Pomimo uznawania plazmaferezy za bezpieczny zabieg może dojść do wystąpienia powikłań. Przeciętnie określa się, że u 1/5 leczonych pacjen-tów mamy do czynienia z objawami ubocznymi. Niewielkie reakcje po-jawiają się podczas około 5% zabiegów i zaliczamy do nich: pokrzywkę, nudności, wymioty, bóle i zawroty głowy, parestezje oraz skurcze nóg. Znacznie częściej pojawiają się spadki ciśnienia, bóle w klatce piersiowej, zaburzenia rytmu serca. Spowodowane jest to zbyt małą ilością krążących płynów i występują tylko czasowo, nie zostawiając stałych następstw. Kolejne powikłania, które mogą wystąpić, to skaza krwotoczna lub sta-ny nadkrzepliwości związane z zaburzeniami w układzie krzepnięcia. Objawy skazy krwotocznej są wynikiem ubytku w czasie plazmaferezy czynników krzepnięcia: V, VII, IX, X, fibrynogenu i płytek krwi. Z tego też powodu nie należy przeprowadzać operacji do 48 godz. od zakończenia zabiegu. Ciężkie powikłania występują dosyć rzadko (ok. 3%) i najczęściej są związane z odczynami anafilaktycznymi podczas transfuzji osocza od różnych dawców; może też dojść do zatorowości płucnej oraz uszkodze-nia naczyń tętniczych bądź żylnych w trakcie zakładauszkodze-nia wkłucia central-nego. Czasami może dojść do zagrożenia życia z powodu: dużego obcią-żenia układu krąobcią-żenia, spadku ciśnienia krwi, upośledzenia przepływu krwi przez naczynia obwodowe, spadku ukrwienia i odżywienia tkanek i narządów. Z taką sytuacją spotykamy się zazwyczaj na początku zabiegu oraz w jego fazie końcowej przy oddawaniu krwi pacjentowi – dochodzi wtedy do zaburzeń procesów hemodynamicznych, a w końcowej fazie do: niewydolności oddechowej, niedokrwienia mięśnia sercowego, migotania komór i zatrzymania krążenia. Często TPE prowadzi do spadku odporno-ści oraz większej podatnoodporno-ści organizmu na zakażenia i infekcje (następuje obniżenie poziomu immunoglobuliny i dopełniacza odpowiedzialnych za odporność humoralną), w skrajnych przypadkach może dojść do sepsy – dlatego klinicyści zalecają podawanie immunoglobuliny tuż po zakończe-niu zabiegu. Przy stosowazakończe-niu cytrynianu jako antykoagulantu dochodzi do obniżenia poziomu wapnia w osoczu, co objawia się jako: zaburzenia przewodnictwa nerwowo-mięśniowego, parestezje, napady drgawek, spadek ciśnienia oraz dodatkowe skurcze komorowe; należy też pamiętać o objawach tężyczki. Dlatego trzeba kontrolować poziom wapnia zjonizo-wanego i uzupełnić jego braki, podając glukonian wapnia. W trakcie za-biegu może również dojść do wychłodzenia organizmu z powodu znacz-nej podaży płynu substytucyjnego, dlatego pamiętajmy o dodatkowym
Zastosowanie plazmaferezy w oddziale intensywnej terapii – zadania pielęgniarki 181
okryciu pacjenta i podgrzaniu płynów, jeśli nie mamy w aparacie grzałki. Wreszcie dializa albuminowa obniża stężenia witamin i leków w organi-zmie, w związku z czym zaleca się podawanie wszystkich leków dopiero po zakończeniu zabiegu, aby wykluczyć filtrację specyfiku.
Stałe i wnikliwe monitorowanie pacjenta w znacznym stopniu elimi-nuje możliwość wystąpienia powikłań, a w przypadku ich pojawienia się wymagana jest natychmiastowa reakcja personelu sprawującego opiekę.
Nad wykonaniem procedury terapeutycznej wymiany osocza czuwa pielęgniarka oddziału intensywnej terapii. To ona sprawuje bezpośrednią kontrolę nad prowadzonym zabiegiem, dlatego musi posiadać ogromne doświadczenie zawodowe i być przeszkolona w prowadzeniu takich za-biegów. Ona ponosi pełną odpowiedzialność za bezpieczeństwo pacjenta. Swoją obserwacją musi objąć całokształt problemów, z jakimi boryka się pacjent, szybko wyciągać wnioski i odpowiednio zareagować. Od jej po-stępowania w dużej mierze zależy powodzenie zabiegu oraz często ży-cie chorego. Opieka, jaką otacza chorego, ma charakter ciągły i obejmuje wszystkie czynności gwarantujące choremu indywidualną opiekę w danej sytuacji i możliwie szybki powrót do zdrowia. Pielęgniarka wykonująca zabieg plazmaferezy musi być w swoich czynnościach pełną profesjonalistką pracującą we-dług określonych standardów i procedur [12].
