Strefa euro a optymalny obszar walutowy Znaczenie integracji rynków finansowych

Historia integracji gospodarczej w  Europie odzwierciedla niektóre teoretyczne koncepcje tworzenia i funkcjonowania optymalnych obszarów walutowych. Po-szukując skutecznych rozwiązań w zakresie rozszerzania współpracy, rządy kra-jów członkowskich analizowały możliwość utworzenia unii monetarnej w sposób korzystny dla wszystkich krajów członkowskich. Decyzja na temat dołączenia do wspólnego obszaru walutowego sprowadzała się więc do szacowania korzyści net-to, o których pisał H.G. Grubel (1970).

Jedną z korzyści, na którą zwracano uwagę w kontekście dołączenia do obszaru walutowego, było ograniczenie ryzyka kursowego w  wymianie handlowej. Pro-ces efektywnego ograniczenia wahań wzajemnych kursów walut w ramach ERM przynosił korzyści, jednak wobec ostatecznej rezygnacji z prowadzenia aktywnej polityki kursowej zgłaszane były liczne obawy (Walsh, 2000, s. 47–83). W dyskusji na temat utworzenia unii walutowej podnoszono, że różnice w stopniu rozwoju gospodarczego krajów członkowskich mogłyby uniemożliwić prowadzenie polity-ki monetarnej i kursowej, która byłaby korzystna dla wszystpolity-kich krajów.

Z wykresu, jaki zaprezentował P. De Grauwe (2003, s. 92–95) w swoim opraco-waniu, wynika, że 15 krajów Unii Europejskiej w 2000 r. nie tworzyło optymalnego obszaru walutowego – punkt reprezentujący rozbieżności gospodarcze pomiędzy 15 państwami unii w tamtym czasie znajdował się powyżej krzywej obrazującej punkty optimum obszaru walutowego (wykres 1). Pogląd ten został poparty przez innych badaczy, takich jak B. Eichengreen (1991) czy D. Gros wraz z N. Thyge-senem (1992). Warto zauważyć, że sam autor podkreślił, że wniosek swój wysnuł na podstawie tradycyjnych teorii optymalności obszaru walutowego, a empiryczne doświadczenia pierwszych lat funkcjonowania strefy euro sugerowały endoge-niczność niektórych kryteriów OOW.

Pogląd na temat niespełniania przez wszystkie kraje Unii Europejskiej kryte-riów optymalności obszaru walutowego był popierany przez wielu ekonomistów, zaś L. Oręziak (1999, s. 10–11) stwierdziła wprost, że za utworzeniem UGiW nie stały przesłanki teoretyczne, a  polityczne. Należy zauważyć, że utworzenie unii walutowej nastąpiło przed intensyfikacją prac nad integracją rynków finansowych Unii Europejskiej. Nawet przy założeniu endogeniczności niektórych kryteriów optymalności obszaru walutowego zróżnicowana struktura rynków finansowych państw tworzących unię walutową nie mogła zapewnić skutecznego mechanizmu zabezpieczającego przed skutkami szoków asymetrycznych.

Integracja rynków finansowych jest bardzo istotna z perspektywy unii walu-towej. G. Tchorek (2012, s. 165–168) zauważa, że choć wspólna polityka mone-tarna przynosi odmienne skutki w poszczególnych regionach (mogąc wywołać szok asymetryczny), zintegrowany rynek finansowy będzie reagował w podob-ny sposób na otrzymywane impulsy. Zbieżne reakcje instytucji finansowych na

terytorium unii walutowej zwiększą skuteczność polityki monetarnej oraz spra-wią, że kwestia synchronizacji cykli koniunkturalnych gospodarek posługują-cych się wspólną walutą traci na znaczeniu. Potwierdzeniem tej teorii jest teza F.P. Mongelliego (2002, s.  25–26) mówiąca, że jednolity pieniądz może funk-cjonować na jednym obszarze, na którym występują wstrząsy gospodarcze tak długo, jak długo są one w stanie wzajemnie ubezpieczać się za pośrednictwem sektora finansowego.

