Koszty sądowe

Koszty sądowe mogą pomóc w skutecznym zarządzaniu wymiarem sprawie-dliwości (na przykład zniechęcając procesujące się strony do nadużyć lub obni-żając koszty administracyjne), ale mogą też ograniczać dostęp do wymiaru sprawiedliwości. Nadmierne koszty sądowe, uniemożliwiające stronom wnie-sienie powództwa mogą stanowić naruszenie art. 6 ust. 1 EKPC³⁸⁶.

W świetle prawa RE i prawa Unii koszty sądowe nie są automatycznie sprzeczne z art. 6 ust. 1 EKPC lub art. 47 Karty praw podstawowych UE. Jed-nakże zbyt wysokie koszty sądowe mogą pozbawiać jednostki ich prawa dostępu do sądu³⁸⁷. Przykładowo ETPC za nieproporcjonalne uznał koszty odpowiadające około czterokrotnej wysokości miesięcznego dochodu skarżącego³⁸⁸.

Przykład: W sprawie Stankov przeciwko Bułgarii³⁸⁹ skarżący wygrał postę-powanie przeciwko państwu w związku z bezprawnym pozbawieniem wolności i zasądzono na jego rzecz odszkodowanie. Zażądano od niego jednak pokrycia kosztów sądowych, które stanowiły niemal 90 % kwoty odszkodowania, jakie miał uzyskać od państwa. W rezultacie skarżący został skutecznie pozbawiony odszkodowania, mimo że sądy bułgarskie jednoznacznie przyznały, że był on uprawniony do jego otrzymania.

Europejski Trybunał Praw Człowieka zauważył, że w postępowaniach o odszkodowanie przeciwko państwu zasady regulujące koszty prawne muszą być sformułowane w sposób pozwalający uniknąć nadmiernego obciążania procesujących się stron. Koszty nie powinny być nadmierne ani stanowić nieracjonalnego ograniczenia prawa dostępu do sądu. Chociaż samo obciążenie kosztami sądowymi było zgodne z zasadą właściwego zarządzania wymiarem sprawiedliwości, stosunkowo wysoka i całkowi-cie sztywna stawka kosztów sądowych w tej sprawie stanowiła niepro-porcjonalne ograniczenie przysługującego skarżącemu prawa dostępu do sądu. Nie wykorzystano żadnego z szeregu rozwiązań procesowych

386 ETPC, Kreuz przeciwko Polsce, nr 28249/95, 19 czerwca 2001 r., pkt 61–67.

387 ETPC, Perdigão przeciwko Portugalii, nr 24768/06, 16 listopada 2010 r., pkt 74. Zob. także Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ), Komitet Praw Człowieka (2008), Sprawa nr 1514/2006, Casanovas przeciwko Francji, 28 października 2008 r., pkt 11.3.

388 ETPC, Kijewska przeciwko Polsce, nr 73002/01, 6 września 2007 r., pkt 47.

389 ETPC, Stankov przeciwko Bułgarii, nr 68490/01, 12 lipca 2007 r.

stosowanych w innych państwach członkowskich – takich jak obniżenie czy zniesienie kosztów sądowych w postępowaniach o odszkodowanie przeciwko państwu, czy też przyznanie sądom zakresu swobody przy ustalaniu wysokości kosztów. Trybunał orzekł, że doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 EKPC.

W świetle prawa Unii kwestia kosztów była przedmiotem rozważań w odnie-sieniu do wymogów w zakresie dostępu do wymiaru sprawiedliwości na grun-cie dyrektywy wdrażającej konwencję z Aarhus (zob. sekcję 8.4 dotyczącą prawa ochrony środowiska)³⁹⁰.

Przykład: W sprawie Komisja Europejska przeciwko Zjednoczonemu Kró-lestwu Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej³⁹¹ grupa NGO zajmujących się ochroną środowiska złożyła do Komisji Europejskiej skargę, zarzucając w niej, że jednostki i grupy społeczeństwa obywatelskiego były pozba-wione możliwości wniesienia powództwa do sądów Zjednoczonego Króle-stwa z uwagi na postępowania „dyskryminacyjne ze względu na koszty”, w szczególności z uwagi na zasadę, w myśl której kosztami postępowa-nia obciążana jest strona przegrywająca sprawę, a zatem przegrywający pokrywa koszty prawne strony wygrywającej. Zdaniem skarżących naru-szało to przepisy dotyczące dostępu do wymiaru sprawiedliwości (art. 3 pkt 7 i art. 4 pkt 4) dyrektywy wdrażającej konwencję z Aarhus, która wprowadza między innymi wymóg dotyczący „niedyskryminacyjnego ze względu na koszty charakteru procedury odwoławczej”. Komisja Europej-ska skierowała sprawę do TSUE.

