1.4. Biogospodarka a gospodarka o obiegu zamkniętym
Jednym z powodów degradacji środowiska jest niezrównoważona konsumpcja, która jest tym większa, im wyższy jest poziom uprzemysłowienia. Współcze-śni konsumenci nadal wybierają oferty produktowe, które w jak najwyższym stopniu zaspokoją ich oczekiwania i pragnienia, często nie uwzględniając przy tym aspektów środowiskowych. Przedsiębiorstwa, chcąc zaspokoić popyt, wy-twarzają coraz większą ilość produktów, co wiąże się ze wzrastającą potrzebą zapewnienia surowców, materiałów, energii, wody, paliw oraz innych kompo-nentów niezbędnych do wytworzenia produktów. Zaspokajanie potrzeb konsu-mentów, oparte na obecnym, linearnym modelu gospodarki: „weź, wytwórz, wyrzuć”, powoduje wzrost generowanych odpadów na niespotykaną wcześniej skalę3. Wśród przykładowych źródeł odpadów mogących wystąpić w działal-ności przedsiębiorstw wymienia się: nadprodukcję, zapasy, transport i wadliwe produkty (Chaudhary i in. 2014).
Zaobserwowane tendencje wskazują na konieczność zmiany sposobu obec-nej gospodarki linearobec-nej na gospodarkę o obiegu zamkniętym (circular eco-nomy), która zakłada przejście na zrównoważoną, niskoemisyjną i zasoboosz-czędną gospodarkę. Dzięki takiemu podejściu wartości produktów, materiałów i zasobów przy wytwarzaniu utrzymywane są tak długo, jak to tylko możliwe.
Przedsiębiorstwa realizujące nową koncepcję zarządzania implementują przy tym rozwiązania umożliwiające efektywne i korzystne dla środowiska zarządza-nie procesami gospodarowania odpadami. Nowoczesne zarządzazarządza-nie przedsię-biorstwem powinno zatem traktować ochronę środowiska jako integralną część procesu zarządzania (Leszczyńska 2011, s. 32–33).
W literaturze przedmiotu coraz częściej terminy circular economy, sustaina-ble development i bioeconomy zyskują na popularności, jednakże podobieństwa i różnice między tymi koncepcjami pozostają niejednoznaczne.
Biogospodarka, podobnie jak gospodarka o obiegu zamkniętym (GOZ), oparta jest na modelu „od kołyski do kołyski” (cradle-to-cradle – C2C), któ-ry naśladuje naturalne procesy biologiczne do projektowania bądź wytwarzania technologii i produktów (McDonough i Braungart 2002). Można zatem założyć,
3 Jednym z podstawowych problemów współczesnej gospodarki są narastające ilości odpa-dów niewykorzystywanych ponownie. Według danych GUS z 2016 r. w latach 2000–2007 oraz 2011–2012 ilość wytworzonych odpadów w Polsce (z wyłączeniem odpadów komunalnych) utrzymywała się na względnie stałym poziomie, tj. ok. 120 mln ton. Najniższą wartość odpadów, w granicach 111–115 mln ton, odnotowano w latach 2008–2010, co mogło być spowodowane m.in. spowolnieniem gospodarczym kraju. W 2015 r. wytworzono 142 mln ton odpadów, z czego 131 mln ton (tj. 92%) stanowiły odpady inne niż komunalne.
że podstawowym elementem gospodarki o obiegu zamkniętym jest biogospo-darka, która zgodnie z definicją zaproponowaną przez Komisję Europejską obej-muje produkcję odnawialnych zasobów biologicznych oraz przekształcanie tych zasobów i powstających w procesie przetwarzania odpadów w produkty o war-tości dodanej, takie jak: żywność, pasze, bioprodukty i bioenergia (Komisja Eu-ropejska 2012). Biogospodarka polega zatem na optymalnym, odpowiedzialnym i zrównoważonym zagospodarowaniu biologicznych zasobów odnawialnych.
