BIOGOSPODARKA JAKO STRATEGIA ROZWOJU UNII EUROPEJSKIEJ
3.2. Przegląd strategii Unii Europejskiej oraz instrumenty finansowego wsparcia biogospodarki
W wielu strategiach i programach unijnych dostrzega się nawiązanie do bio-gospodarki. Dla przykładu deklaracja łódzkich bioregionów, polegająca na współpracy między polskimi regionami i synergii z inicjatywami UE, czy ini-cjatywa BioEast, na rzecz rolnictwa, akwakultury i leśnictwa w Europie Środ-kowo-Wschodniej w biogospodarce, są doskonałą ilustracją zaangażowania po-litycznego podjętego przez państwa członkowskie i regiony Unii Europejskiej.
Najważniejsze strategie Unii Europejskiej wpływające na kształtowanie się ana-lizowanego sektora zostały zestawione w tabeli 3.2.
Tabela 3.2. Przegląd strategii dotyczących newralgicznych obszarów biogospodarki opracowanych przez Komisję Europejską
Strategie przyjęte przez Komisję Europejską istotne dla biogospodarki Sektor: Biogospodarka:
1. Komunikat Komisji „Innowacje na rzecz zrównoważonego wzrostu: biogospodarka dla Europy” (2012) – cel strategii: stworzenie podstaw do bardziej innowacyjnego, zasobooszczędnego i konkurencyjnego społeczeństwa, w którym zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego nie wchodzi w konflikt z zasadami zrównoważonego wykorzystania zasobów odnawialnych dla celów przemysłowych, z jednoczesnym zapewnieniem ochrony środowiska.
Sektory dostarczające głównie biomasę:
Rolnictwo:
1. Komunikaty Komisji: wnioski legislacyjne w sprawie wspólnej polityki rolnej (WPR) po 2020 r. (2018) – priorytetami przyszłej WPR są między innymi: zwiększanie troski o środowisko i intensyfikacja działań w dziedzinie klimatu, reagowanie na wyzwania środowiskowe, inwestowanie w rentowność i witalność obszarów wiejskich, zapewnienie wymiany pokoleniowej, zachowanie orientacji rynkowej, wzmacnianie pozycji rolników w łańcuchu żywnościowym, zarządzanie ryzykiem, innowacje.
2. Komunikat Komisji „Strategia tematyczna w zakresie ochrony gleby” (2006) – w strategii skupiono się na glebie jako wspólnym zasobie. Gleba, równolegle do wody, powietrza i różnorodności biologicznej, ma decydujące znaczenie dla długofalowej i zrównoważonej produkcji żywności, paszy, roślin włóknistych i w coraz większym stopniu biomasy, co skłania do zwiększenia jej ochrony.
Strategie przyjęte przez Komisję Europejską istotne dla biogospodarki Leśnictwo:
1. Komunikat Komisji „Nowa strategia leśna UE: dla lasów i sektora leśnego” (2013) – głównym celem strategii było wykazanie i zagwarantowanie tego, że wszystkie lasy w UE są zarządzane zgodnie z zasadami zrównoważonej gospodarki leśnej, oraz zwiększenie wkładu UE
w działania na rzecz promowania zrównoważonej gospodarki leśnej i ograniczania wylesiania na szczeblu globalnym.
2. Dokument roboczy służb Komisji „Wieloletni plan wdrażania nowej strategii leśnej UE” (2015) – strategia ma na celu nadanie lasom i sektorowi leśnemu kluczowego znaczenia na drodze zmierzającej do zielonej gospodarki.
3. Plan dla przemysłu leśnego UE (2013) – drewno jest uznawane za ważne źródło surowca dla nowych gałęzi przemysłu opartego na surowcach pochodzenia biologicznego, w związku z tym opracowany został plan rozwoju tego sektora. Co więcej, biomasa leśna jest obecnie najważniejszym źródłem energii odnawialnej, stanowiącym około połowy całkowitej ilości energii odnawialnej zużywanej w UE.
Rybołówstwo, akwakultura i glony:
1. Wspólne rozporządzenie podstawowe w sprawie rybołówstwa (UE) nr 1380/2013 (2013) – w rozporządzeniu ustanowiono wspólnotowy system ochrony i zrównoważonej eksploatacji zasobów rybołówstwa w ramach wspólnej polityki rybołówstwa.
