Miejsce biogospodarki w polskiej strategii rozwoju

Polska w 2019 r. nadal nie ma strategii biogospodarki, mimo że w „Strategii na rzecz odpowiedzialnego rozwoju” (Morawiecki 2017, s. 65), opublikowanej w 2017 r., wymienione zostały trzy obszary rewolucyjnych zmian: biogospo-darczy, cyfrowy i energetyczny. Jednak już w wersji 5. Krajowej inteligentnej specjalizacji, obowiązującej od stycznia 2019 r., wskazano obszary (tzw. osie), które opierają się na różnych aspektach biogospodarki i bezpośrednio się do niej odnoszą:

– zdrowe społeczeństwo,

– biogospodarka rolno-spożywcza, leśno-drzewna, środowiskowa, – zrównoważona energetyka,

– gospodarka w obiegu zamkniętym – woda, surowce kopalne, odpady, – innowacyjne technologie i procesy przemysłowe.

Również w dokumencie „Strategia rozwoju kraju”, opublikowanym w 2012 r.

(do 2020 r.) (Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2012) wyznaczono kilka te-matów związanych z biogospodarką, w tym w ramach II obszaru strategicznego

„Konkurencyjna gospodarka”: wzrost wydajności gospodarki i wzrost konkuren-cyjności i modernizacja sektora rolno-spożywczego, poprawa bezpieczeństwa energetycznego i środowiskowego, dywersyfikacja dostaw paliw i energii oraz dostosowanie do zmian klimatycznych, natomiast w III obszarze strategicznym

„Spójność społeczna i terytorialna”: wsparcie rozwoju przestrzennego na rzecz pełnego wykorzystania potencjału regionalnego, tworzenie warunków rozwoju regionalnych centrów oraz wzmacnianie potencjału obszarów wiejskich.

Inny dokument, w którym nawiązano do biogospodarki, to „Strategia inno-wacji i wydajności gospodarki” opublikowana w 2013 r. (do 2020 r.), w której

wprawdzie nie pojawia się określenie „biogospodarka”, ale wspomina się model obiegu zamkniętego i odnosi się do problematyki, w ramach której biogospo-darka może mieć zastosowanie. Pojęcie biogospodarki pojawia się natomiast w „Strategii bezpieczeństwa energetycznego i środowiska” opublikowanej w 2014 r. (do 2020 r.), zwłaszcza w kontekście bioenergetyki (biogazownie i energia pozyskiwana z biomas) oraz kwestii bioodpadów, którymi zarządzanie jest kluczowe dla rozwoju biogospodarki. Kontekst biogospodarki pojawia się także w „Strategii zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa 2012”

(do 2020 r.), szczególnie w odniesieniu do potencjału biogazowni rolniczych.

Na potencjał i szanse płynące z biogospodarki zwrócono też uwagę w „Narodo-wym programie rozwoju gospodarki niskoemisyjnej” (2015 r.), co zrozumiałe w kontekście tego dokumentu, przede wszystkim w kontekście bioenergetyki.

W projekcie „Strategii zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa do 2030 r.” biogospodarka pojawia się już w kontekście narzędzia rozwoju zrówno-ważonego i elementu gospodarki obiegu zamkniętego, narzędzia zachowywania bioróżnorodności, efektywności energetycznej czy bezpieczeństwa żywnościo-wego. Wspomina się też o konieczności włączenia zagadnień biogospodarki w proces edukacji. Dostrzegalny jest więc pewien progres, jeżeli chodzi o obec-ność pojęcia biogospodarki w dokumentach strategicznych państwa⁹. Na pozio-mie ponadnarodowej współpracy Polska, będąc jednym z członków założycieli Grupy Wyszehradzkiej, jest zaangażowana w BIOEAST (2016): Europejską Inicjatywę na rzecz Rolnictwa, Akwakultury i Leśnictwa Opartego na Wiedzy o Biogospodarce, której celem jest ustanowienie wspólnej strategii dotyczącej biogospodarki i wzmocnienie ponadnarodowych powiązań między zaangażowa-nymi w nią sektorami. Dokument został podpisany przez ministrów rolnictwa Polski, Węgier, Czech, Słowacji, Bułgarii, Rumunii, Słowenii, Chorwacji i Esto-nii. Biogospodarka w tych krajach gwarantuje miejsca pracy 40% zatrudnionych.