Moim zdaniem, integracja rynków finansowych przynosi korzyści netto. Więk-szy i bardziej płynny rynek finansowy zapewnia dobre warunki dla konkurencji i  przyczynia się do wzrostu gospodarczego. Rywalizacja instytucji finansowych o klienta sprzyja innowacyjności i motywuje do obniżania kosztów świadczenia usług. Niemniej jednak działania instytucji transnarodowych muszą być nadzo-rowane w sposób zintegrowany zarówno w celu zabezpieczenia środków klientów, jak i zapewnienia stabilności systemu bankowego. Harmonizacja działań nadzor-czych korzystna jest również dla samych banków, które nie muszą obawiać się nie-równego traktowania w poszczególnych jurysdykcjach. Należy jednak pamiętać, że integracja rynków finansowych niesie ze sobą również zagrożenia – problem efektu zarażania jest znacznie większy dla silnie zintegrowanych gospodarek, a problemy dominujących instytucji kredytowych mogą szybko przenieść się na ich spółki-córki w innych krajach (Iwanicz-Drozdowska, 2007, s. 13). Przeciw-działanie temu ryzyku poprzez sprawowanie skoordynowanego nadzoru nad ryn-kiem finansowym zapewnia przewagę korzyści integracji nad jej kosztami.

Zintegrowany rynek finansowy stanowi wsparcie dla procesów dostosowaw-czych w  przypadku wystąpienia szoków asymetrycznych w  gospodarkach kra-jów członkowskich. Równocześnie połączony rynek finansowy powinien reago-wać w podobny sposób na zmiany stóp procentowych banku centralnego. Należy

EU-5 EU-15 Rozbieżność ekonom iczn a

Elastyczność rynku pracy OOW

Wykres 1. Realna dywergencja a elastyczność rynku pracy w unii walutowej Źródło: P. De Grauwe, 2003, s. 93.

również podkreślić, że połączone rynki finansowe krajów członkowskich wspo-magają proces rozdzielenia ryzyka pomiędzy nimi poprzez możliwość większej dywersyfikacji portfolio posiadanych aktywów. Również i w tym przypadku ko-nieczne jest osiągnięcie odpowiedniego stopnia konwergencji, by wspomniany mechanizm podziału ryzyka mógł efektywnie zastąpić politykę kursową. W mojej opinii pełna integracja rynków finansowych w aspekcie de facto, bez konsolidacji nadzoru nad tymi rynkami, jest niemożliwa do osiągnięcia.

1.6. Podsumowanie

W pierwszym rozdziale dokonany został przegląd literatury podejmującej tematy-kę optymalnych obszarów walutowych oraz historii integracji gospodarczej w Eu-ropie, ze szczególnym uwzględnieniem integracji finansowej. Zaprezentowano również rozważania na temat optymalności strefy euro jako obszaru walutowego.

Z przeprowadzonych rozważań można wysnuć wniosek, że brak było podstaw teoretycznych dla procesów integracji rynków finansowych w ramach tworzonego wspólnego rynku w Europie. Teoria odnosząca się do budowy unii gospodarczej była szeroko dyskutowana przez ekonomistów, jednakże kwestia integracji finan-sowej praktycznie nie była podejmowana. Jedynym badaczem, który prowadził rozważania nad kwestią i znaczeniem integracji rynków finansowych dla OOW, był J.C. Ingram, jednak wpływ jednolitego rynku finansowego na wygładzanie szo-ków asymetrycznych nie był przez niego rozpatrywany.

Analiza historii integracji gospodarczej na Starym Kontynencie pozwala na stwierdzenie, iż to sektor bankowy jako jeden z pierwszych podlegał regulacjom na szczeblu unijnym. Pierwsze regulacje odnoszące się do kwestii funkcjonowa-nia banków pojawiły się już pod koniec lat 70. XX w. Niemniej jednak dyrekty-wy wprowadzane na poziomie unijnym harmonizowały jedynie niektóre aspekty funkcjonowania instytucji kredytowych, nie prowadząc do pełnej harmonizacji tego segmentu rynku finansowego. W efekcie postępująca realna integracja europej-skiego rynku bankowego zachodziła przez lata z pominięciem kwestii koordynacji nadzoru nad instytucjami kredytowymi. Brak też było rozwiązań instytucjonal-nych, które mogłyby umożliwić realną współpracę i  wypracowywanie dobrych praktyk w kontekście nadzoru nad transgraniczną działalnością banków. Dopiero wybuch kryzysu w 2008 r. uwidocznił brak działań w zakresie organizacji trans-granicznego nadzoru oraz różnice w kwestii oceny ekspozycji na ryzyko instytucji kredytowych.

Rola sektora bankowego