Wskaźniki ryzyka działalności

⎪ ⎨ ⎪ ⎧1 dla xlo ≤ x_ij ≤ x_hi xij xlo − 1 dla x_ij < x_lo x_hi x_ij − 1 dla xij > xhi (dla nominant) ms = ^{(zj × w}_n ^j) n j= 1 ms_ref = ^{(zi_ref _j}_n ^{× wj)} n i= 1

Podobnie jak w wypadku RORAA, wskaźnik ten nie uwzględnia ani pozabi-lansowych pozycji instytucji kredytowej, ani profilu działalności analizowanych podmiotów (Marcinkowska, 2007, s. 337–338). Niemniej jednak koszty operacyj-ne istotoperacyj-ne z perspektywy badania są pozycjami bilansowymi, a zmiany tego sto-sunku w kontekście zaostrzonych wymogów ostrożnościowych uznano za istotny element analizy.

5.2.2. Wskaźniki ryzyka działalności

Potencjalna współzależność między rosnącym stopniem wymaganej kapitalizacji instytucji kredytowych a ich skłonnością do ryzykownych inwestycji podnoszona była jako obawa wobec implementacji kolejnych zaleceń Komitetu Bazylejskiego. Rozważano, czy rosnące wymogi ostrożnościowe nie zachęcą instytucji kredyto-wych do większej ekspozycji na ryzyko w celu utrzymania własnej rentowności (Amediku, 2011, s. 14–16). J.A. Smith, M. Grill i in. (2017, s. 28) dowodzili, że choć w ostatecznym rozrachunku wymogi ostrożnościowe wzmocnią stabilność europejskiego systemu finansowego, przypisywana im zachęta do podejmowania

ryzyka istnieje. W związku z tym postanowiono uwzględnić w mierniku synte-tycznym miary odzwierciedlające profil ryzyka instytucji kredytowych.

Istnieją różne klasyfikacje ryzyka, z jakimi mają do czynienia przedsiębior-stwa w swojej działalności, jednak w kontekście instytucji kredytowych dwie naj-ważniejsze kategorie stanowią ryzyka: niewypłacalności oraz płynności (Freixas, Rochet 2007, s.  293–301). Kwestia płynności omówiona zostanie w  osobnym podrozdziale. Ryzyko niewypłacalności wiąże się z niezdolnością części dłuż-ników instytucji kredytowych do spłaty zaciągniętych zobowiązań. Wówczas to bank zobowiązany jest ponieść koszty tej niewypłacalności. Konieczność zarzą-dzania ryzykiem niewypłacalności stanowi zatem istotny element działalności instytucji kredytowych, a ich zdolność do ograniczania ponoszonych w związku z nim strat w dużej mierze decyduje o stabilności ich funkcjonowania. O sku-teczności zarządzania ryzykiem niewypłacalności decyduje umiejętność prawi-dłowej oceny zdolności kredytowej klientów czy adekwatność prognozowane-go odsetka należności niespłaconych, w oparciu o który tworzone są rezerwy. W związku z tym w badaniu uwzględniono wskaźniki jakości należności oraz poziomu rezerw celowych, opisane poniżej.

Poziom rezerw celowych odzwierciedla, jak instytucja kredytowa ocenia

ja-kość udzielonych kredytów i pożyczek oraz jaką wartość kwot pożyczonych trak-tuje jako zagrożoną. W literaturze przedmiotu wzór na obliczenie poziomu rezerw celowych wyrażony jest następująco (Marcinkowska, 2007, s. 334–335):

ROE = _{średni stan kapitałów własnych}^{wynik netto} × 100%

RORAA = _{średni stan aktywów ważonych ryzykiem}^{zysk netto} × 100%

wskaźnik kosztów działania = koszty działania

średni stan aktywów ^{× 100%} poziom rezerw celowych = rezerwy celowe

należności ogółem ^{× 100%} jakość należności = ^{należności zagrożone}_{należności ogółem × 100%}

wsp. kapitałowy Tier 1 = _{średni stan aktywów ważonych ryzykiem}^{kapitał regulacyjny Tier 1}

kredyty/depozyty = _{zobowiązania × 100%}^należności

NSFR = _{wymagana wartość finansowania stabilnego}^{dostępna wartość finansowania stabilnego} × 100%

z_ij = ^xij

max x_i (dla stymulant) z_ij = ^{min x}i x_ij (dla destymulant) z_ij ⎩ ⎪ ⎨ ⎪ ⎧1 dla xlo ≤ x_ij ≤ x_hi x_ij x_lo − 1 dla xij < xlo x_hi x_ij − 1 dla x_ij > x_hi (dla nominant) m_s = ^{(zj × w}_n ^j) n j= 1 m_{s_ref} = ^{(zi_ref _j}_n ^{× wj)} n i= 1

Określenie wartości tworzonych rezerw celowych stanowi zagadnienie opty-malizacyjne, które powinno uwzględniać zarówno wartość zabezpieczeń ustano-wionych w trakcie udzielania kredytów, jak również relację kosztów utrzymywa-nia rezerw i kosztów pozyskautrzymywa-nia środków na rynku międzybankowym (Freixas, Rochet, 2007, s. 302–304). Minimalną wartość utrzymywanych rezerw celowych wyznaczać może również krajowe prawodawstwo, które różnie może również de-finiować warunki, w których należność należy uznać za zagrożoną (Kauko, 2012, s. 197–199). Niezależnie jednak od tych różnic, wysokość utrzymywanych rezerw dostarcza informacji na temat poziomu ryzyka działalności instytucji kredytowej, zatem parametr ten został uwzględniony w konstruowanym mierniku syntetycz-nym.