Pojęcie to należy rozpatrywać, uwzględniając nie tylko surowce, ale również branże produkcyjne. W projekcie mapy drogowej GOZ przyjęto, że: „biogo-spodarka stanowi podstawę funkcjonowania pierwszego sektora gospodarki, na który składają się rolnictwo, leśnictwo i rybactwo, a także wielu gałęzi drugiego sektora, w tym przemysłu spożywczego, paszowego, leśno-drzewnego, celulo-zowo-papierniczego, farmaceutycznego, tekstylnego, meblarskiego, budownic-twa, biotechnologicznego, kosmetycznego, paliwowego czy recyklingu orga-nicznego” (Mapa drogowa GOZ 2019). Być może realizacja poszczególnych działań wymienionych w przytoczonym dokumencie sprawi, że biogospodarka stanie się jednym z kół zamachowych wdrażania obiegu zamkniętego.
Pod koniec 2015 r. Komisja Europejska opublikowała komunikat „Zamknię-cie obiegu – plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym”.
Zawarto w nim propozycje działań, które mają przyczynić się do zmiany obec-nie funkcjonującego, linearnego modelu gospodarczego. Działania obejmu-ją wszystkie etapy cyklu życia, a ponadto koncentruobejmu-ją się na kilku obszarach priorytetowych, takich jak: tworzywa sztuczne, odpady żywności, surowce kry-tyczne, odpady rozbiórkowe i budowlane oraz biomasa i bioprodukty. Ponieważ działania te odnoszą się do wykorzystania odpadów z żywności, biomasy i bio-produktów, można dostrzec w nich związek z założeniami biogospodarki.
Gospodarka o obiegu zamkniętym wykorzystuje strategię recyklingu, umoż-liwiając tym samym ograniczenia zużycia ropy naftowej, emisji CO2 i unieszko-dliwiania odpadów. Recykling w tym znaczeniu prowadzi do redukcji odpadów, a tym samym do zmniejszenia zużycia materiałów poprzez obniżenie lub po-nowne wykorzystanie produktu, stosowanie alternatywnych biodegradowalnych materiałów, jak też odzyskiwanie energii w formie paliwa. Głównym celem go-spodarki o obiegu zamkniętym jest uzyskanie jak najwyższego poziomu odzysku i recyklingu odpadów, a następnie ich ponowne zagospodarowanie w produkcji.
Opiera się ona na powszechnie uznawanym diagramie opracowanym przez El-len MacArthur Foundation, który zakłada istnienie dwóch cykli: biologicznego (obejmującego surowce odnawialne) oraz technicznego (obejmującego surowce nieodnawialne). Do cyklu biologicznego należy zaliczyć działania spełniające dwa warunki: posiadające walor cyrkularności oraz dotyczące zasobów odna-wialnych – biomasy (Ellen Macarthur Foundation 2015).
37
1.4. Biogospodarka a gospodarka o obiegu zamkniętym
Rysunek 1.12. Gospodarka o obiegu zamkniętym
GOSPODARKA O OBIEGU ZAMKNIĘTYM
źródła energii Górnictwo/ produkcja
materiałów
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Ellen Macarthur Foundation, https://www.ellenmacar-thurfoundation.org/circular-economy/concept/infographic (dostęp: 4.02.2020).
Zarówno biogospodarkę, jak i gospodarkę o obiegu zamkniętym uznaje się za sektory, które obecnie stanowią ważny element produkcji, ale których potencjał nie został jeszcze wykorzystany. Celem ich realizacji należy prowadzić innowa-cyjne zmiany oraz podjąć się implementacji nowych modeli biznesowych.
