (nr 1), nr 36813/97, 29 marca 2006 r., pkt 198.

429 ETPC, Sacaleanu przeciwko Rumunii, nr 73970/01, 6 września 2005 r.

430 ETPC, Karahalios przeciwko Grecji, nr 62503/00, 11 grudnia 2003 r., pkt 23.

środek ten spełnia określone wymogi (szczegółowe omówienie kwestii odszkodowania jako środka prawnego [odwoławczego] w sprawach dotyczą-cych niewykonania, zob. sekcję 5.2.1).

W świetle prawa Unii art. 47 Karty praw podstawowych znajduje zastoso-wanie do wszystkich praw wynikających z prawa Unii i przyznaje wszyst-kim prawo do skutecznej ochrony sądowej tych praw. Niewykonanie wyroku narusza zobowiązania państwa członkowskiego wynikające z art. 4 ust. 3 TUE i art. 19 TUE (zob. rozdział 1) oraz przewidziane w Karcie praw podstawowych.

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej nie miał (jeszcze) okazji orzekać w tej kwestii na mocy art. 47.

Jeśli chodzi o bardziej ogólną kwestię egzekwowania wyroków, UE przyjęła przepisy prawa wtórnego służące regulowaniu transgranicznego uznawania i wykonywania wyroków. Na przykład⁴³¹:

• Europejski Tytuł Egzekucyjny (ETE) stanowi środek dostępny w celu egze-kwowania bezspornych wyroków w sprawach cywilnych lub handlowych w innych państwach członkowskich UE⁴³². Bezsporny charakter oznacza, że pozwany uznał roszczenie, sąd zatwierdził ugodę sądową lub pozwany nie stawił się i nie sprzeciwił się roszczeniom. Jednostki mogą uzyskać stwierdzenie wykonalności. Europejski Tytuł Egzekucyjny przesyłany jest następnie organowi egzekucyjnemu odpowiedniego państwa członkow-skiego UE. Istnieją wyraźne wyjątki, takie jak sprawy dotyczące testa-mentów i dziedziczenia lub majątku małżeńskiego.

• Jeżeli zastosowanie ETE nie jest możliwe, od 2001 r. jednostkom przy-sługuje prawo do egzekwowania wyroków poprzez powołanie się

431 Inne przykłady to Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego, Dz.U. L 201/107;

Rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, Dz.U. L 338/1; oraz Rozporządzenie Rady (WE) nr 4/2009 z dnia 18 grudnia 2008 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy w zakresie zobowiązań alimentacyjnych, OJ L 7/1.

432 Rozporządzenie nr 805/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r.

w sprawie utworzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych, Dz.U. L143. Rozporządzenie nie ma zastosowania do Danii.

na rozporządzenie Bruksela I⁴³³. Wyłączeniu podlegają postępowania arbitrażowe, upadłościowe i dotyczące stosunków małżeńskich. Nowe rozporządzenie Bruksela II w wersji przekształconej – które zastąpiło rozporządzenie Bruksela I z 2001 r. – weszło w życie w dniu 10 stycz-nia 2015 r.⁴³⁴ Rozporządzenie Bruksela I nadal stosuje się jednak do postę-powań rozpoczętych przed tą datą.

Obiecujące praktyki

Skuteczne egzekwowanie wyroków

Egzekucją długów w Szwecji zajmuje się Swedish Enforcement Authority (SEA).

Wierzyciel występuje o egzekucję. Jeżeli załączono wszystkie niezbędne dokumenty, SEA zawiadamia dłużnika o długu, udzielając mu dwutygodniowego terminu na spłatę lub zakwestionowanie długu. W przypadku gdy dłużnik nie dokona płatności, możliwe jest rozpoczęcie egzekucji długu. Swedish Enforcement Authority poszukuje składników majątku, które mogą zostać zajęte na poczet spłaty długu (na przykład poprzez rejestr gruntów, rejestr spółek i rozliczenia podatkowe). Dłużnik zobowiązany jest do udzielenia informacji na temat posiadanego majątku i może zostać zapytany o jego składniki. Osoby trzecie zobowiązane są do udzielenia informacji na temat składników majątku należących do dłużnika, ale znajdujących się w pieczy osób trzecich. Swedish Enforcement Authority dokonuje oceny informacji i  zajęcia tych składników majątku, które mogą pokryć dług w sposób najmniej krzywdzący dla dłużnika.

W przypadku gdy zajęciu podlegają środki na rachunku bankowym, przelew na rzecz SEA realizowany jest w ciągu kilku dni, a następnie środki przekazywane są wierzycielowi.

Źródło: The Swedish Enforcement Authority.

433 Rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych, Dz.U. L12. Zakres tych przepisów rozszerzono na Danię w drodze 2006/325/WE: Decyzji Rady z dnia 27 kwietnia 2006 r. dotyczącej zawarcia Umowy pomiędzy Wspólnotą Europejską a Królestwem Danii w sprawie właściwości sądów oraz uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, Dz.U. 120. Zob. także konwencję o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (konwencja z Lugano), Dz.U. 2007 L339, 30 października 2007 r., podpisaną przez UE, Danię, Islandię, Norwegię i Szwajcarię.

434 Rozporządzenie nr 1215/2012 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2012 r.

w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (wersja przekształcona), Dz.U. L351. Dania nie uczestniczyła w przyjęciu rozporządzenia.

UE Omówione

zagadnienia RE

Czas trwania postępowania Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47 (prawo do skutecznego środka prawnego)

EKPC, art. 6 ust. 1 (prawo do rzetelnego procesu sądowego)

Postępowania

inne niż karne ETPC, Oršuš i in. przeciwko Chorwacji, nr 15766/03, 2010 Postępowania

karne ETPC, Malkov przeciwko Estonii, nr 31407/07, 2010

Ustalanie czasu trwania postępowania TSUE, C-500/10, Ufficio IVA di

Piacenza przeciwko Belvedere

sprawy ETPC, Matoń przeciwko Polsce, nr 30279/07, 2009

Zachowanie

skarżącego ETPC, Veliyev przeciwko Rosji, nr 24202/05, 2010

Zachowa-nie organów

krajowych

ETPC, Sociedade de Construções Martins & Vieira, Lda. i in.

przeciwko Portugalii, nr 56637/10 i in., 2014