2. Komunikat Komisji „Niebieski wzrost: perspektywyw zakresie zrównoważónego wzrostu w sektorach morskich” (2012) – komunikat był pierwszym krokiem procesu, który na stałe wprowadził niebieską gospodarkę do planów państw członkowskich, regionów, przedsiębiorstw i społeczeństwa obywatelskiego. Przedstawiono w nim, jak państwa członkowskie i strategie polityczne UE wspierały niebieską gospodarkę do 2012 r., oraz określono pięć konkretnych dziedzin odznaczających się szczególnym potencjałem w zakresie wzrostu, w których ukierunkowane działania mogą stanowić dodatkowy bodziec. Te dziedziny to: turystyka morska, nadmorska i rejsowa, niebieska energia, morskie zasoby mineralne, akwakultura i niebieska biotechnologia.
3. Sprawozdanie w sprawie strategii na rzecz niebieskiego wzrostu, w kierunku bardziej zrównoważonego wzrostu gospodarczego i zatrudnienia w niebieskiej gospodarce (2017) – jest to wszechstronna wizja metod budowania strategii zrównoważonego finansowania dla UE. W ramach zrównoważonego finansowania przedstawione zostały dwa filary bazujące na: 1) zwiększeniu roli finansowania w zrównoważonym wzroście sprzyjającym włączeniu społecznemu dzięki finansowaniu długoterminowych potrzeb społeczeństwa; 2) wzmocnieniu stabilności finansowej przez włączenie czynników z zakresu ochrony środowiska, polityki społecznej i ładu korporacyjnego do procesu podejmowania decyzji inwestycyjnych.
W sprawozdaniu przedstawiono osiem kluczowych zaleceń, wiele zaleceń przekrojowych oraz działań ukierunkowanych na konkretne sektory systemu finansowego.
4. Komunikat Komisji „Strategiczne wytyczne na rzecz zrównoważonego rozwoju akwakultury w UE” (2013) – komunikat powstał na podstawie wyników konsultacji z zainteresowanymi stronami. Zawarto w nim analizę wykonaną przez Wspólne Centrum Badawcze. W celu wspierania potencjału akwakultury w UE w komunikacie omówione zostały cztery obszary priorytetowe, a mianowicie: procedury administracyjne, skoordynowane planowanie przestrzenne, konkurencyjność i równe warunki działania.
5. Komunikat Komisji „Międzynarodowa agenda zarządzania oceanem dla przyszłości naszych oceanów” (2016) – fundamentem dokumentu było powszechne porozumienie o konieczności wzmocnienia ram zarządzania oceanami, zmniejszenia presji wywieranej na oceany i morza oraz wykorzystywania ich w sposób zrównoważony. W komunikacie podkreślono również, że lepsze zrozumienie problematyki oceanów jest niezbędne, by osiągnąć wyznaczone cele.
97
3.2. Przegląd strategii Unii Europejskiej oraz instrumenty finansowego wsparcia biogospodarki
Strategie przyjęte przez Komisję Europejską istotne dla biogospodarki Sektory wykorzystujące głównie biomasę:
Bezpieczeństwo żywności i żywienia:
1. Komunikat Komisji „Ramy polityki UE na rzecz pomocy krajom rozwijającym się w stawianiu czoła wyzwaniom związanym z bezpieczeństwem żywnościowym” (2010) – komunikat stanowił przegląd osiągnięć Komisji Europejskiej w każdym ze wzmiankowanych obszarów oraz działań, jakie KE zamierzała podjąć. Opracowanie zostało przygotowane jako element realizacji strategii „Europa 2020”, która miała zapewnić inteligentny, trwały i sprzyjający włączeniu społecznemu wzrost gospodarczy. Komunikat wiązał się ściśle z inicjatywą przewodnią „Europa efektywnie korzystająca z zasobów”.
2. Komunikat Komisji „Zwiększenie wpływu polityki rozwojowej UE: program zmian”
(2011) – opierając się na tezie, że rozwój nie jest zrównoważony, jeżeli szkodzi środowisku naturalnemu, różnorodności biologicznej i zasobom naturalnym oraz zwiększa narażenie bądź podatność ludności na klęski żywiołowe, przedstawiono propozycję wielokierunkowych działań na rzecz tworzenia w państwach członkowskich zrównoważonej gospodarki.
