Działania profilaktyczne uświadamiają społeczeństwu, że należy zapo-biegać rozwojowi raka piersi, lecz także wyjaśniają znaczenie wykonywa-nia badań w celu jak najszybszego wykrycia zmian, dzięki czemu możliwe jest leczenie wczesnych stadiów choroby. Głównym badaniem jest mam-mografia, która wykonywana jest profilaktycznie u kobiet w wieku 50–69 lat (co 2 lata), lecz pierwsze badanie można już przeprowadzić w wieku 35–40 lat. Zaleca się także comiesięczne samobadanie piersi przez każdą kobietę oraz badanie palpacyjne wykonywane przez lekarza.
„Populacyjny program wczesnego wykrywania raka piersi” u kobiet składa się z profilaktycznej mammografii w wieku 50–69 lat oraz z po-głębionej diagnostyki wykrytych nieprawidłowości, czy są to zmiany no-wotworowe. Bardziej rygorystycznie przeprowadza się badania u kobiet z obciążeniem rodzinnym [2, 5, 9, 45].
T a b e l a 2
Zalecenia Amerykańskiego Towarzystwa Onkologicznego dotyczące badań przesiewowych w raku gruczołu sutkowego [5]
Wiek Zalecenia
> 20 samobadanie co miesiąc
20–40 samobadanie co miesiąc, badanie palpacyjne co 3 lata
40–49 samobadanie co miesiąc, badanie palpacyjne co rok, mammografia co 1–2 lata, w zależności od indywidualnego ryzyka > 50 samobadanie co miesiąc, badanie palpacyjne co rok, mammografia co rok
Rak gruczołu piersiowego 87
Rola położnych w profilaktyce raka gruczołu sutkowego jest niezwy-kle ważna, ponieważ to one mają najbliższy kontakt z pacjentkami. Zada-niem położnych jest edukacja kobiet w zakresie promocji zdrowia. Powin-ny one promować działania sprzyjające wczesnemu wykrywaniu zmian nowotworowych w piersiach, a także przekazywać informacje na temat raka sutka i sposobów jego leczenia. Edukują również pacjentki co do ko-nieczności kontrolowania stanu swojego zdrowia [5]. Położne uczą swoje pacjentki samobadania piersi – już wśród nastolatek i młodych kobiet pro-wadzi się programy edukacyjne promujące profilaktykę raka sutka, jak również działania podnoszące stopień świadomości zdrowotnej wśród rodziny pacjentki oraz środowisk zawodowych, sąsiedzkich czy towa-rzyskich [10]. Położne przygotowują merytorycznie programy, uczest-niczą w spotkaniach edukujących połączonych z prezentacją materiałów promujących wczesne wykrywanie raka. Biorą również udział w etapie pogłębionej diagnostyki, kiedy to omawia się z pacjentkami przeprowa-dzenie dalszych koniecznych badań. Ponadto, ma za zadanie zachowanie wyników badań w tajemnicy i zabezpieczenie ich przed dostępem osób postronnych, a także przekazywanie i interpretowanie wyników badań diagnostycznych [10].
Bibliografia
[1] Jeziorski A. red. Onkologia. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2005: 11–106. [2] Pawlicki M. red. Rak piersi – nowe nadzieje i możliwości leczenia. Bielsko-Biała: Augu-stawa 2002: 9–137.
[3] Bręborowicz G.H. red. Położnictwo i ginekologia. T. 2: Ginekologia. Warszawa: Wy-dawnictwo Lekarskie PZWL 2010: 867–873.
[4] Opala T., Gaworska-Krzemińska A., Olszewski J. red. Położna i pielęgniarka partnerką
lekarza w medycznej opiece nad kobietą. Gdańsk: „Bernardinum” 2009: 160–175.
[5] Skotarek E., Pisarski T. Piersi kobiety. Kalisz: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Kaliszu 2006: 23–90.
