Wprowadzenie pakietu regulacji CRD IV/CRR

W czerwcu 2013 r. wprowadzono nowy pakiet regulacji ostrożnościowych odno-szący się do sektora finansowego UE – dyrektywę CRD IV (Directive 2013/36/EU) (Capital Requirements Directive IV, CRD IV) oraz rozporządzenie CRR (Regula-tion (EU) No 575/2013) (Capital Requirments Regula(Regula-tion, CRR). Pakiet wszedł

w życie z dniem 1 stycznia 2014 r. i zawierał wytyczne dla przepisów regulujących prowadzenie działalności bankowej, jej nadzoru oraz wymogi ostrożnościowe za-równo dla instytucji kredytowych, jak i dla firm inwestycyjnych. Innymi słowy, przyjęty pakiet odnosił się w szczególności do ryzyka systemowego, jakie zagrażać może europejskiemu sektorowi bankowemu (Brzozowski, 2014, s. 4). Przyjęcie pa-kietu CRD IV/CRR wynikało z utworzenia rekomendacji Bazylei III, które w czę-ściowo zmodyfikowanej formie implementowane były do prawa unijnego.

Dyrektywa CRD IV zawierała regulacje dotyczące m.in. wymogów w zakresie funduszy własnych, ograniczania uzależnienia oceny ryzyka inwestycji od opinii agencji ratingowych, dźwigni finansowej, wynagrodzeń dla kadry menadżerskiej czy buforów kapitałowych. W myśl dyrektywy utworzono cztery rodzaje buforów kapitałowych (tabela 16):

■ bufor antycykliczny;

■ bufor ryzyka globalnej instytucji o znaczeniu systemowym; ■ bufor ryzyka innej instytucji o znaczeniu systemowym; ■ bufor ryzyka systemowego.

Pierwszy z utworzonych buforów – bufor antycykliczny – to dodatkowy wymóg kapitałowy, jaki został nałożony na instytucje kredytowe, by ograniczyć ryzyko kredytowe. Bufor antycykliczny, zgodnie z art. 137 dyrektywy CRD IV, został usta-lony na poziomie z przedziału 0–2,5% łącznej kwoty ekspozycji na ryzyko. Wiel-kość tego bufora wyznaczana jest przez krajowy nadzór makroostrożnościowy. I tak, w okresach nadmiernego wzrostu akcji kredytowej ma on być podnoszony, natomiast w okresach spowolnienia akcji kredytowej, będzie on odpowiednio ob-niżany (Directive 2013/36/EU, art. 80–81). Wielkość bufora powinna odzwiercie-dlać fazy cyklu koniunkturalnego i ryzyko z nim związane, przy uwzględnieniu specyfiki narodowej gospodarki. Innymi słowy, w czasach korzystnej koniunktury bufor powinien być wysoki, by zapobiec nadmiernej ekspozycji na ryzyko kredy-towe, w czasach stagnacji zaś ma być obniżany, by nie ograniczać sztucznie dostę-pu do kapitału.

Tabela 16. Dopuszczalne poziomy buforów kapitałowych według Dyrektywy CRD IV (%)

Nazwa bufora Wartość

Bufor antycykliczny 0–2,5

Bufor ryzyka instytucji o znaczeniu systemowym (GSIFI) 1–3,5 Bufor ryzyka innej instytucji o znaczeniu systemowym

(OSIFI) ^0–2

Bufor ryzyka systemowego 1–5

Źródło: opracowanie własne na podstawie Directive 2013/36/EU. Kolejne dwa bufory – bufor ryzyka globalnej instytucji o znaczeniu systemowym oraz bufor ryzyka innej instytucji – zostały wprowadzone dla instytucji systemo-wo ważnych, odpowiednio tych działających w skali globalnej oraz lokalnej. W ten sposób potwierdzono konsekwencje, które dla gospodarki narodowej i europejskiej

może nieść ze sobą upadek instytucji systemowo ważnej. W myśl art. 131 dyrektywy to krajowe organy nadzoru wyznaczają instytucje o znaczeniu systemowym na pod-stawie m.in. ich wielkości, powiązań, transgraniczności działalności czy złożoności grupy. Zgodnie z dyrektywą CRD IV, wielkość wymogu kapitałowego dla innej insty-tucji o znaczeniu systemowym ograniczono do maksymalnej wysokości 2% wartości ekspozycji na ryzyko, zaś dla globalnych instytucji do maksymalnej wysokości 3,5% łącznej kwoty ekspozycji. Warto tutaj zaznaczyć, że globalne instytucje o znaczeniu systemowym podzielone zostały na pięć kategorii, gdzie instytucje z najniższej kate-gorii mają wyznaczony bufor w wysokości 1%, zaś każda kolejna kategoria zwiększa ten bufor o 0,5 pkt %, do opisanej wyżej maksymalnej wysokości.

