Cele, problemy badawcze oraz hipotezy

Podstawą do sformułowania celów oraz problematyki badawczej niniejszej pracy była analiza literatury na temat zainteresowań, aktywności kulturalnej mło-dzieży i roli mediów w upowszechnianiu kultury. Ponadto autorka inspirowała się własnym doświadczeniem dziennikarskim, zdobytym podczas 5 lat pracy w redakcji działu kultury łódzkiego oddziału „Gazety Wyborczej” oraz podczas ok. 10 lat współpracy z regionalnymi i ogólnopolskimi czasopismami o tematyce kulturalnej.

Wyróżniono poznawczy i praktyczny cel badań:

– cel poznawczy: zbadanie relacji między funkcjami kulturotwórczymi me-diów regionalnych oraz zainteresowaniami kulturalnymi młodzieży w określo-nym wieku na przykładzie mediów łódzkich;

– cel praktyczny: pogłębienie wiedzy na temat znaczenia mediów regio-nalnych dla rozwoju zainteresowań młodzieży i jej aktywności kulturalnej oraz sformułowanie wskazówek dla nauczycieli, rodziców, pedagogów i innych osób zaangażowanych w edukację medialną.

Pogłębienie wiedzy pedagogów i rodziców na temat oddziaływania mediów jest istotne ze względu na dynamicznie zmieniającą się sytuację na rynku mediów oraz nie mniej zmienne upodobania i gusta młodzieży w tym zakresie. Młodzi lu-dzie reagują zwykle na propozycje rynku medialnego znacznie szybciej i barlu-dziej elastycznie niż osoby starsze. Jednocześnie są bardziej podatni na wpływy zarów-no korzystne, jak i niepożądane. Stąd wyjątkowego znaczenia nabiera orientacja dorosłych w tym zakresie.

Problem badawczy główny jest następujący:

– jaki związek występuje między zainteresowaniami kulturalnymi młodzieży a przekazami mediów regionalnych?

Pytanie to podkreśla zależności między zainteresowaniami kulturalnymi młodzieży oraz przekazami mediów regionalnych. Odpowiedź na nie wymaga nie tylko stwierdzenia, czy zależności takie występują, ale także określenia ich siły i sposobu oddziaływania. Pytanie o wzajemne powiązania i współzależności między badanymi zmiennymi wydaje się być bardziej uzasadnione

nie niż pytanie o wpływ (jednej zmiennej na inną). Obiektywne zbadanie wpływu konkretnych czynników na rozwój społeczny, emocjonalny i umysłowy młodzie-ży wraz z określeniem jego kierunku jest bowiem niezwykle trudne w obliczu szeregu innych wywierających wpływ zjawisk.

Aby wyczerpująco odpowiedzieć na postawiony problem badawczy, należy poddać badaniu kilka czynników oraz ich wzajemne interakcje. Czynniki te to przede wszystkim: działanie mediów regionalnych (głównie treść i forma prze-kazów) oraz zainteresowania kulturalne młodzieży (głównie ich treść i sposób realizowania, zarówno samodzielnie, jak i w kontekście innych zainteresowań). By przedstawione rozumowanie uczynić bardziej klarownym, obok problemu ba-dawczego głównego sformułowano problemy szczegółowe. Przedstawiają się one następująco:

– w jaki sposób media regionalne realizują funkcje kulturotwórcze?

– jakie zainteresowania kulturalne są przejawiane przez młodzież i jak są one realizowane?

– jaki związek zachodzi między deklarowanymi zainteresowaniami kultural-nymi młodzieży a wiedzą na ten temat oraz wiedzą z zakresu sztuki?

– jak przedstawia się dynamika zainteresowań kulturalnych młodzieży? Aby ocenić znaczenie mediów w życiu młodzieży, należy poznać treść i for-mę przekazów (sposób oddziaływania). Nie wystarczy opierać się na deklaracjach badanych na temat korzystania z mediów; by wnioski z badań były maksymalnie obiektywne, należy samodzielnie zbadać sposób oddziaływania mediów regio-nalnych i wyniki te skonfrontować ze spostrzeżeniami badanych. Pozwoli to zro-zumieć, w jaki sposób media te są postrzegane. W związku z tym sformułowano problem badawczy szczegółowy nr 1.

