• przedstawienie roli, jaką w życiu ciężarnej i jej partnera odgrywa szkoła rodzenia;
• prześledzenie, w jaki sposób kobiety stają się bardziej przygotowane do porodu i opieki nad noworodkiem;
• poznanie powodów, dla których mężczyźni uczęszczają na zajęcia ze swoimi partnerkami.
Jako technikę badawczą wykorzystano ankietę. Składała się ona z 27 pytań, wśród których były pytania otwarte i zamknięte. Udział w ankiecie był dobrowolny i anonimowy. Badania trwały od lipca do października 2009 r. w Uniwersyteckiej Szkole Rodzenia Kliniki Położnictwa i Perina-tologii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.
Beata Gibas, Hubert Huras
126
W ankiecie wzięło udział 40 kobiet ciężarnych; 77% stanowiły mężatki, natomiast 23% kobiet było stanu wolnego (ryc. 3).
mężatka 77% panna
23%
Źródło: Badania własne.
Rycina 3. Stan cywilny badanych kobiet
Wiek najmłodszej badanej wynosił 22 lata, najstarszej 36 lat. Większość ankietowanych (80%) posiadało wykształcenie wyższe oraz było pier-wiastkami.
Największa liczba respondentek zamieszkiwała miasto powyżej 100 tys. mieszkańców (ryc. 4).
0 5 10 15 20 25 30 35 wieś miasto do 10 tys. mieszkańców miasto do 50 tys. mieszkańców miasto do 100 tys. mieszkańców miasto powyżej 100 tys. mieszkańców [miejsce zamieszkania] [li cz ba odpowi edz i]
Źródło: Badania własne.
Rycina 4. Miejsce zamieszkania ankietowanych kobiet
Wyniki
Ankietowane kobiety – 42,5% – dowiedziały się o szkole rodzenia od lekarza, który prowadził ich ciążę; 37,5% zaczerpnęło informacji z interne-tu, a 15% skorzystało z rady znajomych i rodziny (ryc. 5).
Szkoła rodzenia w przygotowaniu do porodu naturalnego 127 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 z internetu od lekarza
prowadzącego ciążę od znajomych z ogłoszeń w szpitalu [źródło informacji o szkole rodzenia]
[liczba odpo
wiedzi]
Źródło: Badania własne.
Rycina 5. Źródło wiedzy o szkole rodzenia
Najważniejszymi powodami zapisania się na kurs w szkole rodzenia było: dla 24% ankietowanych – chęć dobrego przygotowania się do po-rodu rodzinnego (poród z partnerem), dla 12% respondentów – chęć na-uczenia się właściwej pielęgnacji i opieki nad dzieckiem, dla 10% uczest-ników – wzmocnienie wzajemnej relacji z partnerem. Natomiast aż 34% wymieniło inny powód uczęszczania na zajęcia. Część ankietowanych nie potrafiła udzielić żadnej odpowiedzi (ryc. 6).
4 10 5 14 8 0 2 4 6 8 10 12 14 16 dostarcza mi wsparcia przygotowujemy się do porodu rodzinnego razem chcemy się nauczyć
pielęgnować dziecko inne brak odpowiedzi [p ow ód] [liczba odpowiedzi] Źródło: Badania własne.
Rycina 6. Powód zapisania się na zajęcia szkoły rodzenia
Spośród wszystkich ankietowanych 87% brało udział w zajęciach ra-zem z partnerem; 86% ankietowanych określiło atmosferę tam panującą jako pozytywną i miłą.
Partnerzy 50% ankietowanych kobiet sami wyrazili chęć uczestnic-twa w kursie szkoły rodzenia; 20% musiało być namówionych na zajęcia, a wspólną decyzję podjęło tylko 8%, a 3% partnerów nie chciało uczęsz-czać na wykłady.
Beata Gibas, Hubert Huras
128
Wśród ankietowanych – oprócz zajęć w szkole rodzenia – 29% czerpało wiedzę dotyczącą okresu okołoporodowego i pielęgnacji dziecka z inter-netu, 24% z książek oraz od znajomych, rodziny i lekarza prowadzącego ciążę (ryc. 7). 0 5 10 15 20 25 30 książki czasopisma, magazyny Internet znajomi, rodzina, lekarz prowadzący
inne źródła brak
[źródła wiedzy]
[liczba odpo
wiedzi]
Źródło: Badania własne.