3. Komunikat Komisji „Wzmacnianie macierzyństwa i odżywianie dziecka w pomocy
zewnętrznej: ramy polityki UE” (2013) – w dokumencie w sprawie polityki dotyczącej żywienia wskazano na potrzebę lepszej koordynacji między pomocą humanitarną a rozwojową w celu zwiększenia odporności ludności potrzebującej. W dokumencie opracowanym na wniosek Rady i Trybunału Obrachunkowego przedstawiono główną rolę w zapewnianiu wyżywienia władz krajowych, a także istotną rolę społeczeństw krajów rozwijających się jako inicjatorów zmian.
4. Komunikat Komisji „Podejście UE do odporności: uczenie się na kryzysach bezpieczeństwa żywnościowego” (2012) – komunikat miał na celu, po pierwsze, wykorzystanie wniosków z tych doświadczeń w celu poprawy skuteczności wsparcia UE na rzecz zmniejszania podatności na zagrożenia w krajach rozwijających się, które są szczególnie narażone na klęski żywiołowe, poprzez uwzględnienie kwestii odporności jako głównego celu; po drugie – wniesienie wkładu do międzynarodowej debaty na temat poprawy bezpieczeństwa żywnościowego i odporności w szerszym znaczeniu, szczególnie w kontekście G8, G20, Komitetu ds. Światowego Bezpieczeństwa Żywnościowego, inicjatywy na rzecz poprawy stanu wyżywienia, negocjacji dotyczących konwencji z Rio oraz globalnego porozumienia na rzecz Rogu Afryki.
Energia:
1. Dyrektywa UE w sprawie odnawialnych źródeł energii 2009/28/WE (2009) – dyrektywa ustanawia wspólne ramy dla promowania energii ze źródeł odnawialnych, określa obowiązkowe krajowe cele ogólne w odniesieniu do całkowitego udziału energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto i w odniesieniu do udziału energii ze źródeł odnawialnych w transporcie, ustanawia zasady dotyczące statystycznych przekazów między państwami członkowskimi, wspólnych projektów między państwami członkowskimi i z państwami trzecimi, gwarancji pochodzenia, procedur administracyjnych, informacji i szkoleń oraz dostępu energii ze źródeł odnawialnych do sieci elektroenergetycznej, a także określa kryteria zrównoważonego rozwoju dla biopaliw i biopłynów.
2. Komunikat Komisji „Polityka energetyczna dla Europy” (2007) – komunikat stanowił analizę strategiczną europejskiej sytuacji energetycznej. Wprowadził zintegrowany pakiet działań określających europejską politykę energetyczną, tzw. pakiet energetyczny.
3. Komunikat Komisji „Europejski strategiczny plan w dziedzinie technologii energetycznych (plan EPSTE) – w kierunku niskoemisyjnej przyszłości” (2007) – podstawowym elementem EPSTE było dostosowanie najwłaściwszego zbioru instrumentów politycznych do potrzeb różnych technologii na różnych etapach cyklu rozwoju i stosowania. EPSTE uwzględniał wszystkie aspekty innowacji technologicznych, a także ram politycznych koniecznych do zachęcania przedsiębiorstw i podmiotów finansowych do dostarczania i wspierania technologii niskowęglowych o dużej wydajności.
Strategie przyjęte przez Komisję Europejską istotne dla biogospodarki
4. Komunikat Komisji „Ograniczenie globalnej zmiany klimatu do 2 stopni Celsjusza – droga do 2020 r. i dalej” (2007) – wewnętrzny plan działań mający ograniczyć globalne ocieplenie do 2°C, w którym kraje UE zobowiązały się do ograniczenia do 2020 r. emisji odpowiedzialnego za efekt cieplarniany CO2 o 20% w porównaniu z 1990 r. W uzgodnionym przez ministrów państw członkowskich stanowisku napisano, że wstępnym celem do 2050 r. jest redukcja emisji CO2 o 60–80%.
5. Komunikat Komisji „Energia 2020 – Strategia na rzecz konkurencyjnej, zrównoważonej i bezpiecznej energii” (2010) – głównym celem strategii była konsolidacja i wzmocnienie dotychczas podejmowanych inicjatyw związanych z energią, a także zapewnienie
odpowiedniej reakcji na nowe wyzwania pojawiające się w tej dziedzinie, związane zarówno z rozwojem technologicznym, jak i dynamiczną sytuacją polityczno-gospodarczą na świecie.
