Barierami w realizacji profilaktyki mogą być nieprofesjonalne sposoby przekazywania wiedzy w programach. Dotyczy to zwłaszcza programów niewielkich, prowadzonych bez wstępnych chociażby diagnoz grup, do których są kierowane. Niemniej należy za-znaczyć, że poziom tych programów jest coraz lepszy, chociaż nie zawsze zawierają one ewaluację. Barierą jest również brak koordynacji w ich prowadzeniu, zwłaszcza gdy doty-czą podobnych zagrożeń w lokalnej społeczności lub są kierowane do tych samych grup, ale przez różne podmioty realizujące zadania z zakresu np. zapobiegania przestępczości. Barierą może okazać się w tym wypadku brak profesjonalizmu w przygotowaniu progra-mów lub ich prowadzeniu, a także niepotrzebne kumulowanie środków na nie przezna-czonych. Dlatego ważne jest, aby profilaktyka, zwłaszcza na poziomie lokalnej społecz-ności, była dobrze przygotowana, skoordynowana w przekazie potrzebnej wiedzy. Waż-ne w tym przypadku jest tworzenie lokalnych (przynajmniej na poziomie gminy) baz pro-wadzonych czy projektowanych programów profilaktycznych. Dałoby to możliwość ra-cjonalnego wykorzystania zarówno środków finansowych, jak i wiedzy i czasu profesjo-nalistów.
Czynniki sprzyjające realizacji profilaktyki to możliwość budowania takiej wiedzy jednostek i grup poddawanych oddziaływaniom profilaktycznym, która pozwoli na sza-cowanie ryzyka zachowań oraz zagrożeń. To również identyfikowanie i diagnozowanie zagrożeń z jednoczesnym budowaniem przestrzeni edukacyjnej, w której można prze-kazywać wiedzę i kompetencje dotyczące radzenia sobie w sytuacji ryzykowanych za-chowań czy pojawiających się zagrożeń. Pośrednio łączy się też z edukacją o zagroże-niach i sposobach radzenia sobie z nimi.
Czynnikiem sprzyjającym w budowaniu wiedzy o zagrożeniach są treści propono-wane w programach profilaktycznych, zwłaszcza tych, których celem jest niesienie wia-rygodnej informacji o nich. Programy profilaktyczne są też ważnym uzupełnieniem tej wiedzy, która pozwala na modyfikację własnych strategii w radzeniu sobie z zagroże-niami.
Dają również możliwość wyobrażenia sobie korzyści wynikających ze zmian stylu ży-cia w odniesieniu do własnego zdrowia. Ponadto zawierają elementy edukacji korzysta-nia z mediów i sposobów przekazywakorzysta-nia przez nie informacji oraz wywierakorzysta-nia wpływu, co jest ważnym czynnikiem wspierającym wiedzę osobistą i wiedzę cichą.
W działaniach profilaktycznych więź w lokalnej społeczności również może być potraktowa-na jako czynnik sprzyjający. Wykorzystanie jej siły może pozwolić potraktowa-na zintegrowanie części tych działań w wybranych programach. Może stać się wówczas także czynnikiem wspierającym w dą-żeniu do uzupełnienia wiedzy i poprawy poczucia bezpieczeństwa. Ponadto założyć można, że wszystkie te programy przygotowane są profesjonalnie i prowadzone przez specjalistów.
50
Na poziomie lokalnej społeczności identyfikacja barier i czynników sprzyjających w realizacji profilaktyki byłaby z jednej strony działaniem racjonalnym i pozwalającym – w ramach wymiany informacji o tych działaniach – na budowanie szerszych koalicji na rzecz przeciwdziałania zagrożeniom.
Należy również zaznaczyć, że podmioty zobowiązane do dostarczania tej wiedzy co-raz bardziej dbają o jej poziom i jakość, decydują się również na innowacyjność w jej przekazie. Niemniej w efekcie tych działań dochodzi czasami do powtórzeń wiedzy, te-matyki programów i prowadzonych w ich ramach warsztatów. Niezbędne tej też podej-mowanie takich działań, jak monitoring (oprócz obowiązkowej już ewaluacji) prowadzo-nych programów, tworzenie ich baz na poziomie państwa, regionu czy samorządu tery-torialnego, chociażby w celu ekonomizacji tych przedsięwzięć. We współtworzeniu suk-cesu w profilaktyce ważna jest umiejętność nawiązywania relacji z innymi organizacja-mi, zwłaszcza jeśli dotyczy ona opisywanych działań profilaktycznych. W ciągłej wymia-nie na rynku profilaktycznym można szybciej dostosować się do zmian i satysfakcjonują-co funkcjonować, nawet we wzajemnej zależności i w burzliwym otoczeniu.