Rycina 7. Źródła wiedzy na temat ciąży i porodu (oprócz szkoły rodzenia)
Około połowa ankietowanych systematycznie wykonywała ćwiczenia podczas ciąży. Ponad 1/3 nie ćwiczyła wcale. Jako uzasadnienie respon-dentki podawały niechęć do wysiłku fizycznego, brak czasu lub występu-jące przeciwwskazania zdrowotne (ryc. 8).
Źródło: Badania własne.
Rycina 8. Ruch w czasie ciąży.
Dla 63% badanych odbycie porodu bez „przygotowania” w szkole ro-dzenia było prawdopodobne, natomiast 30% kobiet uważało, że nie jest to możliwe. Każda kobieta lub para powinna uczęszczać na zajęcia do szkoły rodzenia – tak odpowiedziało 53% ankietowanych. Dla 85% ankietowa-nych przekazywana wiedza była w 100% zrozumiała.
tak 54% nie 38% brak 8%
Szkoła rodzenia w przygotowaniu do porodu naturalnego 129
Dla ok. 3/4 ankietowanych żaden omawiany temat nie był trudny; 1/3 badanych podała, że opieka nad noworodkiem okazała się najtrudniej-szym ze wszystkich zagadnień. Dla większości żaden temat nie wymagał szerszego omówienia. Spośród ankietowanych 16% wyraziło dodatkowe zainteresowanie: pielęgnacją i opieką noworodkiem, karmieniem piersią i znieczuleniem zewnątrzoponowym (ryc. 9).
najtrudniejszy temat zajęć
opiek a nad no w or odkiem por ód na tur aln y zniecz ulenie ze wną trz opono w e cięcie cesar skie karmienie pier sią żaden br ak odpo wiedzi
tematy, które powinny być szerzej omawiane Źródło: Badania własne.
Rycina 9. Tematyka zajęć
Powodem chętnego uczęszczania na zajęcia szkoły rodzenia dla 41% była możliwość zdobycia fachowej wiedzy. Sytuacja życiowa, materialna oraz wykształcenie miały istotny wpływ na podjęcie decyzji o uczestni-czeniu do szkoły rodzenia. Koszt uczestnictwa w zajęciach ograniczał ich dostępność.
U 67% kobiet obawy związane z porodem zacznie się zmniejszyły; 12% nadal odczuwało lęki. Jedną z najczęściej wymienianych przyczyn odczu-wania lęku był ból związany z porodem naturalnym (ryc. 10).
tak: 27 nie: 5
nie wiem: 5 brak: 3
Źródło: Badania własne.
Rycina 10. Czy po odbyciu kursu w szkole rodzenia, obawy i lęki kobiet ciężarnych się zmniejszyły?
Beata Gibas, Hubert Huras
130
Dyskusja
Ciąża i poród to jedne z najbardziej znaczących wydarzeń w życiu każdej kobiety. Potrzebują one wtedy wsparcia, poczucia bezpieczeń-stwa, a przede wszystkim dostatecznej wiedzy na temat ciąży, porodu oraz zmian, jakie zachodzą w ich ciele. Właśnie dlatego w latach pięć-dziesiątych XX w. powstała idea stworzenia szkół rodzenia. Kursy szkoły rodzenia są organizowane przede wszystkim z myślą o przyszłych rodzi-cach. Ich głównym celem jest przekazanie wiedzy na temat ciąży i poro-du, a także obniżenie poziomu lęku przed zbliżającym się rozwiązaniem. Należy dążyć do opanowania negatywnych i złych odczuć związanych z aktem porodu. Ponadto kursy szkoły rodzenia przełamują stereotypowe myślenie związane z bólem porodowym, pomagają pozbyć się przesądów i korygują nieprawidłowe informacje. W przeprowadzonych badaniach wzięło udział 40 ciężarnych kobiet. Po odbyciu zajęć obawy związane z ciążą i porodem zacznie zmniejszyły się u 67% ankietowanych. Przy-czyną istotnej redukcji lęku była większa świadomość kobiet oraz lepsze przygotowanie do rodzicielstwa. Podobne wyniki zostały uzyskane i opi-sane w pracy A. Stangret i wsp. Przeprowadzili oni badania w dwóch warszawskich szkołach rodzenia. Odnotowano znaczny spadek poziomu subiektywnego lęku przed porodem u ciężarnych, które uczestniczyły w kursie szkoły rodzenia [10].