Wśród głównych zagadnień poruszanych w dokumencie była konieczność ujednolicenia europejskiego rynku energii poprzez zniesienie istniejących na nim barier, co miało pozwolić na prowadzenie skuteczniejszych, zsynchronizowanych w skali europejskiej działań w zakresie polityki energetycznej, a także przyspieszyć wdrażanie innowacji dzięki lepszemu przepływowi kapitału, informacji i technologii. Strategia zwracała również uwagę na fakt, że zjednoczona Europa jest największym na świecie importerem energii.
6. Komunikat Komisji „Plan działania w zakresie energii do roku 2050” (2011) – całościowy plan działania dotyczący dekarbonizacji, obejmujący unijną gospodarkę. Analizą objęto wszystkie sektory, takie jak: energetyka, transport, mieszkalnictwo, przemysł i rolnictwo.
7. Komunikat Komisji „Ramy polityczne dla klimatu i energii w okresie od 2020 do 2030”
(2014) – dokument zawiera ogólnounijne założenia i cele polityki na lata 2021–2030, takie jak: redukcja emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 40% względem 1990 r., zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych w całkowitym udziale energii do co najmniej 32% oraz zwiększenie efektywności energetycznej do minimum 32,5%.
8. Komunikat Komisji „Przyspieszenie przejścia Europy do gospodarki niskoemisyjnej”
(2016) – w dokumencie przedstawiono kompleksową strategię dotyczącą trzech głównych środków politycznych, które państwa członkowskie Unii Europejskiej muszą wdrożyć w celu zwiększenia inwestycji sektora prywatnego w innowacje w dziedzinie czystej energii.
9. „Czysty pakiet energetyczny” (2016) – pakiet wprowadzony w celu zapewnienia
konkurencyjności państw unijnych na rynku energii, ze zwróceniem szczególnej uwagi na konieczność zintegrowanego podejścia, w którym priorytetem jest efektywność energetyczna.
10. Komunikat Komisji „Rola energii odpadowej w gospodarce o obiegu zamkniętym” (2017) – w dokumencie skoncentrowano się na odzyskiwaniu energii z odpadów oraz umiejscowieniu tego procesu w cyklu gospodarki o obiegu zamkniętym.
Przemysł oparty na biologii:
1. Komunikat Komisji „Inicjatywa rynków pionierskich dla Europy” (2007) – komunikat stanowi początek inicjatywy rynków pionierskich. Definiował pierwszą grupę potencjalnych rynków pionierskich. Miał na celu wezwanie państw członkowskich UE do pilnego i skoordynowanego działania poprzez ambitne plany działań dla tych rynków, aby szybko przynieść widoczne korzyści dla gospodarki i konsumentów europejskich.
2. Komunikat Komisji „Przygotowanie na przyszłość: opracowanie wspólnej strategii na rzecz kluczowych technologii wspomagających w UE” (2009) – dokument miał na celu zapoczątkowanie procesu identyfikacji kluczowych technologii wspomagających (KET), dzięki którym UE będzie dysponowała potencjałem przemysłowym i innowacyjnym, niezbędnym do podjęcia wyzwań społecznych. Komunikat zawierał także propozycje zestawu środków zmierzających do poprawy warunków ramowych. Stanowił część procesu rozwoju unijnej polityki przemysłowej oraz przygotowanie nowego europejskiego planu na rzecz innowacji.
99
3.2. Przegląd strategii Unii Europejskiej oraz instrumenty finansowego wsparcia biogospodarki
Strategie przyjęte przez Komisję Europejską istotne dla biogospodarki
3. Komunikat Komisji: „Silniejszy europejski przemysł na rzecz wzrostu i ożywienie gospodarcze”
(2012) – komunikat stanowił propozycję partnerstwa między Unią Europejską, państwami członkowskimi oraz przemysłem, w celu przyspieszenia inwestycji w nowe technologie,
by stworzyć europejską przewagę konkurencyjną w nowej rewolucji przemysłowej. Zaproponowano sześć priorytetowych obszarów działania obejmujących: zaawansowane technologie produkcyjne, kluczowe technologie wspomagające, bioprodukty, zrównoważoną politykę w zakresie przemysłu i budownictwa oraz surowców, ekologicznie czyste pojazdy, a także inteligentne sieci.