[6] Jassem J. Rak sutka. Podręcznik da studentów i lekarzy. Warszawa: Wydawnictwo Springer PWN 1998: 31–372.
[7] Martius G., Breckwoldt M., Pfleiderer A. red. Ginekologia i położnictwo. Wrocław: Urban & Partner 1997: 154–155, 544–561.
[8] Opala T. Ginekologia. Podręcznik dla położnych, pielęgniarek i fizjoterapeutów. Warsza-wa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2003: 239–247.
[9] Nowicki A. red. Pielęgniarstwo onkologiczne. Poznań: Wydawnictwo Medyczne Ter- -Media 2009: 19–185.
[10] Pieńkowski J. Rak piersi. W: Krakowski M. red. Onkologia kliniczna. T. 2. Warszawa: Wydawnictwo Medyczne Borgis 2006: 1000–1063.
[11] Janssens J.Ph, Vandeloo M. Rak piersi: bezpośrednie i pośrednie czynniki raka związane z wiekiem i stylem życia. Nowotwory. Journal of Oncology 2009, 59 (3): 159–167.
Katarzyna Biernat, Marian Gryboś
88
[12] Wroński Z. Kontroluj swoje piersi. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL 1997: 38–63.
[13] Ślubowski T., Ślubowska M., Wojciechowska A. Techniki diagnostyczne w raku pier-si. Cz. 3: Nowe metody biologiczne i genetyczne. Ginekologia Polska 2007, 78 (7): 554–559.
[14] Merklinger-Gruchała A. Spożycie tłuszczów, stężenia steroidów jajnikowych a ry-zyko zachorowania na nowotwór piersi. Ginekologia Praktyczna 2009, 2 (101): 29–31.
[15] Pardel M. red. Współczesne rozpoznawanie i leczenie guzów sutka u kobiet. Katowice: Śląska Akademia Medyczna 1997: 60–239.
[16] Grobstein R.H. Wszystko o raku piersi. Warszawa: WAB 2007: 38–188.
[17] Buckman R., Whittaker T. Co trzeba wiedzieć o raku piersi? Warszawa: Wydawnic-two Klub dla Ciebie 2001: 10–61.
[18] Gromadzka-Ostrowska J., Włodarek D., Toeplitz Z. Edukacja prozdrowotna. Warsza-wa: Wydawnictwo SGGW 2003: 179–182.
[19] Kozłowska J. Rehabilitacja w ginekologii i położnictwie. Kraków: AWF Kraków 2006: 70–78.
[20] Samulak D., Pięta B., Michalska M., Grzelak W., Sajdak S. Oszczędzające meto-dy diagnostyczno-terapeutyczne guzów gruczołu sutkowego. Ginekologia Praktyczna 2008, 4 (99): 6–9.
[21] Liss B. Rak piersi. Magazyn Pielęgniarki i Położnej 2011, 1/2: 56–57.
[22] Samobadanie piersi. http://www.rakpiersi.pl/articles,id,23.html [20.01.2013]. [23] U.S. Preventive Services Task Force. Badania przesiewowe w kierunku raka piersi.
Medycyna Praktyczna. Ginekologia i Położnictwo 2010, 4 (68): 51–65.
[24] Szymański W. red. Wybrane zagadnienia diagnostyki i terapii schorzeń w położnictwie
i ginekologii. Bydgoszcz: Wydawnictwo Scrypt 2006: 26–31, 140–143.
[25] Budner M., Przybylski M. Diagnostyka i wczesne wykrywanie raka piersi. W: Spaczyń-ski M. red. Postępy w ginekologii i położnictwie. XXIX Kongres PolSpaczyń-skiego Towarzystwa
Ginekolo-gicznego, Poznań: [Polskie Towarzystwo Ginekologiczne] 2006: 87–95.
[26] Wronkiewicz Z., Brużniewicz S. Chemioterapia i radioterapia. Warszawa: Wydawnic-two Lekarskie PZWL 2007: 26–92.
