Lokalna społeczność to ważny i twór czy element w życiu społeczeństwa i działaniu pań-stwa, a najważniejsze war tości, z powodu których społeczność lokalna mo że odgrywać twórczą rolę wobec społeczeństwa i państwa, są zawarte w jej atrybutywnych cechach, które są wartościami autonomicznymi, idealnymi i instrumentalnymi (praktycznymi i ra-cjonalnymi) [Piekara 1986, s. 13]. O społeczności lokalnej mówi się też jako o strukturze społeczno-przestrzennej, którą tworzą „ludzie pozostający wobec siebie w społecznych interakcjach i zależnościach w obrębie danego obszaru i posiadający jakiś wspólny inte-res lub poczucie grupowej i przestrzennej tożsamości” [Starosta 1995, ss. 30 i 31].
Społeczność lokalna to spora sieć powiązań, współdziałania, tradycji, a także sieć in-stytucji wraz z istniejącymi normami i świadomością odrębności usytuowanych na okre-ślonym terytorium. E. Durkheim, pisząc o tej zbiorowości, określał ją jako solidarność mechaniczną, wskazując na poczucie wspólnoty oparte na podobieństwie ról, funkcji, sytuacji życiowej [Sztompka 2003 s. 112]. Solidarność środowiskową zespala zaufanie, lo-jalność, intensywne kontakty wewnątrzśrodowiskowe oraz inicjowanie wzajemnych in-terakcji, a także pewien stopień endogamii środowiskowej [Sztompka 2003 ss. 112–114]. Jednym z ważnych elementów wpływających na jej spoistość jest więź. Więź społecz-ną można ujmować jako „zorganizowany system stosunków, instytucji, środków kontroli społecznej, skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy składowe zbiorowości w ca-łość zdolną do trwania i rozwoju” [Szczepański 1972, s. 239]. Podkreśla on również, że „ogół tych stosunków, połączeń i zależności łączących ludzi w trwałe zbiorowości socjo-logowie nazywają więzią społeczną” [Szczepański 1972, s. 158]. W skład więzi wchodzą czynniki obiektywno-formalne – które wynikają z cech oraz struktury społecznej, spon-taniczno-subiektywne – które są następstwem decyzji jednostek. W rozważaniach nad więziami wskazuje się również na ich krępujący charakter (uzależnienie), chociaż głów-nie zwraca się uwagę, że więź to „czynnik umacniający dany zespół, w przeciwstawieniu do niespójnych, zdezintegrowanych, zatomizowanych zbiorów ludzi” [Ziembiński 1993, s. 33].
Więź społeczna powstaje oraz utrzymuje się dzięki temu, co spaja i łączy jednostki w życiu zbiorowym. Typologia więzi społecznej obejmuje następujące elementy: więź naturalną, więź zrzeszeniową i więź stanowioną. Więź naturalna istnieje w grupach spo-łecznych, gdzie pokrewieństwo i pochodzenie budują podstawy społecznej łączności Jadwiga Mazur
ludzi i ich wspólnej przynależności. Więź zrzeszeniowa buduje się na podstawie dobro-wolnych korelacji kreowanych przez osoby, które uczestnicząc w zrzeszeniu, angażują się w konkretne działania. Więź stanowiona z kolei występuje w zbiorowościach, gdzie systemy styczności, podziały członków oraz stosunki między nimi zostają narzucone odgórnie z zewnątrz bądź są uregulowane siłą lub prawem, które ustalają szersze gru-py społeczne [Turowski 2001, s. 93]. Dwuaspektowy charakter więzi wyjaśnia P. Rybic-ki, uznając, że „W rzeczywistości ludzkiej więź społeczna objawia się w dwóch płaszczy-znach. Jedną stanowią dające się rzeczowo określić wspólności i związki między ludźmi, wspólności i związki krwi, pochodzenia i terytorium, języka, kultury w różnych jej dzie-dzinach, a także organizacji życia zbiorowego. Drugą płaszczyznę przedstawiają swoiste stany i akty świadomości: poczucie szczególnej łączności z drugimi ludźmi, czy wzajem-nej z nimi zależności i manifestacje tego poczucia w postawach, zachowaniach, działa-niach czy to indywidualnych, czy zbiorowych” [Turowski 2001, s. 92].
