Bank Polski w II Rzeczypospolitej

Władze Banku Polskiego powołanego w okresie międzywojennym składa-ły się z: Walnego Zebrania Akcjonariuszy, Rady Banku, Prezesa, Dyrekcji oraz Komisji Rewizyjnej. Najwyższą władzą Banku Polskiego – ciałem o charakte-rze prawodawczym było Walne Zebranie Akcjonariuszy (WZ). Art. 13 statutu przewidywał zwoływanie dwóch jego rodzajów: zwyczajnego i nadzwyczajnego.

Zwyczajne WZ zwoływała Rada Banku raz do roku przed upływem marca w celu zatwierdzenia sprawozdań rocznych, bilansu, rachunku zysków i strat, projekto-wanego podziału zysków oraz wyboru członków Rady Banku, Komisji Rewi-zyjnej, ich zastępców i ustalania wynagrodzeń. Nadzwyczajne Walne Zebranie zwoływała Rada Banku na podstawie własnej uchwały, na żądanie Prezesa Ban-ku lub akcjonariuszy reprezentujących co najmniej ¹/10 kapitału zakładowego.

Poza wymienionymi funkcjami do kompetencji WZ należały ponadto sprawy powiększenia kapitału zakładowego, likwidacja banku oraz sprawy zmian statu-towych. Uchwały WZ nabywały mocy obowiązującej, gdy zapadały większością głosów na zebraniu, w którym brali udział akcjonariusze, reprezentujący co naj-mniej ¹/5 kapitału zakładowego. Wyjątki stanowiły uchwały dotyczące powięk-szenia kapitału zakładowego, zmian w statucie i likwidacji banku, które stawały

105 Ibidem, s. 39.

się prawomocne, gdy zapadały w obecności reprezentantów co najmniej połowy kapitału zakładowego większością ⅔ obecnych głosów¹⁰⁶.

W skład Rady Banku wchodził Prezes i Wiceprezes Banku, mianowani przez Prezydenta Rzeczypospolitej oraz 12 członków i 3 zastępców mianowanych na trzy lata przez Walne Zebranie Akcjonariuszy. Skład rady miał podlegać rotacji, jako że corocznie ustępowało 4 członków i jeden zastępca, na których miejsce WZ wybierało nowe osoby. Minister Skarbu mógł w ciągu trzech dni złożyć sprzeciw wobec wyboru dokonanego przez Walne Zebranie i wówczas wchodził do rady zastępca, który otrzymał największą liczbę głosów. Minister Skarbu miał prawo mianowania komisarza banku (art. 39 statutu) dla utrzymania „łączności z bankiem”. Komisarz mógł brać udział w posiedzeniach Rady (i Dyrekcji) z gło-sem doradczym oraz wymagać od władz banku stosownych wyjaśnień. Człon-kowie rady nie mogli być posłami, senatorami, urzędnikami państwowymi i woj-skowymi w służbie czynnej oraz powinni spełniać warunki, jakim odpowiadali akcjonariusze (zdolność do działań prawnych, zachowanie praw obywatelskich i „co do których majątku nie jest wdrożone postępowanie upadłościowe”). Ze-brania rady odbywały się raz w miesiącu. Przewodniczył im prezes, a dla pra-womocności decyzji wymagana była obecność 7 członków i prezesa (lub jego zastępcy). W przypadku równości głosów przeważał głos prezesa¹⁰⁷. Rada Ban-ku była organem, który nadawał ogólny kierunek działania, nadzorował czyn-ności organów wykonawczych i był uprawniony do rozstrzygania wszystkich spraw, które nie były zastrzeżone na rzecz Walnego Zebrania. W szczególności do obowiązków rady należały: wybór naczelnego dyrektora i innych członków dyrekcji, wydawanie przepisów o prawach i obowiązkach dyrekcji, mianowanie członków Komitetów Dyskontowych, zatwierdzanie budżetu wydatków banku etc. Zwyczajne posiedzenia rady odbywały się co miesiąc i były poprzedzone po-siedzeniami komisji stworzonych z członków rady¹⁰⁸. Nadzór nad czynnościami organów banku rada miała sprawować na posiedzeniach bądź przez delegowane przez siebie komisje czy specjalne delegacje. Rada corocznie wyłaniała ze swoje-go grona trzy komisje czteroosobowe:

− walutowo-emisyjną w celu czuwania nad działalnością walutową, emisyjną i pokryciem biletów;

− kredytową do nadzorowania polityki kredytowej;

− bilansowo-budżetową do rozpatrywania układu bilansów, sprawozdań i bu-dżetów sporządzanych przez Dyrekcję.

Podczas każdego zebrania rady komisje składały raporty, które były przed-miotem debat.