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wyjaśnił znaczenie pojęcia

„niedyskryminacyjny ze względu na koszty” zastosowanego w dyrekty-wie. Analiza wymagała przeprowadzenia oceny obiektywnej, jak i subiek-tywnej. Koszty nie mogą być „obiektywnie nieracjonalne”, przy czym też nie mogą przekraczać możliwości finansowych zainteresowanego. Przy

390 ONZ, Europejska Komisja Gospodarcza Narodów Zjednoczonych (EKG ONZ) (1998), Convention on Access to Information, Public Participation in Decision-Making and Access to Justice in Environmental Matters [Konwencja o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do [wymiaru] sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska], 25 czerwca 1998 r.

391 TSUE, C-530/11, Komisja Europejska przeciwko Zjednoczonemu Królestwu Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, 13 lutego 2014 r. Zobacz także TSUE, C-260/11, The Queen, na wniosek Davida Edwardsa i Lilian Pallikaropoulos przeciwko Environment Agency i in., 11 kwietnia 2013 r.

dokonywaniu oceny co jest subiektywnie racjonalne, należy wziąć pod uwagę szereg czynników, w tym: (i) racjonalne szanse wygrania sprawy;

(ii) znaczenie, jakie sprawa ma dla powoda oraz dla ochrony środowiska;

oraz (iii) złożoność przepisów prawa i właściwej procedury. Ocena ta nie różni się w pierwszej instancji od etapu postępowania odwoławczego.

Zjednoczone Królestwo nie dokonało właściwej transpozycji dyrektywy.

Ocena kosztów musi odbywać się w świetle szczególnych okoliczności danej sprawy – w tym możliwości jednostki – aby ustalić, czy jednostka nadal dys-ponuje prawem dostępu do sądu³⁹². Prawo to może być naruszone poprzez odmowę dokonania zwrotu kosztów strony, która wygrała sprawę³⁹³. Państwa powinny zagwarantować, aby potrzeba finansowania wymiaru sprawiedli-wości nie negowała prawa dostępu do sądu. Przepisy prawa krajowego czę-sto przewidują możliwość wystąpienia o pomoc prawną na pokrycie kosztów sądowych (zob. rozdział 3 dotyczący pomocy prawnej). Pomocne mogą być też uproszczone procedury; mogą to być rozwiązania w rodzaju Europejskiego postępowania w sprawie drobnych roszczeń, omówionego w sekcji 8.5, które są często mniej kosztowne i szybsze.

Obiecujące praktyki

Obniżanie kosztów i upraszczanie procedur

W Zjednoczonym Królestwie (Anglii i  Walii) rząd wprowadził Money Claim Online  [roszczenia pieniężne online MCOL] jako rozwiązanie w  przypadku długich i  kosztownych postępowań w  sprawie drobnych roszczeń. Kwota roszczenia nie może przekraczać 100 000 GBP i roszczenie musi być wysunięte przeciwko osobie zamieszkałej w Anglii lub Walii.

Źródło: Rada Europy, CEPEJ (2014), Report on ‘European judicial systems – Edition 2014 (2012 data): efficiency and quality of justice’ [Sprawozdanie „Europejskie systemy sądownictwa – edycja 2014 (dane z 2012 r.)” s. 260. Zob. także www.gov.uk/make-money-claim-online oraz www.inbrief.co.uk/preparing-for-trial/problems-with-small-claims.htm.

392 Zob. także ETPC, Tolstoy Miloslavsky przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, nr 18139/91, 13 lipca 1995 r., pkt 61–67 (uznanie za racjonalne ustanowienia wymogu zapłaty znacznej kaucji zabezpieczającej spłatę kosztów prawnych strony przeciwnej, ponieważ odwołanie uznano za nieuzasadnione).

393 ETPC, Stankiewicz przeciwko Polsce, nr 46917/99, 6 kwietnia 2006 r., pkt 60 i 75.