Wskaźnik jakość należności odzwierciedla, jaka część udzielonych kredytów

i pożyczek może zostać niespłacona (Kozak, 2010). Oblicza się go według nastę-pującego wzoru:

ROE = _{średni stan kapitałów własnych}^{wynik netto} × 100%

RORAA = _{średni stan aktywów ważonych ryzykiem}^{zysk netto} × 100%

wskaźnik kosztów działania = koszty działania

średni stan aktywów ^{× 100%} poziom rezerw celowych = rezerwy celowe

należności ogółem ^{× 100%} jakość należności = ^{należności zagrożone}_{należności ogółem × 100%}

wsp. kapitałowy Tier 1 = _{średni stan aktywów ważonych ryzykiem}^{kapitał regulacyjny Tier 1}

kredyty/depozyty = _{zobowiązania × 100%}^należności

NSFR = _{wymagana wartość finansowania stabilnego}^{dostępna wartość finansowania stabilnego} × 100%

z_ij = ^xij

max x_i (dla stymulant) z_ij = ^{min x}i x_ij (dla destymulant) z_ij ⎩ ⎪ ⎨ ⎪ ⎧1 dla xlo ≤ x_ij ≤ x_hi xij x_lo − 1 dla x_ij < x_lo x_hi x_ij − 1 dla x_ij > x_hi (dla nominant) ms = ^{(zj × w}_n ^j) n j= 1 ms_ref = ^{(zi_ref _j}_n ^{× wj)} n i= 1

Wartość wskaźnika jakości należności banku pomaga ocenić jakość jego procedur oceny zdolności kredytowej, choć jest to tylko jeden z  czynników wpływających na całkowitą wartość należności zagrożonych. Podobnie jak w przypadku wskaźnika poziomu rezerw celowych, tu także kwestia uznania należności za zagrożoną może być regulowana przez krajowe prawodawstwo bądź wynikać z wewnętrznych procedur banku, co może wpływać na możli-wość porównywania instytucji kredytowych pod tym względem (Niczyporuk, Talecka, 2011, s. 386–389). Niezależnie jednak od obranej metodologii, war-tość tego wskaźnika powinna być jak najniższa, a zmiany stosunku wartości należności zagrożonych do należności ogółem stanowią dobre odzwierciedle-nie zmian kondycji banku.

Mając na uwadze opisane w  rozdziale drugim szczególne znaczenie sekto-ra bankowego dla funkcjonowania gospodarki, kwestia zarządzania ryzykiem nie pozostaje wyłącznie w gestii banków, zwłaszcza że ich stabilna działalność nie jest zagrożona jedynie przez oddziaływanie czynników endogenicznych. Regu- lacje ostrożnościowe zobowiązują instytucje kredytowe do utrzymywania pew-nego poziomu kapitałów, który ma zagwarantować minimalną zdolność do po-krywania ponoszonych strat. Wysokość zgromadzonych na ten cel kapitałów w relacji do skali prowadzonej działalności stanowi istotny wyznacznik bezpie-czeństwa funkcjonowania badanych podmiotów. Dla uwzględnienia tej cechy do miernika syntetycznego dołączono współczynnik kapitałowy Tier 1.

Współczynnik kapitałowy Tier 1 (Tier 1 capital ratio) pokazuje, jaką część

sumy bilansowej stanowi kapitał instytucji kredytowej zaklasyfikowany jako Tier 1 zgodnie z Rozporządzeniem 575/2013 (Regulation (EU) No 575/2013). Na kapitał Tier 1 składają się instrumenty najbardziej płynne, a zatem wyemi-towane akcje instytucji kredytowej, jej rezerwy celowe oraz zyski zatrzymane. Współczynniki kapitałowe według nowych regulacji stanowić mają bufor bez-pieczeństwa danej instytucji kredytowej, gdyż to właśnie kapitały w posiadaniu banku mają w pierwszej kolejności pokrywać jego trudności finansowe. War- tości wskaźnika oblicza się według następującego wzoru (Regulation (EU) No 575/2013, art. 92):

ROE = _{średni stan kapitałów własnych}^{wynik netto} × 100%

RORAA = _{średni stan aktywów ważonych ryzykiem}^{zysk netto} × 100%

wskaźnik kosztów działania = koszty działania

średni stan aktywów ^{× 100%} poziom rezerw celowych = rezerwy celowe

należności ogółem ^{× 100%} jakość należności = ^{należności zagrożone}_{należności ogółem × 100%}

wsp. kapitałowy Tier 1 = _{średni stan aktywów ważonych ryzykiem}^{kapitał regulacyjny Tier 1}

kredyty/depozyty = _{zobowiązania × 100%}^należności

NSFR = _{wymagana wartość finansowania stabilnego}^{dostępna wartość finansowania stabilnego} × 100%

zij = ^xij

max x_i (dla stymulant) zij = ^{min x}i x_ij (dla destymulant) zij ⎩ ⎪ ⎨ ⎪ ⎧1 dla xlo ≤ x_ij ≤ x_hi x_ij x_lo − 1 dla x_ij < x_lo x_hi x_ij − 1 dla x_ij > x_hi (dla nominant) m_s = ^{(zj × w}_n ^j) n j= 1 m_{s_ref} = ^{(zi_ref _j}_n ^{× wj)} n i= 1

Wartość współczynnika kapitałowego Tier 1 ma odzwierciedlać zdolność instytucji kredytowej do absorpcji ponoszonych strat, jednak, jak wspomina-no już wcześniej, koszt pozyskania tych kapitałów jest z reguły wysoki i od-działuje na pogorszenie rentowności instytucji kredytowych. Nie można zatem jednoznacznie wskazać uniwersalnej, pożądanej wartości współczynnika kapi-tałowego.

Implikacje utworzenia unii bankowej dla wybranych instytucji kredytowych

154