106 Ibidem, s. 41.

107 A. Jezierski, C. Leszczyńska, Bank…, s. 37.

108 R.W. Kaszubski, Bank…, s. 42.

Zwierzchni nadzór nad działalnością banku sprawował prezes. Pozycję i funkcję prezesa określały art. 35–41 statutu. Prezesa mianował prezydent na wniosek Rady Ministrów na pięć lat (z możliwością ponownej nominacji). Pre-zes nie mógł pełnić funkcji poselskich ani piastować żadnych płatnych urzędów i stanowisk. Usuwanie prezesa miało się odbywać według tej samej procedury co nominacja, a okolicznością uzasadniającą miało być niewypełnienie obowiąz-ków lub brak (utrata) zdolności do ich wypełnienia. Wniosek Rady Ministrów miał być w tej sprawie poparty orzeczeniem specjalnej komisji składającej się z przedstawiciela ministra skarbu, Sądu Najwyższego i Najwyższego Trybuna-łu Administracyjnego. Do zadań prezesa należało sprawowanie zwierzchniego nadzoru nad całą działalnością banku, przewodniczenie radzie, podpisywanie w jej imieniu nominacji na członków dyrekcji i wyższych urzędników, których nominacja leżała w gestii rady. Mógł też przewodniczyć obradom dyrekcji z gło-sem doradczym. Prezes miał prawo zawieszania uchwał rady (również dyrekcji), niezgodnych jego zdaniem z ustawami państwowymi, statutem lub interesem banku i państwa. Dopiero akceptacja zawieszenia uchwały przez ministra skar-bu powodowała jej uchylenie. Jeśli chodzi o postanowienia dyrekcji, „ostatecz-ny ich los leżał w gestii rady”. Prezes był zobligowa„ostatecz-ny do składania ministrowi skarbu miesięcznych sprawozdań z działalności banku. Osobą zastępującą pre-zesa w przypadku jego nieobecności był wiceprezes. Obsada tego stanowiska pochodziła z nominacji prezydenta, a wymogi natury formalnej były te same, co wobec osoby prezesa. Prezes i wiceprezes otrzymywali stałe uposażenie z fundu-szy banku ustalane przez ministra skarbu na wniosek rady (bez wynagrodzeń za udział w posiedzeniach). Pierwszym prezesem banku był Stanisław Karpiński, który przewodniczył Komitetowi Organizacyjnemu zajmującemu się przygoto-waniami do powołania Banku Polskiego SA¹⁰⁹.

Organem wykonawczym i administracyjnym Banku Polskiego była dyrek-cja, składająca się z naczelnego dyrektora i dyrektorów w liczbie wyznaczonej przez Radę Banku, zatwierdzonych przez ministra skarbu (Rada Banku określi-ła w 1924 roku liczbę dyrektorów na czterech). Członkowie dyrekcji nie mogli być senatorami, posłami oraz nie mogli zajmować żadnych innych stanowisk poza bankiem¹¹⁰. Naczelny dyrektor (lub jego zastępca wyznaczony przez radę) przewodniczył zebraniom dyrekcji oraz miał prawo uczestniczenia w obradach rady (bez prawa głosu), gdzie składał sprawozdanie z działalności banku, cha-rakteryzował jego sytuację oraz przedkładał do zatwierdzenia wnioski dyrekcji.

Uchwały dyrekcji zapadały zwykłą większością głosów. Do spraw wymagających uchwał dyrekcji zaliczono: wnioski na radę, sprawy przekazane przez prezesa lub radę, przyjmowanie nowych pracowników, ustalanie ich wynagrodzenia, awansowanie, zwolnienia, emerytowanie, przepisy i przekroczenia służbowe,

109 A. Jezierski, C. Leszczyńska, Bank…, s. 38–41.

110 R.W. Kaszubski, Bank…, s. 42.

o ile sprawy nie były zastrzeżone do kompetencji rady. Do praw i obowiązków naczelnego dyrektora należało: czuwanie nad biegiem wszystkich spraw banku i informowanie prezesa o wszelkich ważniejszych wydarzeniach, udział w ob-radach rady i jej komisji oraz przedstawianie wszelkich wniosków (bez prawa głosu), zwoływanie posiedzeń dyrekcji i zawiadamianie o tym prezesa oraz czuwanie nad wykonaniem uchwał dyrekcji i reprezentowanie jej na zewnątrz, wnoszenie pod obrady dyrekcji spraw według swego uznania, rozstrzyganie spo-rów kompetencyjnych między dyrektorami lub wydziałami, zarządzanie rewi-zji wydziałów i oddziałów banku oraz inne obowiązki związane z przepisami służbowymi i sygnowanie swoim podpisem dokumentów, akcji banku i innych zobowiązań przez bank wystawianych. Dyrektorzy mieli nadzorować wydziały istniejące przy dyrekcji: personalny, prawny, administracyjny, kredytowy, wa-lutowy, centralną księgowość, skarbiec emisyjny oraz sekretariat. Dyrektorzy zobowiązani byli do zarządzania majątkiem i interesami banku ze starannością

„sumiennego kupca” oraz zachowania tajemnicy bankowej. Określono ich od-powiedzialność za zaniechanie lub za zaniedbanie swoich obowiązków według przepisów statutowych i służbowych. Obowiązywać ich miały osobne przepi-sy dyscyplinarne uchwalone przez radę, przy czym w przepi-sytuacji, gdy za szkodę odpowiedzialne były dwie osoby lub więcej, „ponoszą one tę odpowiedzialność solidarnie”¹¹¹.

Wewnętrzną kontrolę sprawowała w Banku Polskim Komisja Rewizyjna, składająca się z 5 członków i 3 zastępców wybranych przez Walne Zebranie. Jej głównym zadaniem było rozpatrywanie w pierwszym kwartale każdego roku bi-lansu banku i składanie sprawozdań Walnemu Zebraniu. Niezależnie od przed-stawionych wyżej czynności Komisja Rewizyjna mogła dokonywać w każdym czasie rewizji poszczególnych czynności banku, po uprzednim porozumieniu się z prezesem, który mógł również żądać dokonania rewizji. Komisja miała prawo żądać od dyrekcji i od Rady Banku wszelkich wyjaśnień, okazania ksiąg i innych dokumentów¹¹².