SKRÓTY I AKRONIMY
2 SPRAWIEDLIWE I JAWNE ROZPATRZENIE SPRAWY PRZEZ
2.3. Czym jest sprawiedliwe i jawne rozpatrzenie sprawy?
2.3.2. Jawne [publiczne] rozpatrzenie sprawy
W świetle prawa RE i prawa Unii pojęcie dostępu do wymiaru sprawiedliwości obejmuje także prawo do jawnego [publicznego] rozpatrzenia sprawy. Pomaga to propagować zaufanie do sądów poprzez widoczny i przejrzysty wymiar sprawiedliwości130. W tym względzie art. 47 Karty praw podstawowych UE odpowiada art. 6 EKPC.
W prawo do jawnego rozpatrzenia sprawy w sposób dorozumiany wpisuje się prawo do ustnej rozprawy131. Przykładowo w postępowaniach karnych oskar-żony powinien mieć zasadniczo prawo do udziału w rozprawie przed sądem pierwszej instancji132. Prawo do rozprawy ustnej jest istotne z tego względu, że w przypadku nieobecności na rozprawie dana osoba nie może wykonywać innych praw z art. 6 ust. 3 EKPC. Jednakże osobiste stawiennictwo oskarżonego
126 ETPC, Hirvisaari przeciwko Finlandii, nr 49684/99, 27 września 2001 r., pkt 32.
127 ETPC, Hansen przeciwko Norwegii, nr 15319/09, 2 października 2014 r., pkt 71 i nast.
128 Rada Europy, Protokół nr 7 do EKPC, CETS nr 117, 1984, art. 2.
129 Zob. na przykład ETPC, Monnell i Morris przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, nr 9562/81 i 9818/82, 2 marca 1987 r., pkt 54.
130 ETPC, Pretto i in. przeciwko Włochom, nr 7984/77, 8 grudnia 1983 r., pkt 21.
131 ETPC, Allan Jacobsson (nr 2 ) przeciwko Szwecji, nr 16970/90, 19 lutego 1998 r., pkt 46. Zob.
także TSUE, C-399/11, Stefano Melloni przeciwko Ministerio Fiscal, 26 lutego 2013 r., pkt 49.
132 ETPC, Tierce i in. przeciwko San Marino, nr 24954/94, 24971/94, 24972/94, 25 lipca 2000 r., pkt 94; ETPC, Jussila przeciwko Finlandii [GC], nr 73053/01, 23 listopada 2006 r., pkt 40.
nie ma tak kluczowego znaczenia dla rozprawy apelacyjnej jak w przypadku rozprawy w procesie głównym. Sposób zastosowania art. 6 do postępowań przed sądami apelacyjnymi zależy od szczególnych cech danego postępowa-nia, przy czym należy uwzględnić całość postępowania w krajowym porządku prawnym oraz rolę, jaką odgrywa w nim sąd apelacyjny133. Ponadto prawo do rozprawy ustnej nie ma charakteru bezwzględnego i rezygnacja z niego może być uzasadniona w niektórych okolicznościach, w zależności od charakteru kwestii przedłożonych do rozstrzygnięcia przez sąd134. Przykładowo rozprawa ustna może się nie odbyć w sytuacji, gdy nie występują kwestie związane z wiarygodnością czy sporne fakty, które wymagają ustnego przedstawie-nia dowodów lub przesłuchaprzedstawie-nia świadków135. W przypadku gdy proces karny przeprowadzany jest in absentia i oskarżony nie ma wiedzy o postępowaniu, należy mu zapewnić możliwość wniesienia o ponowne rozpatrzenie sprawy po powzięciu wiadomości o oskarżeniu. W postępowaniach cywilnych rozstrzy-gnięcie bez przeprowadzenia rozprawy możliwe jest w sprawach mających za przedmiot kwestie prawne o ograniczonym charakterze136 lub w sytuacjach, gdy postępowania mają charakter wyłącznie prawny lub techniczny137. Jed-nakże co do zasady jednostce przysługuje prawo do jawnej rozprawy ustnej przed pierwszym i jedynym sądem badającym jej sprawę138.