Odpowiednie przygotowanie teoretyczne przyszłych rodziców pomoże im lepiej przeżyć ciążę i poród – tak sądzą w swojej pracy M. i J. Kolanko. Im większą wiedzę posiada kobieta i jej partner, tym mniej obaw i leków występuje podczas rozwiązania. Metody, które są stosowane na zajęciach szkoły rodzenia, nie uczą eliminacji bólu, ale poprzez wyjaśnienie jego mechanizmu ukazują, jak należy sobie z nim radzić. U kobiety odpowied-nio przygotowanej psychicznie dolegliwości bólowe związane z porodem zmniejszają się, a efekty psychoprofilaktyki są w pełni uzyskane [11].
Obniżony poziom lęku związany jest z pojawieniem się pozytywne-go nastawienia kobiet ciężarnych do porodu oraz opieki nad dzieckiem. Poród kojarzony jest z radością i wyzwaniem, któremu należy sprostać. Według przeprowadzonych badań, spośród 5 wymienionych powodów uczęszczania na zajęcia szkoły rodzenia, 24% ankietowanych wybrało od-powiedź: „przygotowujemy się do porodu rodzinnego”. W artykule E. Walentyn i wsp. wyraźnie podkreślono, że to właśnie dzięki dobremu przygotowaniu szkół rodzenia zwiększa się odsetek porodów rodzinnych z udziałem partnera. Zmianie ulega także nastawienie kobiet ciężarnych, staje się ono bardziej pozytywne i statyczne. Udział obojga rodziców
Szkoła rodzenia w przygotowaniu do porodu naturalnego 131
w zajęciach oraz obecność partnera przy porodzie może znacznie wpły-nąć na zmianę opinii na temat porodu ze stereotypowej na bardziej rze-czywistą. Z badań własnych E. Walentyn i wsp. wynika, że kobiety, które uczęszczały na zajęcia szkoły rodzenia, koncentrowały swoją uwagę na przebiegu aktu porodu i na dziecku. Z kolei kobiety, które nie brały czyn-nego udziału w zajęciach szkoły rodzenia, skupiały całą swoją uwagę na własnej osobie [12].
Bardzo ważnym elementem w programie szkoły rodzenia jest ruch i ćwiczenia fizyczne. Poprawne wykonywanie ćwiczeń gimnastycznych daje wiele korzyści. Poszczególne partie mięśni ulegają wzmocnieniu oraz koryguje się postawa ciała, także samopoczucie ciężarnej ulega polepsze-niu. Spośród przebadanych kobiet ponad połowa ćwiczyła w czasie cią-ży. Ruch pomagał ciężarnym w opanowaniu swojego ciała oraz uczył je, jak odpowiednio zachować się podczas porodu. Znaczenie ruchu w ciąży w swoim artykule opisała A. Stangret i wsp., wymieniła ogólne zasady prowadzenia ćwiczeń oraz korzyści, jakie przynosi wysiłek fizyczny. Po-nadto u kobiet, które podczas ciąży systematycznie ćwiczą, rzadziej wy-stępują obawy i lęk, a poród przeżywany jest wspólnie przez partnerów. W artykule można także przeczytać, jaki rodzaj masażu można zastoso-wać na poszczególne partie ciała. Stangret i wsp. opisują trzy podstawowe techniki masażu: głaskanie, rozcieranie i ugniatanie [13].