Realizacja profilaktyki przez samorządy terytorialne w lokalnej społeczności łączy się również z wyzwaniami takimi jak zaprojektowanie i realizacja spójnej strategii profilak-tycznej oraz realizacja wyznaczonych przez nią głównych i szczegółowych celów. Do wyzwań należy również współdziałanie i koordynacja tych działań przez uczestniczące w niej podmioty. Barierami mogą być różne, a czasami nawet odmienne racjonalności i interesy realizujących te strategie podmiotów. W ich zakres wchodzą również zależno-ści kompetencyjne dotyczące realizacji strategii, ale także posiadane środki, w tym fun-dusze i potencjał oraz potrzeba dzielenia się nimi.
Podsumowanie
W podsumowaniu można stwierdzić, że zarówno G. Homans, jak i P. Blau wiążą ludzkie działanie z potrzebą uzyskania nagrody materialnej i niematerialnej, które są przez jed-nostki oczekiwane i pożądane. Jedną z takich nagród jest szeroko rozumiane bezpieczeń-stwo zapewniane między innymi przez szereg działań o charakterze profilaktycznym za-wierających również informacje o zagrożeniach i strategiach radzenia sobie z nimi.
W analizie działania profilaktycznego realizowanego przez instytucje oraz jednost-ki obydwa podejścia mogą być przydatne, zarówno teoria wymiany, wskazująca w jajednost-ki sposób organizacje mogą funkcjonować na rynku profilaktyki oraz jakie zasoby mate-rialne i niematemate-rialne można na nim zaoferować i jakie są ponoszone koszty związane z jej funkcjonowaniem.
Racjonalność działania może też w efekcie pozwolić na właściwe rozłożenie zarówno kosztów ekonomicznego funkcjonowania takiego systemu, jak i potencjału jednostek zaangażowanych w działania profilaktyczne.
W artykule podjęto rozważania dotyczące realizacji profilaktyki w lokalnych społecz-nościach oraz próby analizy tych działań z perspektywy teorii wymiany i teorii racjonal-nego wyboru. Stwierdzono, że realizacja zadań z zakresu profilaktyki powinna zajmo-wać ważne miejsce w systemie bezpieczeństwa w lokalnych społecznościach, opierać się na zasadach racjonalności i wymiany korzystnej dla wszystkich uczestników takiej interakcji. Nie bez znaczenia pozostaje też sam proces współdziałania i koordynowania profilaktyki przez samorząd terytorialny, w tym tworzenie na jego poziomie bazy da-nych o programach, ich zawartości i realizacji.
Podsumowując, realizację profilaktyki można umieścić na poziomie współdziałania w administracji w zakresie wykonywania zadań z zakresu bezpieczeństwa i porządku publicznego, na poziomie organów administracji samorządowej, ale często również we współdziałaniu z podmiotami prywatnymi, organizacjami i instytucjami społecznymi oraz przy współudziale obywateli [Pieprzny 2003, s. 488]. To współdziałanie na poziomie samorządu powinno prowadzić do racjonalnego wykorzystania zarówno środków prze-znaczonych na profilaktykę, jak i wiedzy i potencjału jej realizatorów.
Bibliografia
Aronson E., Wilson T. D., M.Akert R. (1997), Psychologia społeczna. Serce i umysł. Poznań.
Bednarek Z. (2010), Przestrzeń informacyjna tekstów prasowych w dobie kultury masowej,
A C TA U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S, FOLIA LITTERARIA POLONICA, 13.
Ciechanowska D. (2012), Uczenie się jako efekt studiowania [w] D. Ciechanowska (red.),
Uwarun-kowania efektów kształcenia akademickiego. Pedagogium, Szczecin.
Cohen S. (2011), Folk devils and moral panics, 3 rd. London and New York.
