Bankowość komercyjna

Przedstawienie podmiotów funkcjonujących na rynku bankowym należy rozpo-cząć od bankowości komercyjnej, zwanej również operacyjną, która stanowi istot-ny element systemu finansowego. W zależności od przyjętego kryterium, wśród banków komercyjnych można wyróżnić różne podgrupy, które zostaną opisane

w dalszej części podrozdziału. Warto tutaj podkreślić, że banki operacyjne mają za zadanie nie tylko spełnienie określonych funkcji społecznych, takich jak obsługa obrotu gotówkowego i bezgotówkowego, ale są one również przedsiębiorstwami, których celem jest osiągnięcie zysku. Działalność instytucji kredytowych podlegać musi zatem pewnym ograniczeniom, które mają zagwarantować zachowanie przez nie płynności. Innymi słowy, muszą one być zdolne do wypłaty zdeponowanych w  nich środków pieniężnych w  momencie wyrażenia przez ich klientów takiej woli. Są one również zobowiązane do przestrzegania prawa finansowego obowią-zującego w danym kraju.

Kwestia płynności banków jest zagadnieniem dość skomplikowanym. Często podkreśla się, że same banki, jako pośrednicy finansowi, stają się uczestnikami systemu płatniczego, który oferuje swoim klientom usługi płynnościowe (Heffer-nan, 2005, s. 36). Klienci instytucji kredytowych, podejmując decyzję o ulokowa-niu swoich środków w banku, przekazują instytucji kredytowej ryzyko płynno-ściowe, gdyż co do zasady instytucja ta musi być gotowa na każde żądanie te środki zwrócić.

Kreacja płynności przez banki nie następuje jedynie w  wyniku udzielania kredytu klientowi prywatnemu, ale również drugiemu bankowi, czyli na rynku pożyczek międzybankowych. Zgodnie z literaturą przedmiotu koszt udzielenia po- życzki drugiemu bankowi (stopa procentowa) jest ceną płynności finansowej całego systemu finansowego (Diamond, Dybvig, 1986, s. 55–68). Płynność rynku międzybankowego w istotnym stopniu determinuje zachowania banków wobec ich klientów. Nieskrępowany dostęp do kapitału pozwala bankom na oferowanie podmiotom niefinansowym zespołu produktów usprawniających przeprowadza-nie transakcji i poprawiających ich krótkoterminową płynność. Poza typową dzia-łalnością depozytowo-kredytową banki oferują zespół narzędzi umożliwiających bezgotówkowe rozliczanie transakcji, jak również pokrycie chwilowych luk płyn-ności bez konieczpłyn-ności zawierania kolejnych umów kredytowych. W konsekwen-cji, poprzez oferowanie limitowanych kredytów w rachunkach bieżących swoich klientów, banki zwiększają swoją ekspozycję na ryzyko utraty płynności. Z tego względu możliwość pożyczenia pieniędzy od innych banków jest niezwykle ważna. Równocześnie koszt ewentualnej pożyczki międzybankowej na zagwarantowanie płynności jest zawsze wliczony w koszt udzielania kredytu klientowi, poprzez od-niesienie oprocentowania do obowiązującej międzybankowej stopy procentowej. Fundamentalne znaczenie kosztu kredytu na rynku bankowym sprawia, że pod-lega on ograniczeniu ze strony władz monetarnych – maksymalny koszt kredytu wyznaczany jest przez stopę procentową, na jaką środki bankom komercyjnym pożycza bank centralny.

Realizacja przez banki różnych funkcji doprowadziła do ich późniejszej spe-cjalizacji. Obecnie banki komercyjne można podzielić na depozytowo-kredytowe, inwestycyjne i uniwersalne.

Banki depozytowo-kredytowe (commercial banks) zajmują się gromadzeniem

a także udzielaniem kredytów. Działalność depozytowo-kredytowa stanowi naj-bardziej tradycyjną i podstawową działalność wielu banków na świecie, zwłaszcza w krajach o niemiecko-japońskim modelu systemu finansowego. Jest ona szcze-gólnie istotna z uwagi na fakt, iż to głównie w oparciu o nią zachodzi współczesny proces kreacji pieniądza w gospodarce. Obecnie działalność depozytowo-kredyto-wa banków uniwersalnych stopniowo ustępuje pola innym, bardziej dochodowym obszarom działalności, w tym zwłaszcza działalności inwestycyjnej.

Banki inwestycyjne (investment banks) zajmują się wszelkimi operacjami

zwią-zanymi z obrotem papierami wartościowymi. Można zatem powiedzieć, że banki te transferują powierzone im środki finansowe bezpośrednio na rynek kapitałowo--pieniężny. W myśl art. 4 dyrektywy 2004/39/EC zwanej w skrócie MiFID (Mar- kets in Financial Instruments Directive), „przedsiębiorstwo inwestycyjne oznacza każdą osobę prawną, której regularna działalność zawodowa lub gospodarcza po-lega na świadczeniu jednej lub większej liczby usług inwestycyjnych na rzecz osób trzecich i/lub prowadzeniu jednego, lub większej liczby zakresów działalności inwestycyjnej” (Directive 2004/39/EC, art. 4). Warto tutaj podkreślić, że przepi-sy dopuszczają też objęcie tą definicją podmiotów nieposiadających osobowości prawnej, a oprócz banków do przedsiębiorstw inwestycyjnych zalicza się również m.in. brokerów, maklerów, dealerów czy doradców finansowych (Hamilton, 2007, s.  5–7). Banki inwestycyjne działają przede wszystkim w  krajach anglosaskich, gdzie powszechną praktyką jest pozyskiwanie środków na rynku kapitałowym. W państwach tych bankowość inwestycyjna rozwinęła się nieporównywalnie bar-dziej niż w krajach o niemiecko-japońskim modelu systemu bankowego i dała im-puls do powstania największych banków inwestycyjnych, głównie na terytorium Stanów Zjednoczonych.

