Instytucjonalne wymogi dotyczące skutecznego

[odwoławczego]

W świetle prawa RE art. 13 EKPC przewiduje prawo do środka odwoławczego do „organu państwowego”. Nie musi to być koniecznie organ sądowy, ale przyjmuje się, że sądowe środki odwoławcze stanowią solidne gwarancje nie-zawisłości, dostępu dla ofiar i rodzin, a także egzekwowania wyroków zgodnie

331 Zob. ETPC, Stubbings i in. przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, nr 22083/93 i 22095/93, 22 października 1996 r.

332 ETPC, Krasuski przeciwko Polsce, nr 61444/00, 14 czerwca 2005 r., pkt 71.

333 Rada Europy, Komitet Ministrów (2010), Recommendation Rec(2010)3 to member states on effective remedies for excessive length of proceedings [Zalecenie Rec(2010)3 dla państw członkowskich dotyczące skutecznych środków odwoławczych na przewlekłość postępowania], 24 lutego 2010 r., pkt 11.

z wymogami art. 13 (zob. sekcję 2.4.1 dotyczącą organów pozasądowych w ujęciu ogólnym)³³⁴.

Przy ustalaniu, czy dany organ jest w stanie zapewnić skuteczny środek prawny [odwoławczy] należy wziąć pod uwagę okoliczności faktyczne sprawy, charakter danego prawa oraz uprawnienia i gwarancje organu³³⁵.

Przykład: W sprawie Ramirez Sanchez przeciwko Francji³³⁶ skarżący został skazany na karę dożywotniego pozbawienia wolności za udział w zama-chach terrorystycznych we Francji. Był on przetrzymywany w odosobnie-niu przez osiem lat i dwa miesiące, rzekomo z powodu niebezpieczeństwa, jakie stwarzał, konieczności utrzymania porządku i bezpieczeństwa na terenie więzienia oraz prawdopodobieństwa, że podejmie on próbę ucieczki. Skarżący odwołał się do sądu administracyjnego, wnosząc o uchylenie decyzji o umieszczeniu go w odosobnieniu. Sąd oddalił odwoła-nie, wskazując, że środek ten miał charakter wewnętrzny, a zatem w tam-tym czasie nie kwalifikował się do przekazania do rozpatrzenia przez sądy administracyjne.

Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł, że doszło do naruszenia art. 13, ale nie art. 3 z uwagi na brak w prawie francuskim środka odwoławczego umożliwiającego skarżącemu zakwestionowanie decyzji o przedłuże-niu okresu przetrzymywania go w odosobnieprzedłuże-niu. Trybunał zauważył, że z uwagi na poważne skutki, jakie odosobnienie wywiera w kontekście warunków zatrzymania, konieczne jest przyznanie skutecznego środka prawnego do organu sądowego.

Organy krajowe, o których mowa w art. 13 EKPC muszą spełniać okre-ślone kryteria. Wymagana jest niezależność instytucjonalna. Przykładowo w sytuacji gdy komendant policji dysponował swobodą uznania odnośnie do przekazywania spraw policyjnemu organowi ds. rozpatrywania skarg (nie-zależnemu organowi) w celu ich zbadania, nie zostały spełnione wymagane

334 ETPC, Z i in. przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, nr 29392/95, 10 maja 2001 r., pkt 110.

335 ETPC, Kudła przeciwko Polsce, nr 30210/96, 26 października 2000 r., pkt 157. Bardziej aktualna sprawa, zob. ETPC, Ališić i in. przeciwko Bośni i Hercegowinie, Chorwacji, Serbii, Słowenii i Byłej Jugosłowiańskiej Republiki Macedonii, nr 60642/08, 16 lipca 2014 r., pkt 131–136.