Czapska J. (2004), Bezpieczeństwo obywateli. Studium z zakresu polityki prawa. Wydawnictwo
Pollpres, Kraków.
Etzioni A. (1994), The Spirit of Community: The Reinvention of American Society. NY: Simon&
52
Etzioni A. (2007), Security First: For a Muscular, Moral Foreign Policy, New Haven, CT: Yale Uni-versity Press.
Fleischer M. (2007), Ogólna teoria komunikacji, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Wrocław.
Frysztacki K. (2009), Socjologia problemów społecznych, Wydawnictwo Naukowe Scholar,
War-szawa.
Filipek J. (2003) (red.), Jednostka w demokratycznym państwie prawa, Wyższa Szkoła
Admini-stracji w Bielsku Białej, Bielsko Biała.
Gierszewski J. (2013), Bezpieczeństwo wewnętrzne. Zarys systemu, Difin, Warszawa.
Hofman I., Kępa-Figura D. (2013) (red.), Współczesne media. Język mediów, Wydawnictwo
UMCS, Lublin.
Hołyst B. (2001), Kryminologia, Wyd. VII Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis, Warszawa.
Horney K. (1976), Neurotyczna osobowość naszych czasów, PWN, Warszawa.
Jarmoszko S. (2006), Dyspozycyjność wojskowych – Status quo czy zmiana [w:] J. Maciejewski
(red.), Grupy dyspozycyjne społeczeństwa polskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego Wrocław.
Lalak D, Pilch T. (1999) (red.), Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej, red.
Wy-dawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa.
Maciejewski M. (2012), Grupy dyspozycyjne, analiza socjologiczna, Wydawnictwo Uniwersytetu
Wrocławskiego, Wrocław.
Martyniak Z. (2001), Organizacja i zarządzanie. 70 problemów teorii i praktyki, ANTYKWA,
Kra-ków-Kluczbork.
Nowak A. Wysocka E. (2001), Problemy i zagrożenia społeczne we współczesnym świecie.
Elemen-ty patologii społecznej i kryminologii, „Śląsk” Wydawnictwo Naukowe, Katowice.
Nowy słownik pedagogiczny. (1998), wyd. II rozszerzone, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, War-szawa.
Piekara A. (1986), Społeczność lokalna i samorząd, Krajowa Agencja wydawnicza Warszawa.
Profilaktyka w środowisku lokalnym. (2002), Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii. War-szawa.
Skorny Z. (1989), Mechanizmy regulacyjne ludzkiego działania, PWN, Warszawa.
Słownik Psychologii (2000), Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa.
Starosta P. (1995), Poza metropolią: wiejskie i małomiasteczkowe zbiorowości lokalne a wzory
po-rządku makrospołecznego, Wydaw. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Starosta P. (1995) (red.), Zbiorowości terytorialne i więzi społeczne: studia i szkice socjologiczne
dedykowane profesorowi Wacławowi Piotrowskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, Wydaw. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Sztompka P. (2003), Socjologia. Analiza społeczeństwa, Znak, Kraków.
Widacki J., Czapska J. (1998) (red.), Bezpieczny obywatel – bezpieczne państwo, Wyd. Redakcja
Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin.
Wojcieszke B. (2011), Psychologia społeczna, PWN, Warszawa.
Źródła internetowe:
http://www.biznesowe.edu.pl/634-oszczednosc_poznawcza/ .
https://depot.ceon.pl/xmlui/bitstream/handle/123456789/4398/Ciechanowska%20Doro-ta,%20Uczenie%20si%C4%99%20g%C5%82%C4%99bokie%20jako%20efekt%20studiowania. pdf?sequence=1&isAllowed=y, dostęp: 02.06.2015. .
Obrazy w umyśle. Studia nad percepcją i wyobraźnią, książka dostępna w wersji elektronicznej, [on-line] http://www.ibuk.pl/fiszka.php?id=1790 http://www.publio.pl/obrazy-w-umysle,p48782. html.
Marian Kopczewski I
marian.kopczewski@interia.plWeronika Bednarczyk I
wbednarczyk90@gmail.comSebastian Niedźwiecki
Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych im. gen. T. Kościuszki we Wrocławiu Wydział Nauk o Bezpieczeństwie