BIOEAST wskazuje w Polsce dwa obszary wymagające szczególnej uwagi:

– wykorzystanie potencjału w regionach o słabych wynikach w badaniach i in-nowacjach,

– prowadzenie konkretnych badań w obszarach istotnych dla makroregionu Europy Środkowo-Wschodniej, gdzie istotną rolę odgrywają projekty w ra-mach programu „Horyzont 2020” (Bio-based Industries Consortium, 2018).

Rozwiązanie tych problemów umożliwiłoby głębszą synergię z Europejskim Funduszem na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, Funduszem Morskim i Ry-backim oraz Europejskim Funduszem Strukturalnym i Inwestycyjnym.

9 https://biconsortium.eu/sites/biconsortium.eu/files/downloads/Country-Report-Poland.pdf (dostęp: 15.10.2019).

113

4.1. Miejsce biogospodarki w polskiej strategii rozwoju

Biogospodarka, jako strategia jest uwzględniana w planach kilku polskich regionów: lubelskiego, łódzkiego, małopolskiego, mazowieckiego, podkarpac-kiego i pomorspodkarpac-kiego, choć elementy biogospodarki jako składniki inteligent-nych specjalizacji (IS) pojawiają się w planach strategiczinteligent-nych wszystkich woje-wództw, co przedstawiono w tabeli 4.1.

Tabela 4.1. Elementy biogospodarki jako składniki inteligentnych specjalizacji w strategiach rozwoju województw w Polsce

Specjalizacje biogospodarki

Województwa

dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodnio-pomorskie

Biogospodarka, w tym: + +

Produkcja żywności + + + + + + + + + + + + +

Przemysł nieżywnościowy + + + + + + +

Źródła bioenergii + + + + + + + + + + +

Jakość i bezpieczeństwo

żywnościowe + + + + + + +

Środowisko

i bioróżnorodność + + + + + + + + + +

Biotechnologie, technologie chemiczne, inżynieria procesowa

+ + + + + + + + + + + +

Wiedza, badania,

instytucje łańcuch wartości i współpracy

+ + + + +

Liczba podspecjalizacji

w regionie 3 6 7 5 3 2 4 4 4 3 3 3 2 3 6 7

Źródło: dokumenty strategiczne rozwoju województw: strategie rozwoju województw, regionalne strategie innowacji, dokumenty wykonawcze do RIS3; za: Adamowicz 2016.

Na ważne znaczenie obszarów biogospodarki w inteligentnych strategiach regionu, poza województwami lubelskim i zachodniopomorskim, mający-mi wszystkie podspecjalizacje, wskazały województwa kujawsko-pomorskie

i wielkopolskie, mające po 6 podspecjalizacji. Najsłabiej podspecjalizacje z za-kresu biogospodarki zostały uwzględnione w strategiach województw mało-polskiego i śląskiego. Należy zauważyć, że wybór poszczególnych sektorów, produktów i usług jako potencjalnych obszarów IS wszędzie łączony był z pro-cesem wdrażania innowacyjności oraz zrównoważonym modelem gospodaro-wania i rozwoju (Adamowicz 2016). Na rysunku 4.1 zaprezentowano graficzne ujęcie obszarów biogospodarki z uwzględnieniem region Polski.

Rysunek 4.1. Biogospodarka – inteligentne specjalizacje i składowe spokrewnione innych specjalizacji

produkcja i przetwórstwo żywności najwyższej jakości biologicznej zrównoważone technologie budownictwa i drewna technologie przemysłu energetycznego (w tym OZE)

Inteligentne specjalizacje Składowe innych specjalizacji, pokrewne

z daną inteligentną specjalizacją przemysł spożywczy (w tym ekoprodukty)

środowisko sektor żywnościowy

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Dziemianowicz i in. 2014.

W wielu regionach atrakcyjną inteligentną specjalizacją może być biogospo-darka zapewniająca zrównoważoną produkcję i przetwarzanie biomasy na sze-roki zestaw produktów i usług żywnościowych, leczniczych, przemysłowych, energetycznych oraz usług wobec konsumentów, podmiotów gospodarczych i społecznych oraz środowiska. Polskie regiony w różnym zakresie wykorzy-stują możliwości wyboru i koncentracji działań na biogospodarce. Zastosowanie koncepcji biogospodarki jako IS w polityce rozwoju regionu może być wyni-kiem świadomej decyzji władz państwowych i samorządowych regionu oraz ich

115