Bariery związane z materiałem dowodowym

Uzyskanie przez jednostki odpowiedniego odszkodowania w sądzie wiąże się z obowiązkiem przedłożenia wystarczających dowodów w sprawie. Jeżeli progi dotyczące materiału dowodowego są zbyt wysokie, skargi wniesione do sądów mogą być skazane na niepowodzenie, a prawa przysługujące jednost-kom mogą być niewykonalne⁴⁰⁰.

W niektórych przypadkach bariery dotyczące materiału dowodowego mogą być ograniczone poprzez wprowadzenie szczególnych wymogów co do tego, po czyjej stronie leży ciężar dowodu w sprawie (wymogi dotyczące ciężaru dowodu). Na przykład w sprawach karnych ciężar dowodu leży po stronie pro-kuratury. Prokuratura ma więc obowiązek udowodnienia winy oskarżonemu o popełnienie czynu zagrożonego karą. Wiąże się to z zasadą domniemania niewinności zapisaną w art. 6 ust. 2 EKPC i art. 48 ust. 1 Karty praw podstawo-wych UE. Przeniesienie ciężaru dowodu może prowadzić do naruszenia zasady domniemania niewinności.

Niemniej jednak w bardzo szczególnych, ograniczonych przypadkach, w świe-tle prawa RE, możliwe jest przeniesienie ciężaru dowodu na obronę. Przy ustalaniu dopuszczalności przeniesienia ciężaru dowodu należy rozważyć kon-sekwencje i istniejące gwarancje służące ochronie praw do obrony⁴⁰¹.

Przykład: W sprawie Klouvi przeciwko Francji⁴⁰² w 1994 r. skarżąca zło-żyła skargę przeciwko byłemu bezpośredniemu przełożonemu, P., zarzu-cając mu gwałt i molestowanie seksualne. W 1998 r. sędzia śledczy nie dopatrzył się znamion przestępstwa z uwagi na niewystarczający materiał dowodowy. W międzyczasie z inicjatywy P. wszczęto postępowanie karne przeciwko skarżącej, zarzucając jej wszczęcie postępowania w złej wierze.

Skarżąca została skazana na karę pozbawienia wolności w zawieszeniu i zasądzono od niej odszkodowanie. Odwołanie wniesione przez skar-żącą zostało oddalone. Skarżąca podniosła, że naruszona została zasada domniemania niewinności.

400 FRA (2011), Dostęp do wymiaru sprawiedliwości w Europie: przegląd wyzwań i możliwości, s. 62.

401 ETPC, Salabiaku przeciwko Francji, nr 10519/83, 7 października 1988 r.

402 ETPC, Klouvi przeciwko Francji, nr 30754/03, 30 czerwca 2011 r.

Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał, że domniemania prawne sto-suje się w każdym krajowym systemie prawnym. W przedmiotowej spra-wie jednak wyrok opierał się na rygorystycznym stosowaniu kodeksu karnego – sąd wskazał, po pierwsze, że skoro nie doszukano się znamion przestępstwa, zarzuty podniesione przez skarżącą były nieprawdziwe i, po drugie, z uwagi na to, że skarżąca zarzucała powtarzające się przypadki gwałtu i molestowania seksualnego, musiała działać ze świadomością, że jej zarzuty są nieprawdziwe, a tym samym wszczęła umyślnie postępo-wanie w złej wierze. Wskazane domniemania oznaczały, że skarżąca nie była w stanie obronić się przed zarzutem wszczęcia postępowania w złej wierze. Stanowiło to naruszenie art. 6 ust. 2 EKPC.

W szczególnych przypadkach mogą powstać inne domniemania faktyczne. Na przykład w sprawach mających za przedmiot art. 3 EKPC (tortury lub nieludz-kie i poniżające traktowanie), gdzie zdarzenia istotne dla sprawy mają miejsce na obszarze podlegającym kontroli państwa (na przykład w więzieniu), ciężar dowodu może zostać przeniesiony na państwo. Oznacza to, że władze muszą przedstawić zadowalające i przekonujące wyjaśnienie odnośnie do szkód doznanych w okresie pozbawienia wolności⁴⁰³.