Pośród KIS-ów (Krajowych Inteligentnych Specjalizacji) odnaleźć można zarówno obszary powiązane z biogospodarką (np. innowacyjne technologie, procesy i produkty sektora rolno-spożywczego i leśno-drzewnego, biotechnolo-giczne i chemiczne procesy, bioprodukty i produkty chemii specjalistycznej oraz inżynierii środowiska), jak i z gospodarką o obiegu zamkniętym (nowy KIS:
gospodarka o obiegu zamkniętym – woda, surowce kopalne, odpady – powstały w 2019 r. z połączenia trzech części składowych w jedną specjalizację o cyrku-larnym podejściu).
Należy podkreślić, że transformacja w kierunku biogospodarki oraz gospo-darki o obiegu zamkniętym będzie możliwa jedynie wskutek przeorganizowania modelu funkcjonowania praktycznie wszystkich uczestników rynku, w tym klu-czowych jego aktorów, tj. przedsiębiorców i konsumentów, którzy powinni re-alizować założenia zrównoważonej produkcji oraz zrównoważonej konsumpcji.
Model produkcji odnawialnych zasobów biologicznych (stanowiący podstawowy element GOZ) opie-ra się na cyklu biologicznym obejmującym strumienie biologicznych materiałów odnawialnych, które są w większości regenerowane. Model ten naśladuje naturalne procesy biologiczne w projektowaniu i wytwarzaniu technologii i produktów. Podstawowym surowcem biogospodarki jest biomasa, czy-li produkty i surowce o charakterze odnawialnym, wytwarzane w rolnictwie, leśnictwie, rybactwie czy gospodarce odpadami. Obecnie poza produkcją żywności biomasę najczęściej wykorzystuje się do celów energetycznych; głównie do bezpośredniego spalania oraz w niewielkim stopniu do produk-cji paliw płynnych.
GOZ przewiduje znacznie szersze zastosowanie biomasy, ponieważ jedną z nadrzędnych idei go-spodarki o obiegu zamkniętym jest utrzymywanie zasobów jak najdłużej w obiegu gospodarczym z zachowaniem ich jak największej wartości. Zamiast spalania biomasy należy zatem dążyć do jej jak najszerszego stosowania w przemyśle chemicznym czy kosmetycznym, co nie tylko pozwala na stworzenie nowych produktów, ale również na zastąpienie surowców opartych na nieodnawialnych zasobach węgla, ropy naftowej i gazu ziemnego. Z uwagi na biodegradowalność i łatwość recyrkulacji biomasy jej zastosowanie jako surowca w przemyśle obniża poziom zanieczyszczeń emitowanych do środowiska w całym cyklu życia produktu (https://www.plastech.pl/wiadomosci/Rola-odpadow-w--gospodarce-o-obiegu-zamknietym-12147?p=5, dostęp: 15.11.2019).
Literatura
Adamczyk W. (2004), Ekologia wyrobów, PWE, Warszawa.
Adams W.M. (2006), The Future of Sustainability: Re-thinking Environment and Deve-lopment in the Twenty-first Century, [w:] The IUCN Renowned Thinkers Meetings.
Adamus Ł. (2010), Kwalifikacje dla „zielonych” miejsc pracy, „Journal of Ecology and Health” nr 6.
Berger R. (2011), Zielony wzrost, zielony zysk: Jak zielona rewolucja stymuluje gospo-darkę, Wolters Kluwer Polska, Warszawa.
Biały Dom (The White House) (2012), National Bioeconomy Blueprint, Washington.
Bonaiuti M. (2015), Bio-economics, [w:] G. D’Alisa, F. Demaria, G. Kallis (eds) De-growth: A Vocabulary for a New Era, Routledge–Taylor & Francis Group, New York.
BP Statistical Review of World Energy (2018), 67th edition, June.
Bugge M.M., Hensen T., Klitkou A. (2016), What Is the Bioeconomy? A Review of the Literature, „Sustainability”, vol. 8(691).
Bywalec C. (2007), Konsumpcja w teorii i praktyce gospodarowania, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Capital Economics, TBR and E4tech for the Biotechnology and Biological Sciences Re-search Council and the Department for Business, Innovation & Skills (2016), Eviden-cing the Bioeconomy.
Carroll B. (2002), Sustainable Development: An Ecletic View, CIWEM International Dictionary 2003, Cameron Publishing, London.
39
Literatura
Chaudhary N., Singh T., Kumar A. (2014), Sustainable Product Design: A Review, Inter-national, „Journal of Electronics & Communicaton Technology”, vol. 5.
Cras-Saar M., Saar M. (1999), Bo Praktikan. Att leva miljöriktigt och få en bättre ekono-mi, Scapa Förlags AB, Nyköping.
Departament Spraw Wewnętrznych USA (2013), Mineral Commodities Summaries 2013, US Geological Survey, Reston Virginia.
Elkington J. (1997), Cannibals with Forks: The Triple Bottom Lines of 21st Century Business, Capstone Publishing, Oxford.
Ellen Macarthur Foundation, https://www.ellenmacarthurfoundation.org/circular-econo-my/concept/infographic (dostęp: 4.02.2020).
Ellen Macarthur Foundation (2015) KU GOSPODARCE O OBIEGU ZAMKNIĘ-TYM: BIZNESOWE UZASADNIENIE PRZYSPIESZONEJ ZMIANY https://www.
ellenmacarthurfoundation.org/assets/downloads/PL-Towards-a-Circular-Economy-Business-Rationale-for-an-Accelerated-Transition-v.1.5.1.pdf (dostęp: 4.02.2020).
EPSO European Plant Science Organisation (2011), The European Bioeconomy in 2030:
Delivering Sustainable Growth by addressing the Grand Societal Challenges.
european-bioplastic.org, Do bioplastics have a lower carbon footprint than fossil based plastics? How is this measured? (dostęp: 31.03.2020).
FAO Food and Agriculture Organization of the United Nations (2019), The State of Food and Agriculture. Moving forward on on food loss and waste reduction, Rome. Licen-ce: CC BY-NC-SA 3.0 IGO.
Global Footprint Network (2019), National Footprint Accounts, http://data.footprintne-twork.org/# (dostęp: 13.11.2019).
Gorka K. (2007), Wdrażanie koncepcji rozwoju trwałego i zrównoważonego, „Ekonomia i Środowisko”, 2(32).
Górka K. (2012), Zasoby naturalne, Zrównoważony rozwój – wyzwania globalne, (red.
P. Trzepacz), Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagielloń-skiego w Krakowie.
Górka K. (2014), Zasoby naturalne jako czynnik rozwoju społeczno-gospodarczego,
„Gospodarka w Praktyce i Teorii”, 3(36).
Hoornweg D., Bhada-Tata P. (2012), What a Waste. A Global Review of Solid Waste Ma-nagement, Urban Development Series, Knowledge Papers, World Bank, Washington.
Integrated Product Policy (IPP) (2015), http://ec.europa.eu/environment/ipp (dostęp:
13.11.2019)
IUCN International Union for Conservation of Nature (2019), The IUCN Red List of Threatened Species. Version 2019-3. http://www.iucnredlist.org (dostęp: 15.12.2019).
Komisja Europejska (2012a), Bio-economy Newsletter, February. http://ec.europa.eu/
research/bioeconomy/press/pdf/120202_research_en.pdf.
Komisja Europejska (2012), Komunikat KE do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów.
COM(2012) 60.
Komisja Europejska (2015), Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the
Committee of the Regions, „Closing the Loop – An EU Action Plan for the Circular Economy”, COM/2015/0614.
Komisja Europejska (2017), Podejście UE do zrównoważonego rozwoju. Podejście UE do wdrażania agendy ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 wspólnie z jej państwa-mi członkowskipaństwa-mi, https://ec.europa.eu/info/strategy/international-strategies/sustainable--development-goals/eu-approach-sustainable-development_pl (dostęp: 27.03.2020).
Komisja Europejska (2018), A sustainable bioeconomy for Europe: strengthening the connection between economy, society and the environment Updated Bioeconomy Strategy, Luxembourg: Publications Office of the European Union.
Kubiszewski I., Costanza R., Franco C., Lawn P., Talberth J., Jackson T., Aylmer C.
(2013), Beyond GDP: Measuring and Achieving Global Genuine Progress, „Ecolo-gical Economics”, nr 93.
Kramer J. (2011), Konsumpcja – ewolucja ról i znaczeń, „Konsumpcja i Rozwój”, nr 1, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur.
Ku gospodarce o obiegu zamkniętym: biznesowe uzasadnienie przyspieszonej zmiany.
Lange L. (20xx), BioValue SPIR the Fundamentals of Bioeconomy, The Biobased Socie-ty, United Federation of Danish Workers 3F, The Technical University of Denmark, DTU in collaboration with Jane Lindedam.
Lebreton L., Slat B., Ferrari F., Sainte-Rose B., Aitken J., Marthouse R., Hajbane S., Cunsolo S., Schwarz A., Levivier A., Noble K., Debeljak P., Maral H., Schoeneich--Argent R., Brambini R., Reisser J. (2018), Evidence that the Great Pacific Garbage Patch Is Rapidly Accumulating Plastic, „Nature, Scientific Reports”, vol. 8.
Leśniak J. (2009), Koncepcja zrównoważonej konsumpcji, [w:] Ekologiczne problemy zrównoważonego rozwoju, red. D. Kiełczewski, B. Dobrzańska, Wydawnictwo Wyż-szej Szkoły Ekonomicznej w Białymstoku, Białystok.
Leszczyńska A. (2011), Absorpcja innowacji ekologicznych w przedsiębiorstwie, Wy-dawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Malik K. (2004), Efektywność zrównoważonego i trwałego rozwoju w wymiarze lokal-nym i regionallokal-nym, Politechnika Opolska, Opole.
Małysa-Kaleta A. (1997), Konsumpcja w kształtowaniu jakości życia Polaków, [w:] Kon-sumpcja i rynek w warunkach zmian systemowych, red. Z. Kędzior, E. Kieżel, PWE, Warszawa.
McCormick K., Kautto N. (2013), The Bioeconomy in Europe: An Overview, „Sustaina-bility”, vol. 5(6).
Mapa drogowa Transformacji w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym (2019), wprowadzona Uchwałą Rady Ministrów z dnia 19 września 2019 r.,https://www.at-moterm.pl/mapa-drogowa-transformacji-w-kierunku-goz (dostęp: 22.12.2019).
Martinez J. (1998), Genomies and the World’s Economy, „Science Magazine”, vol. 281(5379).
McCormick K., Kautto N. (2013), The Bioeconomy in Europe: An Overview, „Sustaina-bility”, vol. 5(6).
McDonough W., Braungart M. (2002), Cradle to Cradle Remaking the Way We Make Things, North Point Press.
41
Literatura
Meadows D., Meadows D., Behrens R., Randers J. (1973), „Granice wzrostu”, Państwo-we Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
Michaliszyn B., Janikowski R. (1997), Przyczynek do zrównoważonej konsumpcji,
„Człowiek i Przyroda”, nr 6.
OECD (2009), The Bioeconomy to 2030. Designing a Policy Agenda.
Oxfam Report (2019), Public Good or Private Wealth?
Pabian A. (2015), Kształtowanie zachowań konsumenckich poprzez zrównoważoną ko-munikację marketingową, „Handel Wewnętrzny”, vol. 1(354).
Peet J. (2009), Strong Sustainability for New Zealand: Principles and Scenario, SANZ Report, Nakedize Ltd., New Zealand.
Pieńkowski D. (1997), Konsumpcja w warunkach kryzysu społeczno-przyrodniczego,
„Ekonomia i Środowisko”, nr 2(11).
Potočnik J. (2017) wystąpienie pt. Economy Transition. The Role of a Circular Economy podczas Międzynarodowego Kongresu Ekonomii Wartości OEES, Kraków.
Racjonalniej i ekologiczniej, Zrównoważona konsumpcja i produkcja (2010), Urząd Pu-blikacji Unii Europejskiej, Luksemburg.
Rhodes C.J. (2018), Plastic Pollution and Potential Solution, „Science Progress”, vol. 101(3).
Ricardo D. (1913), Zasady polityki ekonomicznej i podatkowania, Bibljoteka Wyższej Szkoły Handlowej, Nakład Gebethnera i Wolfa, Kraków.
Rifkin J. (2001), Koniec pracy, schyłek siły roboczej na świecie i początek ery postryn-kowej, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław.
Robbins L. (1932), An Essay on the Nature and Significance of Economic Science, Mac-Millan, London.
Schirone L., Pellitteri F. (2017), Energy Policies and Sustainable Management of Energy Sources, Sustainability 9(12).
Słaby T. (2006), Konsumpcja: eseje statystyczne, Difin, Warszawa.
Stappen R.K. (2006), A Sustainable World is Possible. Der Wise Consensus: Problem-lösungen für das 21 Jahrhundert, Impulsdokument Manuskript 1.2/2006.
Steffen W., Richardson K., Rockströml J., Cornell S.E., Fetzerl I., Bennett E.M., Biggs R., Carpenter S.R., de Vries W., de Wit C.A., Folke C., Gerten D., Heinke J., Macel G.M., Persson L.M., Ramanathan V., Reyers B., Sörlin S. (2015), Planetary Bounda-ries: Guiding Human Development on a Changing Planet, „Science”, vol. 347(6223).
Szymańska D., Korolko M., Chodkowska-Miszczuk J., Lewandowska A. (2017), Biogo-spodarka w Miastach, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Śleszyński J. (2011), Obrona syntetycznych wskaźników trwałego rozwoju, Poskrobko B.
(red.), Ekonomia zrównoważonego rozwoju w świetle kanonów nauki, Wydawnic-two Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Białymstoku, Białystok.
THE WHITE HOUSE OFFICE OF SCIENCE AND TECHNOLOGY POLICY (2019), SUMMARY OF THE 2019 WHITE HOUSE SUMMIT ON AMERICA’S BIOECONOMY,
United Nations Climate Change Secretariat (2019), Climate Action and Suport Trends.
UNEP United Nations Environment Programme (2014), Annual Report 2013, Nairobi, Kenya.
Vea E.B., Romeo D., Thomsen M. (2018), Biowaste valorisation in a future circular bioeconomy, 25th CIRP Life Cycle Engineering (LCE) Conference, 30 April – 2 May 2018, Copenhagen, Denmark.
Von Braun J. (2014), Bioeconomy and Sustainable Development – Dimensions, „Rural”, vol. 21(2).
Wasilik K. (2014), Trendy w zachowaniach współczesnych konsumentów – konsumpcjo-nizm a konsumpcja zrównoważona, „Konsumpcja i Rozwój”, vol. 1(6).
Weizsäcker E.U. von, Wijkman A. (2018), Come On! Capitalism, Short-termism, Po-pulation and the Destruction of the Planet, A Report to the Club of Rome, Springer.
Zrównoważona produkcja w działalności przedsiębiorstw (2011), PARP, Warszawa.
WWF World Wild Fundation (2018), Living Planet Report – 2018: Aiming Higher. Gro-oten M. and Almond R.E.A. (Eds), Gland, Switzerland.
Żylicz T. (2001), Trwały rozwój jako podstawa polskiej polityki ekologicznej, „Ekono-mia i Środowisko”, 1 (18).
ROZDZIAŁ 2