4. Komunikat Komisji „O europejskim odrodzeniu przemysłu” (2014) – w komunikacie przedstawiono kluczowe priorytety KE w odniesieniu do polityki przemysłowej, opierając się na rocznej analizie wzrostu gospodarczego. W dokumencie przedstawiono, że polityka przemysłowa i inne obszary polityki UE stają się stopniowo coraz bardziej zintegrowane, jak również wyjaśniono, dlaczego taki proces uwzględniania kwestii dotyczących przemysłu w innych obszarach polityki musi być kontynuowany. Co najważniejsze, komunikat podkreślał znaczenie pełnego i skutecznego wdrożenia polityki przemysłowej w UE i miał za zadanie to ułatwiać.
5. Przyszła strategia dotycząca wykorzystania, ponownego użycia i recyklingu tworzyw
sztucznych (2016) – strategia określała fundamenty nowej gospodarki tworzywami sztucznymi, w której produkcja tworzyw sztucznych i produkty z nich wykonane są w pełni dostosowane do potrzeb w zakresie ponownego użycia, naprawy i recyklingu oraz w której opracowywane są i promowane bardziej zrównoważone materiały.
Źródło: opracowanie własne.
Państwa członkowskie Unii Europejskiej zobligowane są do przestrzegania i podejmowania działań w ramach ustanowionych przez Komisję Europejską strategii politycznych. W tabeli 3.3 zostały przedstawione wybrane dokumen-ty odzwierciedlające stanowisko KE w pięciu obszarach, takich jak: ochrona środowiska i zmiany klimatu, gospodarka o obiegu zamkniętym w kontekście odpadów, polityka regionalna wraz z inteligentną specjalizacją regionów, sektor badań i rozwoju oraz polityka przemysłowa.
Tabela 3.3. Polityka Unii Europejskiej istotna dla biogospodarki Ochrona środowiska i zmiany klimatu:
1. Plan działania UE na rzecz przyrody, ludzi i środowiska (2017) 2. Strategia różnorodności biologicznej UE (2011)
3. Strategia UE w sprawie dostosowania do zmian klimatu (2013) Gospodarka o obiegu zamkniętym – odpady:
1. Komunikat Komisji „W kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym: program zero odpadów dla Europy” (2014)
2. Komunikat Komisji „Zamknięcie pętli – Plan działania UE na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym” (2015)
3. Komunikat Komisji „Rola odpadów w energetyce w gospodarce o obiegu zamkniętym” (2017) 4. Strategia przyszłości w zakresie wykorzystania, ponownego użycia i recyklingu tworzyw
sztucznych (2016) 5. Pakiet odpadów (2018)
6. Rozporządzenie w sprawie pomocników (rozporządzenie (WE) nr 2003/2003) Gospodarka cyrkularna (2018)
Polityka regionalna – inteligentna specjalizacja:
1. Komunikat Komisji „Polityka regionalna przyczyniająca się do inteligentnego wzrostu w strategii Europa 2020” (2010)
2. Komunikat Komisji „Wzmacnianie innowacji w regionach Europy: strategie na rzecz odpornego, sprzyjającego włączeniu społecznemu i zrównoważonego wzrostu” (2017) Badania i innowacje:
1. Komunikat Komisji „Inicjatywa przewodnia strategii Europa 2020 – Unia innowacji” (2010) Polityka przemysłowa:
1. Komunikat Komisji „Inwestowanie w inteligentny, innowacyjny i zrównoważony przemysł – odnowiona strategia polityki przemysłowej UE” (2017)
Źródło: European Commission 2018, s. 23–25.
Większość krajów członkowskich Unii Europejskiej podjęło działania mają-ce na mają-celu wsparcie i rozwój biogospodarki. Strategie biogospodarki i inne ini-cjatywy polityczne poświęcone biogospodarce w UE od marca 2018 r. zostały przedstawione na rysunku 3.2.