Korzyści z systematycznych ćwiczeń u ciężarnych zauważyli także M. i J. Kolanko. Według nich poprawa ogólnej kondycji fizycznej ciężar-nych wpływa na polepszenie funkcjonowania wielu układów i organów. Ponadto regularny wysiłek fizyczny nie spowodował zmian ciśnienia tętniczego krwi i zmęczenia ustroju u ciężarnych. Wśród kobiet, które uczęszczały do szkoły rodzenia, w mniejszym stopniu występują zabu-rzenia emocjonalne oraz obawy i lęki o siebie i dziecko [11].
Wnioski
1. W zajęciach szkoły rodzenia biorą udział głównie pierwiastki. 2. Sytuacja życiowa, materialna oraz wykształcenie mają wpływ na podjęcie decyzji o uczestniczeniu w zajęciach szkoły rodzenia. Koszt uczestnictwa w zajęciach ogranicza ich dostępność.
3. Ciężarne uczestniczą w zajęciach szkoły rodzenia razem ze swoimi partnerami.
4. Ponad 50% uczestniczek kursu ćwiczy podczas ciąży. Brak ruchu u pozostałych pań uzasadniany jest ich niechęcią, brakiem czasu lub prze-ciwwskazaniami zdrowotnymi.
Beata Gibas, Hubert Huras
132
5. Kobiety są zadowolone z programu oraz sposobu prowadzenia zajęć w szkole rodzenia.
6. U ponad 50% ankietowanych obawy i lęki dotyczące ciąży i zbliżają-cego się porodu znacznie zmalały.
Bibliografia
[1] Fijałkowski W. Spotkania w szkole rodzenia. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL 1987.
[2] Czyszanowska T., Fijałkowski W., Karpińska B., Poręba R. Poród naturalny po
przygo-towaniu w szkole rodzenia. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL 1981.
[3] Fijałkowski W. Szkoła rodzenia. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL 1977. [4] Kozłowska J. Rehabilitacja w ginekologii i położnictwie. Kraków: AWF 2006.
[5] Fijałkowski W. Rozwinięty program szkoły rodzenia. Magazyn Pielęgniarki i Położnej 1988, 6: 34–35.
[6] Iwanowicz-Palus G., Pawelec A. Organizacja i funkcjonowanie szkół rodzenia w Polsce. W: Rola położnej i szkoły rodzenia w szerzeniu edukacji zdrowotnej. Jurata 2005: 1–15.
[7] Brodziński W., Fijałkowski W., Karpińska B., Poręba R. Poród naturalny po
przygoto-waniu w szkole rodzenia. Wyd. 2. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL 1989.
[8] Fijałkowski W., Michalczyk H., Nitecka E., Żuk M. Przygotowanie do naturalnego
po-rodu. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL 1987.
[9] Kolanko A.M., Kolanko J. Czy szkoła rodzenia może pomóc w porodzie? Analiza na podstawie anonimowej ankiety. Fizjoterapia 1999, 7 (2): 50–52.
[10] Stangret A., Cendrowska A., Szukiewicz D. Kurs szkoły rodzenia jako sposób na obniżenie poziomu lęku przed porodem. Family Medicine and Primary Care Review 2009, 11 (1): 53–59.
[11] Kolanko M.A., Kolanko J. Wybrane metody leczenia i efekty psychoprofilaktycz-nego przygotowania do porodu w szkołach rodzenia. Fizjoterapia 1997, 5 (3):18–19.
[12] Walentyn E., Wiktor A., Wdowiak A., Wawrzycki B., Wawrzycka M.B., Wiktor H. Opinie i obawy kobiet odnośnie porodu zależnie od przygotowania w szkole rodzenia,
Zdrowie Publiczne 2004, 114 (3): 279–282.
[13] Stangret A., Cendrowska A., Gawryluk D. Ćwiczenia fizyczne prowadzone w szko-le rodzenia. Położna, Nauka i Praktyka 2008, 2: 42–51.
Adres do korespondencji: Beata Gibas, Os. Teatralne 18/10 31-946 Kraków tel.: 602 247 239 e-mail: becia712@wp.pl
Wybrane aspekty opieki pielęgniarskiej i położniczej w różnych specjalnościach medycyny T. 1
pod redakcją Marioli Wojtal, Danuty Żurawickiej ISBN 978-83-935324-1-4 978-83-7511-176-7