336 ETPC, Ramirez Sanchez przeciwko Francji, nr 59450/00, 4 lipca 2006 r.

normy niezależności³³⁷. Uprawnienia w zakresie podejmowania wiążących decyzji także są istotne. Organ, który nimi nie dysponuje może być uznany za niezdolny do zapewnienia skutecznego środka prawnego [odwoławczego]

– w szczególności w sytuacji, gdy nie posiada także gwarancji procesowych, takich jak prawo do reprezentowania w sądzie czy ujawniania decyzji³³⁸. Śro-dek prawny [odwoławczy] uzależniony od całkowicie uwarunkowanej politycz-nie decyzji politycz-nie jest wystarczający³³⁹.

W świetle prawa Unii, jak wskazano w sekcji 5.1.2, art. 47 Karty praw pod-stawowych UE uprawnia jednostki do żądania skutecznego środka prawnego przed sądem. Znaczenie pojęcia „sąd” omówiono w sekcji 2.1. Sąd musi speł-niać surowe wymogi: musi być ustanowiony z mocy prawa; musi mieć stały charakter; musi być niezawisły i bezstronny; stosować zasady postępowa-nia kontradyktoryjnego; musi posiadać jurysdykcję obligatoryjną i stosować przepisy prawa³⁴⁰. Jednakże prawo do żądania skutecznego środka prawnego [odwoławczego] przed sądem nie ma charakteru bezwzględnego.

Przykład: W sprawie Brahim Samba Diouf przeciwko Ministre du Travail, de l’Emploi et de l’Immigration³⁴¹ B. Diouf wystąpił o azyl w Luksemburgu, twierdząc, że zbiegł z niewoli w Mauretanii i był prześladowany przez byłego pracodawcę. Jego wniosek rozpatrzono w ramach procedury przy-spieszonej, oddalono jako bezzasadny i zarządzono wydalenie skarżącego.

Skarżący złożył skargę o stwierdzenie nieważności decyzji wydanej przez sąd administracyjny, który zwrócił się do TSUE z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym. Sąd zmierzał do ustalenia, czy obo-wiązek zapewnienia skutecznego środka prawnego [odwoławczego] stoi na przeszkodzie uregulowaniom krajowym, które nie przewidują możliwo-ści złożenia odwołania.

337 ETPC, Khan przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, nr 35394/97, 12 maja 2000 r., pkt 47.

338 ETPC, Chahal przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, nr 22414/93, 15 listopada 1996 r., pkt 154.

339 Skarga do ministra spraw wewnętrznych w sprawie rozporządzenia przewidującego kontrolowanie korespondencji więźniów jest przykładem takiego rodzaju środka prawnego [odwoławczego]. Zob. ETPC, Silver i in. przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, nr 5947/72, 6205/73, 7052/75, 7061/75, 7107/75, 7113/75 i 7136/75, 25 marca 1983 r., pkt 116.

340 TSUE, C-54/96, Dorsch Consult Ingenieurgesellschaft mbH przeciwko Bundesbaugesellschaft Berlin mbH, 17 września 1997 r., pkt 23.

341 TSUE, C-69/10, Brahim Samba Diouf przeciwko Ministre du Travail, de l’Emploi et de l’Immigration, 28 lipca 2011 r., pkt 69.

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej stwierdził istnienie obowiązku zapewnienia środka prawnego [odwoławczego] przed organem sądowym, ale wskazał, że zasada skutecznego środka prawnego [odwoławczego] nie wymaga dostępu do kilku instancji sądowych. Wstępna decyzja o rozpa-trzeniu wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej w ramach proce-dury przyspieszonej nie musiała być przedmiotem kontroli sądowej, pod warunkiem że decyzja ta podlegała kontroli sądowej w ramach rozstrzy-gnięcia w przedmiocie ostatecznej decyzji materialnej dotyczącej przyzna-nia lub odmowy przyznaprzyzna-nia ochrony.

W świetle prawa Unii art. 47 Karty praw podstawowych UE nie stoi na prze-szkodzie powierzeniu tylko jednemu sądowi jurysdykcji do rozstrzygania spraw określonego rodzaju (na przykład spraw dotyczących pomocy dla rolni-ków) – pod warunkiem, że nie utrudnia to szczególnie egzekwowania praw (na przykład z uwagi na opóźnienia)³⁴².

5.2. Przykłady konkretnych środków