Nie jest możliwe badanie znaczenia mediów regionalnych dla zaintereso-wań kulturalnych młodzieży bez znajomości tych zainteresozaintereso-wań, ich struktury oraz sposobu realizowania w miejscu zamieszkania. Konieczność zdobycia jak najbardziej wszechstronnych informacji na ten temat podyktowała problem badawczy szczegółowy nr 2.

Pozyskane za pomocą ankiety deklaracje badanych na temat zaintereso-wań powinny zostać zweryfikowane przy użyciu innego narzędzia. Mimo starań o jednoznaczne i precyzyjne sformułowanie pytań może się zdarzyć, że ich sens zostanie przez badanych zrozumiany niejednakowo. Ponadto opieranie rozwiąza-nia problemów wyłącznie na wypowiedziach badanych, bez uwzględrozwiąza-niarozwiąza-nia zo-biektywizowanych metod i technik badawczych, można uznać za błąd metodolo-giczny, ponieważ powstają wówczas problemy typu informacyjnego, nie zaś typu badawczego. Zaplanowano zatem przeprowadzenie testu wiedzy, opierając się na wynikającym z definicji zainteresowań założeniu, że realizowanie ich polega m.in. na zdobywaniu wiedzy z danej dziedziny. Test jest więc sposobem zweryfi-kowania deklaracji badanych. Wśród wszystkich ankietowanych przeprowadzo-no dwa testy wiedzy: z zakresu wydarzeń w regionie dotyczących preferowanej

przez nich dziedziny sztuki oraz z zakresu wiedzy o sztuce w ramach programu szkolnego. Wyniki tych badań należy interpretować zarówno samodzielnie, jak i poprzez korelacje z innymi danymi uzyskanymi w ankiecie. Pozwala to m.in. na stwierdzenie, w jakim stopniu deklarowane zainteresowania kulturalne znajdują odzwierciedlenie w poziomie wiedzy na dany temat. Dotyczy tego problem ba-dawczy szczegółowy nr 3.

W badaniu zainteresowań istotna jest nie tylko diagnoza stanu rzeczy w da-nym momencie, ale także zrekonstruowanie procesu powstawania, kształtowania się i dojrzewania zainteresowań – procesu określanego jako ich dynamika. Po-zwala to dowiedzieć się, jakim czynnikom badany przypisuje decydujący wpływ w poszczególnych etapach tego procesu. Osadzenie tych informacji w kontek-ście całożyciowych doświadczeń badanego pozwala wnioskować, na jakim etapie znajdują się obecnie jego zainteresowania. Wzbogaca także wiedzę na temat me-diów regionalnych: pozwala poznać opinie badanych na ich temat i przykładowe sytuacje z tym związane. Te zagadnienia ujęto w problemie badawczym szczegó-łowym nr 4.

Przedstawione powyżej problemy badawcze szczegółowe prezentują najważ-niejsze zagadnienia z zakresu podjętej problematyki, a jednocześnie odnoszą się do kolejnych etapów badań. Poznanie sposobu realizowania przez media regio-nalne funkcji kulturotwórczych nie byłoby możliwe bez analizy treści przekazów tych mediów. Ankieta przeprowadzona wśród młodzieży pozwala odpowiedzieć na pytanie o zainteresowania kulturalne i sposób ich przejawiania. Równolegle z ankietą zaplanowano przeprowadzenie testów wiedzy. Ankiety i testy, ze wzglę-du na swą specyfikę, uniemożliwiają poznanie dynamiki zainteresowań; by zgłę-bić to zagadnienie, niezbędne są badania jakościowe, które stanowią ostatni etap zaplanowanej pracy badawczej.

Na podstawie poznanej literatury przedmiotu, wyników dotychczasowych badań oraz doświadczeń własnych sformułowano następujące hipotezy:

1.Przekazy mediów regionalnych wpływają w znacznej mierze na kształto-ów regionalnych wpływają w znacznej mierze na kształto-nacznej mierze na kształto-wanie zainteresowań kulturalnych młodzieży; najsilniej oddziałuje ich funkcja informacyjna.