Z kolei więzi obiektywne tworzą się przede wszystkim przez wzgląd na materialny wpływ i oddziaływanie danych podmiotów na inne lub też poprzez odmienne znaczące sprawy różnych osób. Ważne jest też to skąd pochodzą poszczególni ludzie, ich różność kulturowa czy więź biologiczna [Ziembiński 1993, s. 33]. Natomiast więzi subiektywne opierają się na współzależnościach i ich odczuwaniu. Chodzi tu o wspólne wartości, toż-samość kulturową, wspólne dążenie do jakiegoś celu. Nie zawsze jednak jest to zależne od zachodzenia tego typu współzależności [Ziembiński 1993, s. 33]. „W aspekcie subiek-tywnym więź społeczna to pewien stan psychiczny jednostek, wyrażający się w poczu-ciu łączności i solidarności z grupą” [Białyszewski, Dobieszewski, Janicki 2003, s. 86]. J. Szczepański uznawał, że postawy subiektywne należy rozumieć nieco szerzej: „subiek-tywne postawy, nastawienia, dążenia, słowem – różne elementy świadomości społecz-nej, są bardzo ważne, ale nie jedyne i niewystarczające. Jednostka zbuntowana prze-ciw grupie, nie wykazująca żadnej z tych postaw i tendencji, o których była mowa, jest niemniej dalej członkiem tej grupy i grupa ma możność zmuszenia jej do respektowa-nia norm zachowarespektowa-nia obowiązujących w grupie, utrzymarespektowa-nia jej w swoim składzie i bunt indywidualny, wyzbycie się subiektywnego poczucia łączności i identyfikacji, wcale nie oznacza, że więź została zerwana” [Szczepański 1972, s. 160].
W nawiązaniu do tej definicji można stwierdzić, że w działaniach profilaktycznych więź jest istotnym elementem, który należy ująć w tych oddziaływaniach. Wykorzysta-nie jej siły w przynależności do ważnych grup pozwolić może na zintegrowaWykorzysta-nie części tych działań w wybranych programach. Biorąc pod uwagę powyższe rozważania, moż-na przyjąć, że więź społeczmoż-na może być jednym z istotnych elementów w kształtowaniu bezpieczeństwa z wykorzystaniem profilaktyki w lokalnej społeczności.
Mówiąc o bezpieczeństwie w lokalnej społeczności, należy również zwrócić uwagę na jego podmioty środowiskowe, kreatorów i odbiorców, zorientowanie aksjologiczne,
48
formy i główne kierunki działania skierowane na zaspokajanie potrzeby bezpieczeństwa i innych potrzeb społeczności lokalnej oraz przezwyciężenie sytuacji trudnych, proble-mowych, szkodliwych dla ludzi i ich dobra wspólnego, a także niezbędne warunki opty-malizacji tej działalności [Lalak, Pilch 1999, s. 31]. W pracy u podstaw na rzecz społeczno-ści lokalnej można napotykać ograniczenia, takie jak brak wiary w sens działalnospołeczno-ści spo-łecznej, niekompetencja, brak współdziałania i pełnej koordynacji działań instytucji i or-ganizacji odpowiedzialnych za ochronę bezpieczeństwa i porządku społecznego [Fijał-kowski 1998, ss. 382–383].
Niemniej czynnikami wspierającymi mogą być zarówno podstawy formalno- insty-tucjonalne przedsięwzięć na rzecz bezpieczeństwa, jak i zdolność do kooperacji i współ-działania między odpowiedzialnymi za nie podmiotami z lokalną społecznością. Pro-aktywne działanie wzmacniają współpracę tych podmiotów, co skutkuje też sukcesami w realizacji profilaktyki.
Według A. Etzioniego państwo powinno bezpośrednio służyć społeczeństwu, a ład i porządek społeczny powinien się opierać na równowadze między podporządkowa-niem się a autonomią, tym co indywidualne a tym, co wspólne. Etzioni traktował orga-nizację jako duży złożony, wielopłaszczyznowy agregat społeczny. Według jego założeń w systemach organizacyjnych funkcjonują grupy mające zarazem cele zbieżne, sprzy-jające współpracy i rozbieżne, skutkujące rywalizacją. W działaniach profilaktycznych w lokalnych społecznościach celem głównym dla ich koordynatorów powinno więc stać się dobro wspólne, a współdziałanie powinno się opierać się nie tylko na wymianie, ale i racjonalnych wyborach korzystnych dla wszystkich uczestniczących w niej podmiotów. Niebezpodstawnie więc Etzioni wskazuje na potrzebę odpowiedzialnego zajmowania się społeczeństwem oraz zasadę demokratycznego reagowania, przejście od indywidu-alizmu ku kooperacji rozumianej jako dążenie do budowy dobra wspólnego niezbęd-nego w społeczeństwie ryzyka. Filarami ma być rodzina i lokalny świat, a społeczne za-dania powinni podejmować i rozwiązywać ci, którzy najlepiej potrafią to zrobić [Etzio-ni 1994]. Ponadto A. Etzio[Etzio-ni stwierdza, że w ogólnej idei komu[Etzio-nitaria[Etzio-nizmu „podwaliny stwarzające warunki bezpieczeństwa oraz poczucie bezpieczeństwa wszystkich partne-rów są najbardziej obiecujące” [Etzioni 2007].
Biorąc pod uwagę te rozważania, można stwierdzić, że przedsięwzięcia podejmo-wane na rzecz profilaktyki przez samorządy terytorialne w ramach realizacji ich funkcji w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa realizowane są w różnych formach i przez róż-ne podmioty. Każdy z nich prowadzi programy ważróż-ne do osiągnięcia celów istotnych dla lokalnej społeczności, w tym podniesienie poziomu poczucia bezpieczeństwa i wiedzy o zagrożeniach, umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych.