Bezpieczeństwo żywnościowe a bioróżnorodność

– BEZPIECZEŃSTWO ŻYWNOŚCIOWE

5.1. Bezpieczeństwo żywnościowe a bioróżnorodność

W piramidzie wartości biogospodarki (por. rozdział 1) żywność, obok leków, zajmuje najwyższą pozycję, a jej wytwarzanie jest najważniejszym zadaniem procesu gospodarowania. Nie ulega wątpliwości, że w kontekście rosnącej po-pulacji zasoby ziemi rolnej w pierwszej kolejności powinny służyć wyżywie-niu ludności. Jedną z potencjalnych pułapek biogospodarki jest przeniesienie punktu ciężkości z produkcji żywności na sektor energetyczny i wykorzysta-nie plonów do produkcji innych materiałów przemysłowych. Sektor żywności – kluczowy dla egzystencji – jest jednak szczególnie wrażliwy na przemia-ny środowiskowe, które obecnie mają miejsce na Ziemi. Jedprzemia-nym z obszarów, w którym przekroczone zostały już granice możliwości planety, jest utrata bioróżnorodności, jakże istotnej dla rolnictwa. Ważnym zagadnieniem jest również niesprawiedliwa dystrybucja żywności na świecie. W krajach rozwi-niętych dochodzi bowiem do niespotykanego wcześniej w historii marnowania żywności, a jednocześnie nierozwiązany pozostaje problem istnienia ogrom-nych obszarów głodu i niedożywienia.

Zwiększenie produkcji w celu zaspokojenia rosnącego popytu na żywność, paszę i bioenergię przy jednoczesnym zachowaniu różnorodności biologicznej i zmniejszeniu presji na zasoby naturalne i ekosystemy jest obecnie prioryteto-wym wyzwaniem globalnym w nauce i praktyce (http://cordis.europa.eu/pro-gramme/rcn/664237_en.html, FAO 2017, dostęp: 16.05.2019). Różnorodność biologiczna odgrywa kluczową rolę w bezpieczeństwie żywnościowym, ży-wieniu, źródłach utrzymania i świadczeniu usług ekosystemowych, a rolnictwo zapewniające żywność jest jednym z podstawowych czynników kształtujących bioróżnorodność. Rolnictwo obejmuje wszystkie aspekty hodowli roślin i zwie-rząt, rybołówstwo, akwakulturę i leśnictwo. Pomiędzy tymi sektorami występuje

synergia lub antagonizm, które mogą decydować o współistnieniu i rozwoju da-nych sektorów (rys. 5.1).

Rysunek 5.1. Zależności występujące pomiędzy składowymi podstawowych sektorów rolnictwa

konkurowanie o przestrzeń i wodę

Wybrane synergie (na zielono) i konflikty (na czerwono) w sektorze rolnym

Rybołówstwo Akwakultura Leśnictwo Uprawy Zwierzęta

gospodarskie karma dla ryb

tuczenie, zanieczyszczenia przestrzeń, rynki

schronienie, żywność

woda wylesianie

wylesianie

wylesianie zagęszczanie gleby

karma dla zwierząt leśnych, schronienie, woda, absorbcja CO2

woda, gleby, absorbcja CO2, bioróżnorodność karma dla bydła

obornik, energia

konkurowanie o przestrzeń i wodę zanieczyszczenia

zanieczyszczenia zanieczyszczenia

nawóz

karma dla ryb pozytywny wpływ negatywny wpływ

Źródło: opracowanie własne na podstawie: FAO 2017.

Bioróżnorodność w rolnictwie obejmuje wszystkie składniki istotne dla pro-dukcji wraz ze składnikami, które tworzą ekosystem rolniczy (zwierzęta, rośliny i mikroorganizmy), na poziomie genetycznym, gatunkowym i ekosystemowym, który podtrzymuje funkcje, strukturę i procesy agroekosystemu. Ta różnorod-ność jest kształtowana przez rolników i społeczności od tysiącleci i pozostaje kluczowym elementem utrzymania rolników na całym świecie. Bioróżnorod-ność w rolnictwie, w tym naturalne zasoby genetyczne, jest podstawowym na-rzędziem ciągłego doskonalenia odmian czy ras oraz niezbędnym czynnikiem odporności i radzenia sobie ze zmianami środowiskowymi przez agroekosyste-my (FAO 2017).

W kontekście granic planetarnych to bioróżnorodność jest zasobem środo-wiskowym w największym stopniu naruszonym przez ludzkość (rys. 5.2). Bio-różnorodność pomaga regulować obieg składników odżywczych i wody oraz

137

5.1. Bezpieczeństwo żywnościowe a bioróżnorodność

łagodzi skutki zmian klimatu, a więc pozostaje w synergii nie tylko z bezpie-czeństwem żywnościowym, ale też z innymi granicami planetarnymi (Rock-ström i in. 2009).

Zaznaczone w Konwencji o różnorodności biologicznej z Rio de Janeiro „podstawowe znaczenie bio-różnorodności dla ewolucji oraz dla funkcjonowania systemów podtrzymujących życie w biosferze”

jest w dalszej jej części uzupełnione o zapis, że: „ochrona oraz zrównoważone użytkowanie różnorod-ności biologicznej mają kluczowe znaczenie dla wyżywienia i zaspokojenia zdrowotnych oraz innych potrzeb wzrastającej populacji ludzkiej na świecie i że w tym celu niezbędny jest dostęp i podział zasobów genetycznych i technologicznych” (Dz.U. z 2002 r. nr 184, poz. 1532).

Rysunek 5.2 przedstawia koncepcje granic planetarnych, które decydują o ludzkim rozwoju. Zróżnicowana, zdrowa żywność oraz czysta woda, których stały dostęp już stanowi jeden z globalnych problemów, są niezbędne wszystkim ludziom w ciągu całego życia. Bogactwo organizmów w ekosystemach decyduje o jakości i ilości wody oraz żywności. Krytycznymi czynnikami utraty bioróżno-rodności są: niszczenie siedlisk, globalne ocieplenie i niekontrolowane rozprze-strzenianie się obcych gatunków (tzw. inwazyjnych). Znaczenie mają również zanieczyszczenie, depozycja azotu i zmienność opadów atmosferycznych (Van Meter i in. 2016, IPBES 2018).

Rysunek 5.2. Granice planetarne

Zanieczyszczenia chemiczne.

Jeszcze nie skwantyfikowano

Zmiana klimatu

Zakwaszenie oceanu

Cykl azotu (biogeochemiczne granice przepływów) Poziom utraty

bioróżnorodności Poziom aerozoli

w atmosferze.

Jeszcze nie skwantyfikowany

Cykl fosforu (biogeochemiczne granice przepływów) Globalne zużycie

wody pitnej

Powiększanie się stratosferycznej dziury ozonowej

Zmiana system gruntów

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Rockström i in. 2009.

Obecnie bezpieczeństwo żywnościowe stoi przed poważnymi wyzwaniami związanymi przede wszystkim ze wzrostem liczby ludności, ubóstwem, globali-zacją i zmianami klimatu. Nie tylko dostarczanie odpowiedniej ilości żywności (bezpieczeństwo żywnościowe), ale też zdrowej, wartościowej (bezpieczeństwo żywności) wszystkim ludziom jest newralgiczne dla globalnego rozwoju. Wy-zwaniom tym można sprostać, ale należy przede wszystkim znacznie zintensyfi-kować i poprawić jakość produkowanej żywności oraz zapewnić sprawiedliwy dostęp do żywności wszystkim ludziom (Burlingame 2014).

Bezpieczeństwo żywnościowe definiujemy jako ciągły dostęp wszystkich ludzido wystarczającej, bezpiecznej i pożywnej żywnościw celu utrzymania zdrowego i aktywnego życia (Światowy Szczyt Żywności 1996).

Utrzymanie różnorodności biologicznej i globalne bezpieczeństwo żywno-ściowe stanowią więc główne wyzwania współczesnych czasów. Powiązanie tych dwóch obszarów z perspektywy badawczej i poszukiwanie synergii między nimi może dać wiele korzyści dla rozwoju społecznego, ekologicznego i gospo-darczego świata (Burlingame i Dernini 2012, Fisher i in. 2017).

Pomimo że produkcja żywności gwałtownie wzrosła od czasu zielonej re-wolucji po II wojnie światowej, Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) podaje, iż w 2016 r. liczba osób przewlekle nie-dożywionych na świecie wzrosła do 815 mln w porównaniu z 2015 r., kiedy wynosiła 777 mln. Jedynym pozytywnym aspektem jest to, że w 2000 r. liczba ta wynosiła 900 mln, czyli występuje tendencja spadkowa, ale nie jest ona stała.

FAO ocenia, że nieustająco znacznie ponad 1 mld ludzi cierpi z powodu braku bezpieczeństwa żywnościowego, a do 2 mld ludzi pozostaje niedożywionych (obecnie populacja liczy 7,32 mld) (FAO 2014c, FAO, IFAD, UNICEF, WFP

& WHO 2017). Ponadto FAO (2017) wskazuje, że poziom bioróżnorodności agroekosystemów i działania związane z utrzymaniem puli genów organizmów ważnych dla rolnictwa są prowadzone, ale ich skala jest niedostateczna.

Z historycznego punktu widzenia bezpieczeństwo żywnościowe i ochrona bioróżnorodności były rozpatrywane odrębnie i miały osobne, własne środowi-sko naukowe toczące debaty i starające się opracować właściwą strategię działań likwidujących zagrożenia. Świadomość, że ochrona różnorodności biologicz-nej i zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego rosnącej populacji ludzi są nierozerwalnie związane ze sobą, wzrasta dopiero w ostatnich latach i stanowi pole dla nieco innego podejścia do tych dwóch ważnych globalnych priorytetów (Kremen i Miles 2012).

139

5.1. Bezpieczeństwo żywnościowe a bioróżnorodność

Fakty przedstawiane przez FAO (2017):

– 815 mln ludzi na świecie jest nadal niedożywionych

– Do 2050 r. napędzana wzrostem w krajach rozwijających się liczba ludności na świecie wyniesie prawie 10 mld, przy czym więcej ludzi będzie żyło na terenach zurbanizowanych

– W ciągu ostatnich 50 lat światowa produkcja rolna wzrastała średnio o 2% do 4% rocznie, podczas gdy areał ziemi uprawnej tylko o 1% rocznie, co wskazuje na zwiększoną wydajność rolnictwa – Obecnie z 8800 znanych ras zwierząt gospodarskich 7% wyginęło, 24% jest zagrożonych

wyginię-ciem, a aż 59% sklasyfikowano jako posiadające nieznany status ryzyka z powodu braku danych – Ponad 70% krajów stosuje środki ochrony in situ w odniesieniu do zasobów genetycznych zwierząt,

jednak mniej niż 20% uważa, że ich środki są skuteczne

– Żywność pochodzenia zwierzęcego zawiera białko, żelazo, cynk, witaminę A i witaminę B12, które mają szczególne znaczenie żywieniowe dla dzieci

– Ponad 580 gatunków organizmów wodnych wykorzystywanych do globalnej produkcji żywności pochodzi z akwakultury

– Gatunki roślin (jęczmień, fasola, orzeszki ziemne, kukurydza, ziemniaki, ryż, sorgo i pszenica) do-starczają 53% średniego dziennego spożycia kalorii, pięć gatunków zwierząt (bydło, owce, kozy, świnie i kurczaki) zapewnia 31% średniego dziennego spożycia białka, tylko trzy gatunki roślin (pszenica, ryż i kukurydza) stanowią 48% średniego dziennego spożycia kalorii

– Około 3,6 mln upraw (zbiory materiału roślinnego z określonej lokalizacji) jest zachowane w ban-kach genów przez 71 krajów i 12 międzynarodowych ośrodków, z czego około połowa obejmuje dziewięć głównych upraw żywności

– Ponad połowa plazmy zarodkowej wykorzystywanej w hodowli i badaniach przedhodowlanych została uzyskana z sieci regionalnych lub międzynarodowych banków genów, co wskazuje na wy-raźną współzależność

– Chociaż dzikie organizmy stanowią ok. 13% światowych zasobów banków genów, nadal brakuje w bankach ok. 70% takich gatunków

– Obszary chronione i ogrody botaniczne powiększyły się o 30%, przez co zwiększyła się ochrona dzikich organizmów

– Od 1996 r. zebrano co najmniej 240 tys. nowego materiału roślinnego i dodano go do banków genów ex situ

– Na całym świecie 524 mln ha lasów zostało pierwotnie przeznaczonych na ochronę bioróżnorodności – Prawie 8 tys. gatunków drzew i innych roślin drzewiastych w lasach (zarośla, palmy i bambus) jest

wykorzystywane do różnych celów w 86 krajach na całym świecie, ale tylko ok. 2360 z nich jest obecnie aktywnie zarządzane.

Analizując współczesną literaturę światową z zakresu problemów utraty bio-różnorodności i bezpieczeństwa żywnościowego, J. Glamann i in. (2017) stwier-dzili, że dla łącznego przeciwdziałania tym zagrożeniom znaczenie mają:

– zrównoważona intensyfikacja i uwzględnienie jej w całym systemie, tj. pro-dukcji oraz dystrybucji żywności;

– koncentracja produkcji, ponieważ transformacja rolnictwa musi przynieść wystarczającą ilość żywności, co w świetle przewidywanego wzrostu popu-lacji oznacza mniej więcej podwojenie zapasów żywności w ciągu najbliż-szych kilku dekad, przy czym należy uwzględnić ograniczone zasoby ziemi;

– rozwój społeczno-ekologiczny – innowacje technologiczne są niezbędne, ale niewystarczające do osiągnięcia bezpieczeństwa żywnościowego, globalne znaczenie bioróżnorodności w krajach rozwijających się musi być uwzględ-nione w świetle pojawiających się potrzeb (populacja – żywność) i przewidy-wanych zmian zagospodarowania;

– gospodarcze i polityczne wzmocnienie bezpieczeństwa żywnościowego, tj. przeciwdziałanie aspektom społecznym powodującym brak bezpieczeń-stwa żywnościowego;

– agroekologia i suwerenność żywnościowa – systemy produkcji oparte na agroekologii wpływają na bioróżnorodne, odporne, wydajne energetycznie, sprawiedliwe społecznie rolnictwo i stanowią podstawę strategii suwerenno-ści energetycznej, produkcyjnej i żywnosuwerenno-ściowej;

– systemy społeczno-ekologiczne – bardziej zróżnicowane agroekosystemy wykazują większą odporność społeczno-ekologiczną na zakłócenia i nie-przewidziane zdarzenia, systemy uprawy wielogatunkowej mogą zwiększyć żyzność gleby, zmniejszyć straty spowodowane patogenami i szkodnikami oraz pomóc rolnikom dostosować się do zmieniających się warunków środo-wiskowych, społeczno-kulturowych i rynkowych.

J. Glamann i in. (2017), analizując literaturę, stwierdzili, że istnieją dwa głów-ne i dość odmiengłów-ne podejścia do koncepcji związku bezpieczeństwa żywności i ochrony bioróżnorodności. Określili je jako biofizyczno-techniczne (zrów-noważona intensyfikacja, koncentracja produkcji) oraz społeczno-polityczne (rozwój społeczno-ekologiczny, gospodarcze i polityczne wzmocnienie bezpie-czeństwa żywnościowego, agroekologia i suwerenność żywnościowa, systemy społeczno-ekologiczne) (rys. 5.3).

Rysunek 5.3. Koncepcje związku bezpieczeństwa żywnościowego i ochrony bioróżnorodności funkcjonujące w świecie

Koncepcje biofizyczno-techniczne zrównoważona intensyfikacja koncentracja produkcji

Koncepcje społeczno-polityczne rozwój społeczno-ekologiczny

gospodarcze i polityczne wzmocnienie bezpieczeństwa żywnościowego polityczne wzmocnienie bezpieczeństwa żywnościowego

agroekologia i suwerenność żywnościowa systemy społeczno-ekologiczne

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Glamann i in. 2017.

141

5.1. Bezpieczeństwo żywnościowe a bioróżnorodność

Podejście biofizyczno-techniczne koncentruje się na osiągnięciu kompromi-su, w dużej mierze technicznego, pomiędzy produkcją żywności a ochroną róż-norodności biologicznej, natomiast koncepcje społeczno-polityczne niekoniecz-nie zakładają, że istniekoniecz-nieje niekoniecz-nieodłączny kompromis pomiędzy produkcją żywności a ochroną bioróżnorodności. Okazuje się jednak, że utrzymanie bioróżnorod-ności może być niezbędne do zapewnienia bezpieczeństwa żywbioróżnorod-nościowego, szczególnie w dłuższej perspektywie czasowej. W koncepcjach społeczno-po-litycznych większy nacisk kładzie się na ogólne kwestie prawne, sprawiedli-wości i dystrybucji, a często pomija się fizyczne aspekty produkcji żywności.

Podejście społeczno-polityczne ma bardziej holistyczną, ale często bardziej lo-kalną perspektywę, w odróżnieniu od biofizyczno-technicznego. Modele powią-zań żywność – bioróżnorodność są w podejściu społeczno-politycznym bardziej zróżnicowane, wynikają ze złożonych interakcji wielu czynników w skalach czasowych i przestrzennych, co w pewnym stopniu ogranicza możliwość two-rzenia globalnie istotnych rozwiązań (Glamann i in. 2017).

Warto przeanalizować ogólne założenia poszczególnych klastrów bezpieczeń-stwa żywności i ochrony bioróżnorodności, rozpoczynając od koncepcji biofizycz-no-technicznych, czyli zrównoważonej intensyfikacji i koncentracji produkcji.

W ostatnich dziesięcioleciach konwencjonalna intensyfikacja rolnictwa wijała się bardzo dynamicznie, tj. w tempie przewyższającym ogólne tempo roz-woju rolnictwa. Ocenia się, że to właśnie intensyfikacja była odpowiedzialna za notowany wzrost wydajności upraw. W ciągu ostatnich 50 lat powierzchnia nawadnianych pól uprawnych na świecie podwoiła się, a globalne zużycie na-wozów wzrosło o 500% (ponad 800% w przypadku samego azotu). Niestety, taka intensyfikacja spowodowała również degradację wody, znaczne zużycie energii i powszechne zanieczyszczenie. Miało to ogromny wpływ na stan środo-wiska, w tym na bioróżnorodność. Obecnie szczególne obawy budzi fakt, że ok.

70% światowych dostaw słodkiej wody (80–90% konsumpcji) przeznacza się na nawadnianie. Ponadto rolnictwo zasilane deszczem jest największym użyt-kownikiem wody na świecie. Z kolei nawożenie, szczególnie azotowe (nawozy mineralne, obornik i nawozy zielone utrwalające azot w glebie), dramatycznie zakłóciło globalne cykle azotu i fosforu, co również jest związane z szeroko ro-zumianą gospodarką wodną (Foley i in. 2011, Pingali 2012, Storkey i in. 2012).

Klasyczna intensyfikacja nie stanowi więc synergii z bioróżnorodnością. Dekadę temu rozpoczęto opracowanie koncepcji zrównoważonej intensyfikacji.

FAO (2011b) zdefiniowało zrównoważoną intensyfikację jako działania mające na celu osiągnięcie bezpieczeństwa żywnościowego poprzez zwiększenie produkcji, przy jednoczesnej minimalizacji ne-gatywnego jej wpływu na środowisko i zahamowaniu wzrostu powierzchni upraw (rys. 5.4).

Rysunek 5.4. Podstawowe założenia zrównoważonej intensyfikacji rolnictwa zwiększona produkcja pozwalająca zapewnić bezpieczeństwo żywnościowe

minimalizowanie negatywnego wpływu produkcji na środowisko zachowanie lub zmniejszenie powierzchni upraw

Źródło: opracowanie własne na podstawie: FAO 2011b.

