Centre of Gravity (CoG) – model analityczny

Koncepcja środka ciężkości w zachodnim planowaniu militarnym stała się uzna-nym instrumentem planowania strategicznego, „gigantyczną soczewką skupiającą wysiłki militarne dla osiągnięcia decydującej przewagi w głównych operacjach”²⁶. Doktryna wojskowa uznaje identyfi kację środka ciężkości przeciwnika za strategiczny wymóg skuteczności na polu walki, proponując całe instrumenta-rium metodologiczne, które służy do osiągnięcia tego celu. Wymogi analityczne łączy się tutaj z pewną intuicją, pozwalającą doświadczonym praktykom na trafną ocenę sytuacji operacyjnej. Joint Publication 5-00.1 uznaje, że proces analityczny

25 D.L. Johnson, Center of Gravity: Th e Source of Operational Ambiguity and Linear Th inking in the Age of Complexity, School of Advanced Military Studies, US Command and General Staff College, Fort Leavenworth, KS 1998, s. 14–15, 46. J. Saxman, Th e Concept…, s. 4.

26 R.M. Janiczek, A Concept at the Crossroads: Rethinking the Center of Gravity, Strategic Studies Institute, US Army War College, Carlisle, PA 2007, s. 1.

Wstęp służący określeniu środka ciężkości opiera się w równym stopniu na wymogach nauki jak i sztuki wojskowej. Kluczowy aktor procesu decyzyjnego łączy dane na temat profi lu przeciwnika, różnorodnych uwarunkowań jego działań z intuicją wyniesioną z doświadczeń operacyjnych i planistycznych. Metodologicznie upo-rządkowanej analizie informacji towarzyszy sztuka wyboru głównych zmiennych, która przewiduje obecność w procesie decyzyjnym również elementów nieuświa-domionych czy niemierzalnych.

Do najważniejszych komponentów, stanowiących podstawę CoG, obecnie za-licza się określenie:

a) zdolności krytycznych (Critical Capabilities, CC) – pozwalają odpowiedzieć na pytania: Co może się stać za sprawą zidentyfi kowanego środka ciężkości?

Do jakich działań jest zdolny, jak wpływa na rzeczywistość? Od tego rodza-ju zdolności zależy środek ciężkości przeciwnika. „Zasadnicza zdolność”

określa środek ciężkości (CoG) w kontekście zakresu, natężenia i skutecz-ności działania. Może to być na przykład zdolność do zniszczenia, przejęcia, uniemożliwienia, wspierania, utrzymania.

b) wymagań krytycznych (Critical Requirements, CR) – pozwalają odpowie-dzieć na pytanie, jakie wymogi muszą być spełnione, aby utrzymać w mocy zdolności krytyczne, na przykład zdolności sił militarnych do sprawowania dowodzenia i kierowania. W planowaniu wojskowym wymagania krytycz-ne określakrytycz-ne są jako wymagany rodzaj amunicji, szczegółowe dakrytycz-ne wywia-dowcze, technologicznie zaawansowany sprzęt, wsparcie stron niezaanga-żowanych w konfl ikt itp.

c) krytycznych słabych punktów (Critical Vulnerabilities, CV) – podstawo-wych obszarów wrażlipodstawo-wych możlipodstawo-wych do zidentyfi kowania, pozostających w relacji do „środka ciężkości”. Mogą nimi być te spośród zasadniczych wy-magań, które są niewystarczające lub wrażliwe na pośrednie lub bezpośred-nie oddziaływabezpośred-nie umożliwiające osiągnięcie istotnych lub decydujących rezultatów, nieproporcjonalnych do zastosowanych środków militarnych²⁷. Określenie tych kategorii stanowi istotę i cel analizy CoG. Raz zidentyfi kowany środek ciężkości przeciwnika będzie wyznaczał plany działania operacyjnego oraz kierunek dalszych analiz. Kluczem do zdobycia przewagi jest tu stworzenie jak naj-szerszego spektrum słabości oraz obszarów wrażliwych, które bezpośrednio od-działują na charakter środka ciężkości. Na różnym poziomie planowanych działań pojawiają się różne rodzaje środków ciężkości. Na poziomie strategicznym ta

kate-27 Elementy te będą celem działań wojsk przeciwnika, nasze działanie skupi się natomiast na oddziaływaniu na jego słabe punkty w celu osiągnięcia założonych rezultatów. Jeśli siły zbrojne są środkiem ciężkości (CoG), a zdolności do dowodzenia i kierowania jedną z zasadniczych zdolności, to posiadanie systemu łączności stanowi jedno z zasadniczych wymagań. Elementy systemu łączności (np. nadajniki i odbiorniki) mogą być krytycznymi, słabymi punktami. Unieszkodliwienie ich może oznaczać osłabienie lub zniszczenie środka ciężkości.