W ramach UE wniosek Komisji Europejskiej dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady ma na celu wzmocnienie określonych aspektów domnie-mania niewinności w UE⁴⁰⁴. Artykuł 5 wniosku w obecnym brzmieniu ustalo-nym w drodze kompromisu potwierdza istnienie domniemania niewinności, zobowiązując państwa członkowskie do zapewnienia, aby przy ustalaniu winy podejrzanych lub oskarżonych ciężar dowodu spoczywał na oskarżeniu⁴⁰⁵. Ponadto w świetle prawa Unii obecnie stosuje się szczególne uregulowania odnośnie do osób zarzucających dyskryminację, które tradycyjnie musiały borykać się ze szczególnie złożonymi barierami związanymi z materiałem dowodowym⁴⁰⁶. Na gruncie prawa Unii po wstępnym ustaleniu zarzutów

403 ETPC, Gurgurov przeciwko Mołdawii, nr 7045/08, 16 czerwca 2009 r., pkt 56.

404 Komisja Europejska (2013), Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wzmocnienia określonych aspektów domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie w postępowaniu karnym, COM(2013) 821 final, Bruksela, 27 listopada 2013 r., art 5 ust. 2.

405 Zob. http://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-13471-2015-INIT/en/pdf.

406 TSUE, C-127/92, Dr. Pamela Mary Enderby przeciwko Frenchay Health Authority i Secretary of State for Health, 27 października 1993 r. Zob. także FRA (2011), Podręcznik europejskiego prawa o niedyskryminacji, Luksemburg, Urząd Publikacji.

w oparciu o okoliczności faktyczne, zachodzi domniemanie dyskryminacji, a strona pozwana musi udowodnić, że dyskryminacja nie miała miejsca. Prze-niesienie ciężaru dowodu jest obecnie elementem prawodawstwa UE doty-czącego zakazu dyskryminacji, na przykład dyrektywy w sprawie równości rasowej oraz dyrektywy w sprawie równości płci⁴⁰⁷. Wspomniane dyrektywy stanowią wyjątki od zwyczajowych wymogów w zakresie materiału dowo-dowego, które nakładają na skarżących obowiązek udowodnienia wszystkich aspektów sprawy.

Przykład: W sprawie Galina Meister przeciwko Speech Design Carrier Sys-tems GmbH⁴⁰⁸ obywatelka Rosji przedstawiła swoją kandydaturę na sta-nowisko „doświadczonego informatyka programisty M/K”. Jej aplikacja została odrzucona. Niedługo potem ta sama spółka opublikowała ponow-nie ogłoszeponow-nie tej samej treści. Powtórna aplikacja skarżącej po raz kolejny została odrzucona. Skarżąca twierdzi, że padła ofiarą dyskryminacji ze względu na płeć, wiek i pochodzenie etniczne. Złożyła skargę, domagając się odszkodowania z tytułu dyskryminacji w dziedzinie zatrudnienia oraz ujawnienia jej akt. Skarga ta została oddalona, podobnie jak odwołanie od tego postanowienia. Skarżąca wniosła następnie odwołanie do fede-ralnego sądu pracy, który skierował do TSUE pytanie, zmierzając do usta-lenia, czy skarżąca mogła skorzystać z prawa do uzyskania informacji na podstawie szeregu dyrektyw.

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej zauważył, że to na osobie, która uważa się za dyskryminowaną spoczywa w pierwszej kolejności obowiązek przedstawienia faktów, z których można domniemywać ist-nienie dyskryminacji. Jedynie w przypadku przedstawienia takich faktów, do osoby pozwanej należy udowodnienie, że dyskryminacja nie miała miejsca. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzekł, że odmowa ujawnienia informacji przez pozwaną mogłaby stanąć na przeszkodzie

407 Co się tyczy prawodawstwa UE regulującego kwestię przeniesienia ciężaru dowodu, zob.

dyrektywa w sprawie równości rasowej, art. 8; dyrektywa w sprawie równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do towarów i usług oraz dostarczania towarów i usług, art. 9; dyrektywa w sprawie równości płci, art. 18; a także dyrektywa ramowa w sprawie zatrudnienia, art. 10.

408 TSUE, C-415/10, Galina Meister przeciwko Speech Design Carrier Systems GmbH, 19 kwietnia 2012 r. Zob. także TSUE, C-83/14, CHEZ Razpredelenie Bulgaria AD przeciwko Komisia za zashtita ot diskriminatsia, 16 lipca 2015 r.

ustaleniu faktów w pierwszej kolejności przez skarżącą. Sąd odsyłający musiał upewnić się, że wspomniana odmowa nie stanęła na przeszkodzie ustaleniu przez skarżącą faktów leżących u podstaw jej skargi.