2. Skuteczność pełnienia przez media poszczególnych funkcji wobec mło-dzieży jest zróżnicowana i pozostaje w związku z jej zainteresowaniami; wpływ mediów jest wyraźniejszy w dziedzinach sztuki, którymi młodzież się intere-suje.

3. Istnieje zależność pomiędzy sposobem realizowania zainteresowań kul-turalnych przez młodzież a wiedzą na temat sztuki oraz wiedzą związaną z de-klarowanymi zainteresowaniami: na tematy związane z dede-klarowanymi zainte-resowaniami wiedza młodzieży jest większa niż na tematy związane z innymi dziedzinami sztuki.

4. Przejawiane przez młodzież zainteresowania mają różną dynamikę rozwo-ju; zainteresowania mające korzenie w dzieciństwie i rozwijane od wielu lat mają

charakter zainteresowań bardziej dojrzałych – gruntownych, przejawianych na różne sposoby – niż zainteresowania „świeże”.

Szereg badań dowodzi znacznego wpływu mediów na odbiorców, zwłaszcza na dzieci i młodzież jako osoby wyjątkowo podatne na wpływy zewnętrzne, o nie-ukształtowanej jeszcze osobowości i systemie wartości14. W związku z tym zało-żono, że także przekazy mediów regionalnych odgrywają znaczącą rolę (hipoteza nr 1). Można przypuszczać, że funkcja informacyjna mediów, jako podstawowa (m.in. największa ilość przekazów tego typu), oddziałuje najsilniej.

Wpływ mediów można zbadać i opisać, korzystając z typologii funkcji me-diów. Niewątpliwie jest on zróżnicowany w zależności od wielu czynników, z których niektóre wynikają ze specyfiki poszczególnych mediów (forma prze-kazu, jego treść itp.), inne związane są z odbiorcami (ich wiek, płeć, aktywność, sposób spędzania czasu wolnego itd.). Dlatego założono, że skuteczność pełnie-nia przez media poszczególnych funkcji wobec młodzieży jest zróżnicowana i za-leży m. in. od zainteresowań badanej grupy osób (hipoteza nr 2). Wpływ mediów może być wyraźnie zauważalny zwłaszcza w dziedzinach deklarowanych przez młodzież zainteresowań, ponieważ zainteresowanie sprawia, że dana osoba zwra-ca szczególną uwagę na przekazy o danej tematyce.

Jednym z ważniejszych wyznaczników zainteresowań jest dążenie do pogłę-biania wiedzy na wybrany temat (odróżnia to zainteresowania od zaciekawień i zamiłowań). Dlatego założono, że istnieje zależność pomiędzy zainteresowania-mi kulturalnyzainteresowania-mi a wiedzą z zakresu wydarzeń dotyczących wybranej dziedziny sztuki, a także zależność między zainteresowaniami a wiedzą na temat sztuki (hi-poteza nr 3), którą można określić następująco: na tematy związane z deklarowa-nymi zainteresowaniami wiedza młodzieży jest większa niż na tematy związane z innymi dziedzinami sztuki.

Oprócz mediów wpływ na zainteresowania młodzieży wywiera szereg czyn-ników, m.in. środowisko rodzinne, szkolne i rówieśnicze i związane z nim in-dywidualne doświadczenia jednostki. Istotne w badaniach zainteresowań jest przeanalizowanie ich dynamiki, czyli kształtowania się w czasie. Założono, że przejawiane przez młodzież zainteresowania mają różną dynamikę rozwoju (hi-poteza nr 4), a czas przeznaczony na ich kształtowanie wpływa dodatnio na doj-rzałość zainteresowań i sprzyja różnorodnym sposobom ich przejawiania.

Do badań wyznaczono ponadto zmienne zależne i niezależne. Są one nastę-pujące:

– zmienna niezależna: funkcje kulturotwórcze mediów regionalnych, – zmienne zależne:

1) zainteresowania kulturalne młodzieży,

2) wzory korzystania z mediów regionalnych przez młodzież, 3) poziom uczestnictwa młodzieży w życiu kulturalnym regionu.

14 Por. m.in.: D. Kubicka, A. Kołodziejczyk, Psychologia wpływu mediów: wybrane teorie,