Artykuł 6 ust. 1 EKPC wyraźnie zezwala na wyłączenie udziału prasy i publiczności:
• ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpie-czeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym;
• gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron; albo też
133 ETPC, Kremzow przeciwko Austrii, nr 12350/86, 21 września 1993 r., pkt 58–59; ETPC, Hermi przeciwko Włochom [GC], nr 18114/02, 18 października 2006 r., pkt 60. Odnośnie do procesów in absentia w UE zob. Rada Unii Europejskiej (2009), Decyzja ramowa Rady 2009/299/WSiSW z dnia 26 lutego 2009 r. zmieniająca decyzje ramowe 2002/584/WSiSW, 2005/214/WSiSW, 2006/783/WSiSW, 2008/909/WSiSW oraz 2008/947/WSiSW i tym samym wzmacniająca prawa procesowe osób oraz ułatwiająca stosowanie zasady wzajemnego uznawania do orzeczeń wydanych pod nieobecność danej osoby na rozprawie, Dz.U. L 81/24.
134 ETPC, Kremzow przeciwko Austrii, nr 12350/86, 21 września 1993 r., pkt 59.
135 ETPC, Jussila przeciwko Finlandii [GC], nr 73053/01, 23 listopada 2006 r., pkt 41–42 i 47–48.
136 ETPC, Valová, Slezák i Slezák przeciwko Słowacji, nr 44925/98, 1 czerwca 2004 r., pkt 65–68.
137 ETPC, Koottummel przeciwko Austrii, nr 49616/06, 10 grudnia 2009 r., pkt 19.
138 ETPC, Becker przeciwko Austrii, nr 19844/08, 11 czerwca 2015 r., pkt 39.
• kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.
Konieczność zachowania poufności zawodowej także może uzasadniać wpro-wadzenie ograniczeń139. Dzieciom zapewnia się wyraźną ochronę i istnieje możliwość wyłączenia całej kategorii postępowań z uwagi na potrzebę zagwa-rantowania ich ochrony140.
Przykład: W sprawie Khrabrova przeciwko Rosji141 skarżąca pracowała jako nauczycielka w Moskwie, w lutym 2002 r. została zwolniona w następ-stwie sporu, w jaki wdała się z uczniem podczas lekcji. Skarżąca wnio-sła powództwo cywilne przeciwko szkole, domagając się odszkodowania i przywrócenia do pracy, a następnie skierowała do ETPC skargę na nie-rzetelne postępowanie. Wszczególności podnosiła, że sąd krajowy nie przeprowadził rozprawy publicznej z uwagi na interes zaangażowanych w sprawę nieletnich.
Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał argumenty sądu krajowego uza-sadniające przeprowadzenie rozprawy za zamkniętymi drzwiami za nieja-sne. Z podanych powodów wynikało, że publiczna rozprawa niekorzystnie wpłynęłaby na edukację nieokreślonej grupy nieletnich. Trybunał wska-zał, że sądy krajowe zobowiązane są podać wystarczające powody uza-sadniające wyłączenie wymiaru sprawiedliwości spod kontroli publicznej, która stanowi istotne zabezpieczenie przed arbitralnością. Jednakże w tym przypadku nie zostało to zrobione w sposób właściwy. Publiczna rozprawa, która odbyła się następnie przed sądem apelacyjnym nie naprawiła naru-szenia z uwagi na brak wymaganego zakresu; w szczególności, sąd apela-cyjny nie przesłuchał ponownie świadków. Trybunał orzekł, że doszło do naruszenia prawa do rozprawy publicznej na mocy art. 6 EKPC.
Można się zrzec prawa do publicznego rozpatrzenia sprawy, przy czym musi do tego dojść z własnej woli, w sposób jednoznaczny i bez naruszania istotnego interesu publicznego. Przykładowo nawet w przypadku gdy osoba oskarżona nie stawi się osobiście na rozprawie, nie dochodzi do naruszenia, jeżeli osoba
139 ETPC, Diennet przeciwko Francji, nr 18160/91, 26 września 1995 r., pkt 34–35.
140 ETPC, B. i P. przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, nr 36337/97 i 35974/97, 24 kwietnia 2001 r., pkt 3738.
141 ETPC, Khrabrova przeciwko Rosji, nr 18498/04, 2 października 2012 r., pkt 50–53.
ta została powiadomiona o dacie i miejscu procesu lub była reprezentowana przez obrońcę posiadającego pełnomocnictwo142.