Ź r ó d ł o: Zbiory własne autorów.
Fotografia 1. Aparat do plazmaferezy wraz z filtrami
Aurelia Warzecha, Dominik Krzyżanowski
182
Podsumowanie
Leczenie niektórych jednostek chorobowych nadal nie jest zadowa-lające. Konieczne jest dalsze poszukiwanie nowych terapii dobieranych do stanu klinicznego chorego. Metodą terapeutyczną stosowaną w wie-lu jednostkach chorobowych jest plazmafereza. Najczęściej wdrożenie tej metody leczenia ratuje choremu życie. Prawidłowo przeprowadzony zabieg wyprowadza chorego ze stanu zagrożenia życia, poprawia kom-fort życia zarówno pod względem fizycznym, jak i psychiczny, a nawet społecznym, pozwalając na powrót do zdrowia i pełnienia obowiązków zawodowych i rodzinnych. Ogromne znaczenie ma szybkość włączenia terapii, co nie zawsze jest możliwe z powodu niewielkiej dostępności oraz wysokich kosztów leczenia. Z powodu możliwości pojawienia się groź-nych powikłań TPE wykonuje się w oddziałach intensywnej terapii pod nadzorem przeszkolonego zespołu lekarzy, pielęgniarek i rehabilitantów według ściśle określonych standardów. Od fachowości pracującego tam personelu i poczucia odpowiedzialności zależą rezultaty ich pracy. Waż-ne jest ciągłe doskonalenie technik wymiany osocza, aby uzyskać popra-wę jakości i bezpieczeństwa zabiegu, oraz podnoszenie kwalifikacji perso-nelu pielęgniarskiego, który sprawuje kompleksową opiekę nad chorym. Pielęgniarka przeprowadzająca zabieg musi być pełną profesjonalistką, posiadającą empatię w stosunku do chorego, aby zdobyć jego zaufanie i przyspieszyć powrót do zdrowia. Dalszy rozwój techniki pozwoli na rozszerzenie listy schorzeń, w których zastosowanie leczenia plazmafere-zą da wymierne efekty. Zwiększenie dostępności zabiegów uratuje niejed-no życie ludzkie [2–3].
Bibliografia
[1] Korzeniowska J. Hemodializa na oddziale intensywnej terapii. Magazyn Pielęgniarki
i Położnej 2010, 6: 18–19.
[2] Magrian G. Plazmafereza – rola pielęgniarki w opiece nad pacjentem. Forum
Nefro-logiczne 2011, 4 (2): 171–176.
[3] Ismail N., Neyra R., Hakim R.M. Plazmafereza. W: Książek A. red. Podręcznik
dializo-terapii. Lublin: Czelej 2003.
[4] Wołyniec W., Urbaniak M. Plazmafereza lecznicza. W: Rutkowski B. red. Leczenie
ner-kozastępcze w praktyce pielęgniarskiej. Gdańsk: Wydawnictwo Via Medica 2008.
[5] Chrzanowski W. Plazmafereza i jej kliniczne znaczenie. W: Rutkowski B. red.
Dializote-rapia w codziennej praktyce. Gdańsk: Wydawnictwo MAKmed 1994.
[6] Szczeklik W. Plazmafereza w oddziale intensywnej terapii. http://www.resmedica. pl/plazmafereza-w-oddziale-intensywnej-terapii [19.02.2012].
Zastosowanie plazmaferezy w oddziale intensywnej terapii – zadania pielęgniarki 183 [7] Szczeklik W., Mitka I. Plazmafereza w oddziale intensywnej terapii. Anestezjologia
Intensywna Terapia 2010, 42 (2): 100–106.
[8] Sułowicz W., Stompór T. Plazmafereza, LDL – afereza i immunoadsorpcja w chorobach
nerek. W: Książek A., Rutkowski B. red. Nefrologia, Lublin: Czelej 2004.
[9] Niedźwiecka A. Plazmafereza. Magazyn Pielęgniarki i Położnej 2009, 6: 18–19. [10] Drac H. Ostra zapalna polineuropatia demielinizacyjna i aksonalna – zespół Guil-laina-Barrégo. Polski Przegląd Neurologiczny 2009, 5 (2): 61–67.
[11] Michałowska M. Zespół Guillaina-Barrégo. Postępy. Nauk Medycznych 2009, 22 (11): 889–893.
[12] Wołowicka L., Dyk D. Anestezjologia i intensywna opieka. Klinika i pielęgniarstwo.
Pod-ręcznik dla studiów medycznych. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2009. Adres do korespondencji:
Aurelia Warzecha
OIT Szpitala Wojewódzki ul. Kośnego 53
45-372 Opole tel. 77 44 33 315
Wybrane aspekty opieki pielęgniarskiej i położniczej w różnych specjalnościach medycyny T. 1
pod redakcją Marioli Wojtal, Danuty Żurawickiej ISBN 978-83-935324-1-4 978-83-7511-176-7