Optymistyczny scenariusz zrównoważonej intensyfikacji nakreślający sytu-ację większej ilości żywności dla większej liczby osób uzyskanej przy mniej-szym wpływie na środowisko może stanowić problem, ponieważ siłą rzeczy brak równowagi pomiędzy zrównoważeniem a intensyfikacją (Garnett i Godfray 2012). Należy jednak przyznać, że koncepcja zrównoważonego rozwoju (susta-inable development) ma wiele aspektów i interpretacji, ale istnieje powszechna zgoda, że obejmuje ona nie tylko integralność środowiskową, ale także dobro lu-dzi, a biorąc pod uwagę fundamentalne znaczenie żywności dla dobrobytu czło-wieka, zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego jest nieodłącznym celem zrównoważonego rozwoju (Loos i in. 2014).

Kluczem do zrównoważonego rozwoju jest utrzymanie zasobów w czasie, tak aby zapewnić przyszłym pokoleniom dostęp do przynajmniej tego samego poziomu zasobów (sprawiedliwość międzypokoleniowa), jakie posiada obecne pokolenie (Loos i in. 2014).

Polskie określenie „zrównoważony” nie oddaje dokładnie znaczenia zrów-noważonego rozwoju, co niewątpliwie ma miejsce dla angielskiego sustainable, oznaczającego obok „zrównoważony”, również „trwały” lub „podtrzymujący”.

Z kolei intensyfikacja rolnictwa to proces zwiększania wydajności ziemi, a przede wszystkim plonowania upraw. Większe plony można osiągnąć przez zwiększenie powierzchni albo zwiększenie intensywności upraw na istniejącej powierzchni.

Zrównoważona intensyfikacja nie przewiduje zwiększenia powierzchni upraw.

Jest to niepożądane w kontekście ochrony bioróżnorodności. Intensyfikację pro-dukcji na danej powierzchni można osiągnąć poprzez skrócenie płodozmianu, ograniczenie odłogowania, stosując nawadnianie i efektywne środki produkcji, uprawiając odmiany o wyższej wydajności oraz przez stosowanie mechanizacji.

Niestety, działania te zazwyczaj mają też negatywne konsekwencje środowisko-we. Alternatywą staje się intensyfikacja agroekologiczna skoncentrowana na tzw. naturalnych środkach zwiększania wydajności, np. działania profilaktyczne ograniczające szkodliwość agrofagów, odpowiedni dobór gatunków i odmian,

143

5.1. Bezpieczeństwo żywnościowe a bioróżnorodność

uprawa roślin bobowatych, stosowanie środków promujących wzrost roślin, sto-sowanie biopestycydów (Loos i in. 2014). Kolejną alternatywą, nieco przeciwną do intensyfikacji agroekologicznej jest rolnictwo precyzyjne, czyli zarządzanie rolnictwem z wykorzystaniem technik infotech, ukierunkowane na maksymali-zację produkcji (plonów) przy minimalizacji nakładów (nawozów, pestycydów, wody). Do precyzyjnego monitorowania środowiska wykorzystuje się telede-tekcję, geosynchroniczny system pozycjonowania (GPS) i system informacji geograficznej (GIS). Pomiary lokalnych warunków środowiskowych pozwalają określić rodzaj i obszar problemów w uprawie. Skutkuje to miejscowym działa-niem, np. zwalczaniem agrofagów, nawożedziała-niem, nawadnianiem właściwym dla danego miejsca, dokładnym i skutecznym. Gromadzone dane dotyczą również analizy plonów, monitorowania szkodników, suszy i prognozowania warunków klimatycznych (Sekhon 2014). Rolnictwo precyzyjne wpływa też na obniżenie ilości odpadów i wymaganych wydatków na pracę.

Ze względu na koszty rolnictwo precyzyjne wdraża się w dużych gospodar-stwach i tam może stanowić ono narzędzie zrównoważonej intensyfikacji. Zrów-noważona intensyfikacja agroekologiczna jest możliwa bez względu na areał uprawy, a nawet łatwiej jest ją stosować na obszarach charakteryzujących się dużym rozdrobnieniem gospodarstw.

