Trzeba podkreślić, że rozwój pozapłodowy twarzoczaszki jest ściśle związany ze wspólnym i zgodnym oddziaływaniem na siebie wszystkich elementów kostnych, zębowych, mięśniowych i narządowych, a kości twarzoczaszki rosną na podłożu łącznotkankowym od okostnej, co ma ścisły związek z oddziaływaniem mięśni i narządów, tzw. struktur czyn-nościowych związanych z daną kością. Podczas rozszczepu dochodzi do przerwania ciągłości tych struktur, a to oznacza, że uzależnione od siebie tkanki i struktury anatomiczne ulegają dysfunkcjom oraz prowadzą do zniekształceń nosa i jamy ustnej [5, 7]. W rezultacie może dojść do nastę-pujących nieprawidłowości:
• Komplikacje w karmieniu i sposobie odżywiania – u dziecka z wadą rozszczepową proces połykania i ssania jest w mniejszym bądź w więk-szym stopniu upośledzony. Dzieje się tak dlatego, ponieważ otwarte do jamy ustnej przewody nosowe i przerwane podniebienie miękkie unie-możliwiają wytworzenie się komory ssącej. Natomiast pozbawiona skle-pienia jama ustna narażona jest na wylewanie się pokarmu przez szparę rozszczepu i przez nos [1, 3, 5]. Aby ułatwić czynności związane z proce-sem odżywiania, należy zastosować pozycję najdogodniejszą dla dziecka, czyli pionową lub półsiedzącą.
• Problemy związane z uchem środkowym – najczęstszymi dolegliwo-ściami są stany zapalne ucha środkowego. Połączenie jamy ustnej z gar-dłem u dzieci z rozszczepem jest bardzo szerokie. W jego górnej części znajdują się ujścia przewodów tzw. trąbek słuchowych. One łączą gardło z prawym i lewym uchem środkowym. Z takiego zespolenia u dziecka z rozszczepem wynika niebezpieczeństwo przedostania się pokarmu do ucha środkowego [1].
• Problemy z mową i leczenie foniatryczne – rozwój mowy u dziecka z wadą rozszczepową w obrębie jamy ustnej jest upośledzony od chwili pierwszych prób wydawania dźwięków. Fizjologicznie na aparat mowy składają się następujące elementy: zespolone podniebienie, które stworzy pełne zwarcie podniebienno-gardłowe, drożne i szczelne przewody nosa,
Aleksandra Materkowska, Jerzy Rudnicki
110
zachowana ciągłość wyrostka zębodołowego i sprawne wargi. Tylko ta-kie warunki pozwolą na pełną sprawność ruchową wszystkich układów związanych z mową. Jama nosowa to nie tylko jama rezonacyjna, ale także barwa głosu. Tak samo sprawne wargi pełnią podwójną funkcję: odpo-wiedzialne są za rozdzielczość mowy, a ruch i szczelność poszczególnych elementów za wytwarzanie dźwięków, które różnią się w zależności od strefy artykulacyjnej. Aby mowa była płynna, niezbędna jest pomoc chi-rurgiczna, dzięki której możliwe jest przywrócenie ciągłości tkanek oraz zapewnienie, by blizny pooperacyjne nie wywierały wpływu na ruchy mięśni [3, 5]. Mowa dziecka jest również charakteryzowana przez zjawi-ska rynofonii i palatofonii. Rynofonia oznacza nosowe zabarwienie głosu, powstające na skutek niewydolności zwierającego pierścienia gardłowe-go, upośledzenia czynności jam rezonacyjnych oraz zaburzeń słuchu. Na-tomiast palatofonia to zastąpienie przez dziecko trudnych do wymówie-nia głosek dźwiękiem zastępczym w postaci szmeru głośniowego. Rozsz-czepiony łuk wyrostka zębodołowego będzie tworzyć błędy w wymowie nazywane seplenieniem [5, 11].
• Wady zgryzu oraz problemy z zębami – obserwujemy następujące rodzaje nieprawidłowości zębowych dotyczące zaburzeń liczby zębów, w postaci hipodoncji lub hiperdoncji, zmiany położenia i hipoplazję szkli-wa (czyli defekt ilościowy szkliszkli-wa), zaburzenia kształtu zębów, najczę-ściej górnych siekaczy, zaburzenia budowy zębów [12–13].
• Aspekty psychologiczne – rozszczep wargi i podniebienia wpływa bezpośrednio na psychikę dziecka. Budzi w nim mnóstwo pytań dotyczą-cych przeszłości, jak i również strach przed reakcją innych ludzi na jego odmienny wygląd zewnętrzny. Dlatego też niezwykle ważna jest troska najbliższych, bo to właśnie przy nich dzieci czują się bezpiecznie i mogą liczyć na pełnię akceptacji i wyrozumiałości. Dzięki miłości i odpowied-niej opiece nad dzieckiem z wadą rozszczepową możemy zaoszczędzić mu wielu zmartwień i spowodować, że będzie się ono czuć nie odmiennie i gorzej od innych, lecz wyjątkowo.