Szczególnym rodzajem banków są banki uniwersalne, które łączą cechy wyżej opisanych instytucji kredytowych. Banki uniwersalne (universal banks) dokonują transakcji depozytowo-kredytowych i obsługi operacji papierami wartościowymi. Termin „uniwersalny” oznacza, że klient wchodząc do danego banku może do-konać różnych czynności „pod jednym dachem”. Co więcej, w działalności tego rodzaju banków nie ma praktycznie żadnych barier pod względem zakresu pro-wadzonej działalności.

Instytucje kredytowe można podzielić również według innych kryteriów, któ-re zostały przedstawione na schemacie 5. Według kryterium zasięgu działania wyróżnia się banki międzynarodowe, ogólnokrajowe i regionalne. Współcześnie zdecydowanie większe znaczenie od regionalnej ma bankowość o  charakterze międzynarodowym. Zgodnie z  klasyfikacją Banku Rozrachunków Międzynaro-dowych (Bank for International Settlements) wyróżnia się dwa rodzaje bankowej działalności ponadnarodowej – bankowość transgraniczną oraz bankowość glo-balną (Pyka, 2010, s. 78–84).

Za bankowość transgraniczną uważa się taką, w której środki na działalność są gromadzone, a usługi świadczone, na poszczególnych rynkach regionalnych, czę-sto we właściwej danemu rynkowi walucie. Globalna działalność międzynarodowa

polega na gromadzeniu środków na różnych rynkach świata, jak również oferowa- nie środków klientom w  różnych walutach (Gostomski, 2010, s.  29). Banki re- gionalne z kolei zajmują się świadczeniem usług finansowych na szczeblu regional- nym, kredytowaniu działalności władz samorządowych oraz emisją ich obligacji.

Według innej klasyfikacji, ze względu na kryterium branży, banki można po-dzielić na banki przemysłowe, rolne, handlowe czy budowlane. Osobną kategorię stanowią z kolei banki hipoteczne, które zajmują się udzielaniem kredytów pod zastaw nieruchomości. Najbardziej charakterystyczną cechą tego typu kredytów jest ich długoterminowość. Wieloletni charakter kredytu hipotecznego wymaga, by został on właściwie zabezpieczony, przy czym z reguły aktywem zabezpieczają-cym jest sama nieruchomość będąca przedmiotem finansowania w drodze udzie-lanego kredytu.

Kolejnym rodzajem instytucji kredytowych są spółdzielnie kredytowe, w któ-rych odpowiedzialność finansowa spoczywa na wszystkich założycielach. Spół-dzielnie kredytowe to instytucje finansowe udzielające niewielkich kredytów swo-im członkom, za które odpowiedzialność ponoszą kredytobiorcy swoswo-imi wkładami finansowymi, jakie z kolei składają się na kapitał banku spółdzielczego.

Rozbudowana lista wymogów stawianych działalności bankowej doprowadziła do powstania podmiotów zwanych parabankami. To instytucje finansowe, które świadczą usługi podobne do usług bankowych. W przeciwieństwie do tradycyjnej bankowości, ich działalność nie podlega jednak nadzorowi bankowemu i nie wy-maga licencjonowania.

Warto podkreślić, że współczesna działalność bankowa w wielu krajach stop-niowo dominowana jest przez międzynarodowe grupy powiązanych ze sobą

Rodzaje banków

banki o różnym zasięgu działanka

- banki regionalne - banki ogólnokrajowe - banki międzynarodowe - (banki transgraniczne oraz

banki globalne) banki branżowe - banki przemysłowe - banki rolne - banki handlowe - banki budowlane - banki hipoteczne spółdzielnie

kredytowe ^{holdingi bankowe}

parabanki

Schemat 5. Rodzaje instytucji kredytowych Źródło: opracowanie własne.

podmiotów. Holding bankowy to korporacja, która jest powiązana kapitałowo z jednym bądź z większą liczbą banków. Tradycyjnie holdingi tworzą instytucje, których działalność do pewnego stopnia związana jest z  bankowością. Najczę-ściej tworzą one przedsiębiorstwa zajmujące się ubezpieczeniami, faktoringiem, leasingiem bądź doradztwem finansowym. Mogą je tworzyć również niebankowe przedsiębiorstwa, które w pewnym stopniu związane są jednak z bankowością. Ze względu na duże rozmiary holdingi mogą pozwolić sobie na wyższe zadłużenie, a tym samym mają łatwiejszy dostęp do rynków kapitałowych. W skład holdingu finansowego wchodzić muszą spółki, które uprawnione są do świadczenia usług bankowych, ubezpieczeniowych oraz pośrednictwa w  transakcjach giełdowych (Jaworski, Zawadzka, red., 2008, s. 48).