Historycznie termin łączący zrównoważoną produkcję i jej intensyfikację wywodzi się z lat 90. XX w., wtedy dotyczył rolnictwa subsaharyjskiego. Ów-czesna koncepcja wiązała się, tak jak obecnie, z chęcią zwiększania plonów bez negatywnego wpływu na środowisko, przez co spodziewano się korzystnego od-działywania na gospodarkę. Położono wówczas nacisk na wiedzę lokalną i ada-ptację wszelkich możliwych metod produkcji do warunków lokalnych. Za klu-czowe dla rozwoju koncepcji uznano rozdrobnienie gospodarstw. Postawiono na integrację metod w celu oszczędzania wody, gleby, właściwego zarządzania przepływami substancji odżywczych, efektywnej ochrony przed agrofagami.

Dążono do zbudowania rolniczych systemów adaptacyjnych, które zniwelowa-łyby wiejską biedę (Pretty 1997).

Obecnie zauważyć można, że zrównoważona intensyfikacja odchodzi od skali lokalnej i koncentruje się na zwiększaniu wydajności w skali szerszej, a nawet globalnej. Głównym argumentem na rzecz promowania zrównowa-żonej intensyfikacji jest to, że rosnąca, zamożniejsza populacja domaga się większej ilości i bardziej zróżnicowanych produktów rolnych. Poszukiwane na rynku są też produkty ekologiczne, wolne od pozostałości agrochemikaliów.

W skali lokalnej i globalnej zakłada się, że zrównoważona intensyfikacja po-winna promować wielofunkcyjne krajobrazy, zapewniając utrzymanie funkcji ekologicznych, które stanowią podstawę produkcji roślinnej, ale też innych usług ekosystemowych, takich jak np. łagodzenie skutków powodzi lub funkcji

rekreacyjnej krajobrazu. Można to osiągnąć poprzez optymalizację użytkowa-nia gruntów i wprowadzanie dobrych praktyk rolniczych równolegle z istot-nym obniżeniem dawek nawozowych (azot, fosfor). Ważne jest również lepsze zarządzanie zasobami gleby, racjonalne stosowanie pestycydów, szczególnie poprzez integrowaną ochronę przed szkodnikami, chorobami i chwastami. Re-alne osiągnięcie wielofunkcyjności w krajobrazach rolniczych, czyli na obsza-rach zdominowanych przez pola uprawne, zawierające dodatek innych siedlisk, np. żywopłotów, terenów podmokłych, użytków zielonych, małych obszarów zalesionych, jest trudne, ale pozostaje jednym z kluczowych założeń zrówno-ważonej intensyfikacji (Brussaard i in. 2010).

Należy podkreślić, że obecnie koncentrujemy się w większym stopniu na samej produkcji, a istotne jest zrozumienie, że dystrybucja w dużej mierze wpływa na wydajność globalnego systemu żywnościowego i właśnie ona może znacząco zwiększyć dostępność żywności. Wielkim paradoksem jest to, że po-mimo iż produkcja żywności jest obecnie wystarczająca do zaspokojenia glo-balnych potrzeb, ok. 11% ludności świata jest niedożywiona, a choroby zwią-zane z dietą napędzają 20% przedwczesnej śmiertelności, związwią-zanej zarówno z niedożywieniem, jak i otyłością (IPBES 2019).

Spójne podejście do zrównoważonej intensyfikacji wymaga (Loos i in.

2014) przede wszystkim odpowiedniego i sprawiedliwego dostępu do żywno-ści w obecnym pokoleniu, następnie uznania, że heterogeniczne, wielofunk-cyjne ekosystemy rolne zaspokajają więcej potrzeb niż zwykłe dostarczanie żywności, oraz ostatecznie utrzymania wielofunkcyjności ekosystemów rol-niczych dla przyszłych pokoleń. J. Loos i in. (2014) zaproponowali nową koncepcję zrównoważonej intensyfikacji, której zmienne uzależnili od siebie w przeciwieństwie do konwencjonalnego podejścia prezentowanego