* * *
Podsumowując, należy podkreślić, że rozszczep wargi i podniebienia jest niewątpliwie przykrą wadą zewnętrzną, która wpływa bezpośrednio na stan psychiczny i niesie ze sobą wiele powikłań. Jednak dzięki gwał-townemu rozwojowi współczesnej medycyny obserwuje się znacznie więcej metod leczenia oraz zapewnienia jak najlepszego funkcjonowania w codziennym życiu. I mimo że problem nadal jest istotny i nie można go bagatelizować, to jednak cieszą coraz lepsze wyniki minimalizowania
Rozszczep wargi i podniebienia oraz dalsze powikłania w rozwoju dziecka 111
widocznych zmian zewnętrznych oraz utrudniających życie zmian we-wnętrznych. Ponadto, dużą rolę w odnoszeniu sukcesów i poprawieniu jakości życia dzieci z wadą rozszczepową odgrywają rodzice i najbliżsi. To właśnie oni zaszczepiają w dziecku wiarę i nadzieję, której nie może zabraknąć w procesie pielęgnacyjno-rehabilitacyjnym.
Bibliografia
[1] Piekarczyk B., Młynarska-Zduniak E., Winiarska-Majczyno M. Rozszczep wargi i
pod-niebienia. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2003: 6–40.
[2] Urbańska-Nieczuja J., Sitek A., Kruk-Jeromin J., Antoszewski B. Zaburzenia rozwo-jowe środkowego odcinka twarzy u chorych z obustronnym rozszczepem wargi i podnie-bienia ze szczególnym uwzględnieniem nosa. Otolaryngologia Polska 2006, 60 (4): 537–542.
[3] Rokitiańska M. Dziecko z rozszczepem wargi i wyrostka zębodołowego i podniebienia. Byd-goszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego 2006: 4–120.
[4] Kocki J. Problemy związane z diagnozą i informowaniem rodziców o uwarunkowa-nej genetycznie chorobie dziecka. Zdrowie Publiczne 2003, 113 (3/4): 329–331.
[5] Mikulewicz M., Matthews-Brzozowska T. Leczenie dzieci z rozszczepami wargi i podniebienia. Poznańska Stomatologia 2002: 163–172.
[6] Gawrych E., Janiszewska J. Wielospecjalistyczne leczenie wady rozszczepowej twa-rzy – doświadczenie własne. Standardy Medyczne 2011, 8 (3): 441–445.
[7] Jethon J. Zasady leczenia rozszczepów wargi i podniebienia. Postępy Nauk
Medycz-nych 2005, 18 (2/3): 28–30.
[8] Kobus K. Własne doświadczenia w leczeniu rozszczepów wargi, wyrostka zębodo-łowego i podniebienia. Polski Przegląd Chirurgiczny 2005, 77 (7): 761–778.
[9] Matthews T., Cudziło D. Leczenie pacjentów z rozszczepem wargi i podniebienia towarzyszącym niedorozwojem szczęki – opis przypadku. Pediatria Polska 2011, 86 (2): 186–189.
[10] Kittel L. Włókna szklane w bezbolesnym, nieinwazyjnym leczeniu protetycznym podczas jednej wizyty. Cz. 2: Zastosowanie włókien szklanych w rehabilitacji pacjenta z obustronnym rozszczepem wargi górnej, wyrostka zębodołowego i podniebienia – przy-padek kliniczny. Stomatologia Współczesna 2008, 15 (5): 32–36.
[11] Gałkowski T., Jastrzębowska G. red. Logopedia. Pytania i odpowiedzi. T. 2. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego 2003: 191–203.
[12] Paradowska A., Kawala B., Szeląg J., Szwedowska A. Wady zębowe u pacjentów z rozszczepem wargi i podniebienia. Czasopismo Stomatologiczne 2009, 62 (4): 298–302.
[13] Biedziak B., Kurzawski M. Taurodontyzm u pacjentów z całkowitym rozszczepem podniebienia i wargi. Dental and Medical Problems 2006, 43 (3): 394–398.
Adres do korespondencji: Aleksandra Materkowska ul. Koszyka 2/4 45-720 Opole tel.: 660 590 949 e-mail: aleksamaterkowska@gmail.com
Wybrane aspekty opieki pielęgniarskiej i położniczej w różnych specjalnościach medycyny T. 1
pod redakcją Marioli Wojtal, Danuty Żurawickiej ISBN 978-83-935324-1-4 978-83-7511-176-7