[27] Jassem J. Leczenie wczesnego raka piersi. Medycyna Praktyczna. Ginekologia i
Położ-nictwo 2009, 5 (63): 101–103.
[28] Austoker J., Sharp D. Rak i łagodne choroby gruczołu sutkowego. W: McPherson A. red. Problemy zdrowotne kobiet. Warszawa: Wydawnictwo Springer PWN 1997: 29–59.
[29] Jeziorski A., Bilski A. Rak piersi. Przegląd Piśmiennictwa Chirurgicznego 2011, 19: 38–45.
[30] Centrum informacji o leku. http://leki-informacje.pl/lek/epar/534,herceptin. html [20.01.2013].
[31] Mikołajewska E. Fizjoterapia po mastektomii. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2010: 7–90.
[32] Wardzyńska K., Wesołowska E. Wartość diagnostyczna badania mammograficz-nego po zabiegach plastycznych i rekonstrukcyjnych piersi. Nowotwory. Journal of Oncology 2009, 59 (3): 203–209.
[33] Pajszczyk-Kieszkiewicz T. red. Choroby współistniejące z ciążą. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Medycznego w Łodzi 2008: 185–202.
[34] Rubach M., Krzakowski M. Leczenie przeciwnowotworowe kobiet w okresie ciąży. W: Krzakowski M. red. Onkologia kliniczna. T. 1. Warszawa: Wydawnictwo Medyczne Bor-gis 2006: 632–639.
[35] Bręborowicz G.H. red. Położnictwo. Podręcznik dla położnych i pielęgniarek. Warsza-wa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2002: 335–337, 343–344.
Rak gruczołu piersiowego 89 [36] Bręborowicz G.H. red. Położnictwo i ginekologia. T. 1: Położnictwo. Warszawa: Wy-dawnictwo Lekarskie PZWL 2010: 265–272.
[37] Borzych B. Problemy pielęgnacyjne pacjentek z nowotworem piersi. W: Koper A., Wroń-ska I. red. Problemy pielęgnacyjne pacjentów z chorobą nowotworową. Lublin: Czelej 2003: 35–39. [38] Kołodziejczyk A. Pacjentka po odjęciu piersi. Magazyn Pielęgniarki i Położnej 2011, 9: 12–13.
[39] Sanecka E. Opieka nad kobietą po mastektomii. Magazyn Pielęgniarki i Położnej 2009, 11: 28–29.
[40] Koper A. Pielęgniarstwo onkologiczne. Podręcznik dla studiów medycznych. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2011: 188–192.
[41] Puto K. Rehabilitacja ruchowa po leczeniu raka sutka. Zamość: Wydawnictwo CBS 2001: 7–23.
[42] Synowiec-Piłat M. Rozwój ruchu „pacjent dla pacjenta” w Polsce na przykładzie sto-warzyszeń kobiet po mastektomii (amazonek). Ginekologia Praktyczna 2009, 2 (101): 24–28.
[43] Baum M., Saunders Ch., Sheena M. Rak piersi. Poradnik dla kobiet i lekarzy. Warsza-wa: Wydawnictwo Springer PWN 1995: 47–82.
[44] Nowak-Markwitz E. Opieka paliatywna. W: Spaczyński M. red. Onkologia
ginekolo-giczna. Wrocław: Urban & Partner 1997: 300–352.
[45] Profilaktyka raka piersi. http://www.amazonkifederacja.pl/index.php?optio n=com_content&view=article&id=83&Itemid=76 [20.01.2013]. Adres do korespondencji: Katarzyna Biernat ul. Kasprowicza 7/7 45-346 Opole tel.: 669 114 792 e-mail: kasik-90-17@o2.pl
Wybrane aspekty opieki pielęgniarskiej i położniczej w różnych specjalnościach medycyny T. 1
pod redakcją Marioli Wojtal, Danuty Żurawickiej ISBN 978-83-935324-1-4 978-83-7511-176-7