Rysunek 3.2. Polityka i strategie poświęcone biogospodarce w UE
Dedykowana strategia w zakresie biogospodarki na szczeblu krajowym Dedykowana strategia w zakresie biogospodarki na poziomie krajowym w fazie rozwoju
Inne inicjatywy polityczne poświęcone biogospodarce Inne powiązane strategie na szczeblu krajowym
Brak danych
PL SE
FI
EE LV DK LT
NL DE BE IE UK
FR
PT ES
IT
CZ SK
AT HU
SI HR RO
BG EL MT CY
Źródło: Centrum wiedzy Komisji Europejskiej na rzecz biogospodarki 2018, http://europa.eu/ra-pid/press-release_IP-18-6067_pl.htm (dostęp: 12.06.2019).
Główną formą pomocy finansowej udzielanej przedsiębiorcom w UE jest pomoc de minimis. Do najczęściej spotykanych rodzajów tej pomocy (limit
101
3.2. Przegląd strategii Unii Europejskiej oraz instrumenty finansowego wsparcia biogospodarki
podstawowy – 200 tys. euro) należy zaliczyć: dotacje, np. w ramach funduszy unijnych, ulgi podatkowe, zwolnienia z opłat, preferencyjne kredyty i pożycz-ki, gwarancje i poręczenia kredytowe, pomoc kapitałową, odroczenie terminu zapłaty, rozłożenie należności na raty. W tabeli 3.4 zaprezentowano wybrane instrumenty wsparcia finansowego dla przedsiębiorstw działających w Polsce.
Tabela 3.4. Wybrane instrumenty wsparcia finansowego dla przedsiębiorstw działających w Polsce
Regionalna pomoc inwestycyjna w ramach celu tematycznego w zakresie wzmacniania konkurencyjności mikroprzedsiębiorców, małych i średnich przedsiębiorców w ramach regionalnych programów operacyjnych na lata 2014–2020
Program ramowy pomocy regionalnej udzielanej przez gminy na wspieranie nowych inwestycji lub tworzenie nowych miejsc pracy związanych z nową inwestycją
Program pomocy regionalnej udzielanej przedsiębiorcom prowadzącym działalność gospodarczą w specjalnych strefach ekonomicznych na podstawie zezwoleń wydanych w okresie od 25 grudnia 2014 r. do 31 grudnia 2020 r.
Pomoc na badania podstawowe, badania przemysłowe, eksperymentalne prace rozwojowe oraz studia wykonalności w ramach regionalnych programów operacyjnych na lata 2014–2020 Pomoc finansowa udzielana przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości w ramach programu operacyjnego „Inteligentny Rozwój 2014–2020”
Pomoc finansowa udzielana przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości na wspieranie ośrodków innowacyjności w ramach programu operacyjnego „Innowacyjna Gospodarka”
Program pomocy regionalnej udzielanej przedsiębiorcom prowadzącym działalność gospodarczą w specjalnych strefach ekonomicznych na podstawie zezwolenia wydanego po 1 stycznia 2007 r.
Program horyzontalnej pomocy publicznej na cele z zakresu ochrony środowiska określony rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie szczegółowych warunków udzielania horyzontalnej pomocy publicznej na cele z zakresu ochrony środowiska
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 3 listopada 2015 r. w sprawie udzielania pomocy na otwarte innowacje – wspieranie transferu technologii w ramach programu operacyjnego
„Inteligentny Rozwój 2014–2020”
Program regionalnej pomocy publicznej inwestycyjnej na cele z zakresu ochrony środowiska określony rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie szczegółowych warunków udzielania regionalnej pomocy publicznej inwestycyjnej na cele z zakresu ochrony środowiska
Warunki i tryb udzielania pomocy publicznej i pomocy de minimis za pośrednictwem Narodowego Centrum Badań i Rozwoju
Pomoc na realizację inwestycji służących podniesieniu poziomu ochrony środowiska w ramach regionalnych programów operacyjnych na lata 2014–2020
Pomoc finansowa na inwestycje typu centra badawczo-rozwojowe przedsiębiorców w ramach programu operacyjnego „Inteligentny Rozwój 2014–2020”
Źródło: opracowanie własne na podstawie: SUDOP 2019, Wspólna lista… 2019.
Należy zaznaczyć, że w zaprezentowanym zestawieniu przedstawiono jedy-nie wybrane instrumenty wsparcia finansowego ze strony instytucji rządowych.
Można do nich także zaliczyć instrumenty o charakterze komercyjnym, tj. po-życzki bankowe i dofinansowania o charakterze inwestycyjnym.