Ostatni bufor ryzyka systemowego może zostać wprowadzony w stosunku do całego sektora finansowego danego kraju lub do co najmniej jednego podzbioru danego rynku w celu zapobiegania i ograniczania długoterminowego, niecyklicz-nego ryzyka systemowego lub o charakterze makroostrożnościowym (Directive 2013/36/EU, art.  133). Każde państwo członkowskie wyznacza organ odpowie-dzialny za jego ustalenie. Wysokość bufora ryzyka systemowego wyznaczono na co najmniej 1% poziomu ekspozycji na ryzyko. Poziom ten może zostać podnie-siony nawet do poziomu powyżej 5%, jednak z uwagi na potencjalne ryzyko za-burzenia warunków konkurencji rynkowej ustalone zostały różne procedury dla wszelkich zmian bufora ryzyka systemowego. W przypadku każdej zmiany poin-formowana zostać musi Komisja Europejska, EBA, ESRB oraz kraje macierzyste banków dotkniętych zmianą. O ile zmiany w zakresie 1–3% wymagają jedynie po-informowania z miesięcznym wyprzedzeniem, o tyle zmiany w przedziale 3–5% wymagają już zgody ze strony KE. Podniesienie bufora powyżej tego poziomu wy-maga przedłożenia do analizy Komisji Europejskiej dodatkowego uzasadnienia decyzji oraz analizy jej wpływu na unijny rynek finansowy.

W kontekście zmian wprowadzanych przez pakiet CRD IV/CRR warto zwrócić uwagę na wprowadzane przez niego, zgodnie z zaleceniami Bazylei III, wymo-gi w zakresie płynności krótkoterminowej (LCR) oraz długoterminowej (NSFR). Zapisy prawne w zakresie instrumentów finansowych, traktowanych jako wysoce płynne, spotkały się jednak z ostrą krytyką. Zdaniem P. Eckhardta i B. Van Roose-beke’a (2015, s. 17–18) oraz A. Lenarčiča, D. Mevisa i in. (2016, s. 9–10), błędem było uznanie za aktywa wysoce płynne obligacji państw UE, niezależnie od kon-dycji ich finansów publicznych.

W 2016 r. Komisja Europejska przedstawiła kolejną propozycję zmian dyrektywy CRD oraz rozporządzenia CRR (nazwanych odpowiednio CRD V i CRR II) (Pro-posal for a directive (COM (2016); Pro(Pro-posal for a regulation (COM 2016)). Zrewi-dowane przepisy zakładają podniesienie wag ryzyka dla aktywów handlowych, przy równoczesnym obniżeniu ich dla transakcji z  izbami rozliczeniowymi. Zapropo-nowano również wprowadzenie dodatkowych wymogów w stosunku do struktury finansowania instytucji kredytowych, ułatwiających ich likwidację w wypadku nie-wypłacalności. Obecnie (stan na grudzień 2018 r.) propozycje Komisji Europejskiej nadal są przedmiotem dyskusji między instytucjami Unii Europejskiej.

3.6. Podsumowanie

W niemiecko-japońskim modelu systemu finansowego, który dominuje w kra-jach Unii Europejskiej, sektor bankowy jest kluczowym segmentem krajowych systemów finansowych. Z tego względu kryzys tego sektora, który miał miejsce w wielu państwach członkowskich, postawił rządy i instytucje nadzoru w trud-nej sytuacji, zmuszając do ratowania instytucji kredytowych z wykorzystaniem publicznych środków. Brak takich interwencji, chroniących instytucje kredyto-we przed niewypłacalnością, mógł jednak doprowadzić do pogłębienia kryzysu, którego rozmiary mogłyby znacznie przerosnąć możliwości budżetowe nawet najbogatszych krajów Europy.

Zaburzenia płynności, jakich doświadczyły w czasie ostatniego kryzysu finanso-wego unijne instytucje kredytowe, stwarzały zagrożenie dla stabilności całego sys-temu finansowego wielu państw UE, jednocześnie jednak wynikały w dużej mierze z nierozsądnej polityki samych banków. Niezdolność instytucji kredytowych do pokrycia strat poniesionych w  wyniku prowadzonej działalności przełożyła się ostatecznie na pogorszenie sytuacji gospodarczej samych państw członkowskich.

W czasie trwania kryzysu finansowego instytucje kredytowe w coraz większym stopniu zaczęły skupiać się na rynkach macierzystych, ograniczając działalność za granicą. Choć tendencja ta została dostrzeżona, dane zgromadzone przez EBC nie dają podstaw, by twierdzić, że rosnąca koncentracja działalności na rynkach krajo-wych zagrażała konkurencji, bądź też, by ograniczała długotrwale zaangażowanie w inwestycje na poziomie transgranicznym. Tendencja ta może ulec ponownemu odwróceniu, gdy inwestorzy odzyskają zaufanie do stabilności globalnego syste-mu finansowego. W związku z tym należy stwierdzić, że koordynacja działalności nadzorczej zarówno w skali mikro, jak i makro stała się niezbędna dla zapewnienia bezpieczeństwa systemu finansowego całej Unii Europejskiej. Projekt uporządko-wania kwestii nadzoru i restrukturyzacji instytucji kredytowych przybrał kształt unii bankowej, która zostanie przedstawiona w kolejnym rozdziale.