Metoda badań, struktura publikacji

goria ma często abstrakcyjny charakter – to na przykład sojusz, który przeciwnik zawarł, lub spójność działań i cech przeciwnika. Na poziomie taktycznym środek ciężkości to najczęściej pewna szczególna zdolność lub siła, która może zostać osła-biona w rezultacie zaplanowanych, określonych w czasie działań. Nawet wówczas kiedy identyfi kacja środka ciężkości przedstawia trudności, odniesienie do tego kon-ceptu analitycznego pozwala skoncentrować się na celach oraz wyznaczeniu sfer od-działywania, kluczowych dla uzyskania skuteczności militarnej w danej sytuacji. Jeśli identyfi kacja środka ciężkości nie jest możliwa, doktryna wojskowa zaleca stosowa-nie innych metod wsparcia analitycznego w planowaniu, na przykład analizy SWOT.

Jednym z pomocniczych modeli analitycznych, służących określeniu środka ciężkości przeciwnika, jest zaproponowany przez Center for Strategic Leadership (CSL) w U.S. Army War College. Model CSL zakłada trzy etapy:

– określenie sytuacji;

– określenie czynników i ich analizę;

– aplikację.

Na etapie oceny sytuacji bierze się pod uwagę kompleksowe uwarunkowania i tendencje, które mogą wpływać na przebieg i rezultaty kampanii. Dane wyjścio-we obejmują czynniki demografi czne, ekonomiczne, geografi czne, historyczne, międzynarodowe, wojskowe, polityczne, psychologiczne – związane z interesa-mi oraz celainteresa-mi politycznyinteresa-mi. Informacje te umożliwiają planiście identyfi kację przeciwnika, stworzenie jego profi lu oraz określenie zarówno jego wspólnych, jak i wrogich celów strategicznych. Etap drugi polega na zidentyfi kowaniu wszystkich potencjalnych środków ciężkości, testowaniu każdego z nich, tak by w fi nale pro-cesu analitycznego zawęzić ich liczbę. Potencjalne środki ciężkości mogą zostać określone w każdej kategorii czynników analizowanych w pierwszym etapie. Kry-teriami analizy mogą się stać następujące elementy:

– kompozycja siły (pojedyncze źródło, partner równy bądź dominujący);

– główny element kontroli (ciało zarządzające lub rządzące);

– typ rządów (demokratyczne, autorytarne, feudalne);

– poziom cywilizacyjny (preindustrialny, industrialny, informacyjny);

– inne czynniki, na przykład: szczególne zdolności strategiczne, kluczowe po-stacie.

Pytania sprawdzające charakter i trafność identyfi kowanych obszarów brzmią:

Czy po realizacji zamiarów (pokonaniu, zniszczeniu, opóźnieniu) wobec poten-cjalnego środka ciężkości osiągnięty zostanie skutek powstrzymania, uniemożli-wiający przeciwnikowi realizację jego celów, ale umożliuniemożli-wiający realizację celów planującego? Czy taki rezultat będzie miał przełomowy charakter?²⁸

28 P.K. Giles, T.P. Galvin, Center of Gravity: Determination, Analysis, and Application, U.S. Army War College, Center for Strategic Leadership, 1996, s. 12.

Wstęp Finalny etap procesu analitycznego CSL obejmuje refl eksję nad nowymi ele-mentami układu strategicznego, wprowadzenia zmian i przesunięć w planie kam-panii czy też zmiany w zdolnościach lub obranych celach.

Model analityczny środka ciężkości stał się przedmiotem wspólnych wysiłków badawczych czterech istotnych w amerykańskiej strukturze badań i innowacji mi-litarnych ośrodków: Defense Advanced Research Projects Agency (DARPA), Air Force Research Laboratory, Air Force Offi ce of Scientifi c Research (AFOSR) oraz U.S. Army War College. Celem projektu było:

(…) zwiększenie przejrzystości oraz sformalizowanie procesu identyfi kacji środka ciężko-ści wrogich oraz sojuszniczych sił na strategicznym oraz operacyjnym poziomie działań wojennych, a także opracowanie inteligentnego wsparcia dla rozwiązania tego złożonego problemu²⁹.

W rezultacie procesu badawczego stworzono program komputerowy Disciple--CoG (Disciple) zdolny do przeprowadzania porównań i zestawień danych o cha-rakterze zarówno aktualnym, jak i historycznym. Narzędzie wsparcia oparte jest na modelu CSL i służy przede wszystkim szybszej eliminacji potencjalnych środ-ków ciężkości, tak by w ostatecznej puli kandydatów nie było więcej niż dwa lub trzy podmioty.

Przykłady potwierdzają popularność koncepcji CoG w planowaniu wojsko-wym oraz wskazują na perspektywę jej rozwoju, tak aby zakres jej zastosowania odpowiadał zmieniającym się uwarunkowaniom bezpieczeństwa. Szerokie spek-trum zastosowania analizy CoG sprawia, że jej komponenty są modyfi kowane w odniesieniu do potrzeb rozpoznania specyfi cznych środowisk operacyjnych.

Interesującym, również z punktu widzenia przedmiotu tego opracowania, przy-kładem takiej modyfi kacji jest analiza COIN (Counterinsurgency) CoG. Wśród argumentów na rzecz zasadności jej stosowania wymienia się fakt, że

Analiza przeciwnika COIN CoG pozwala oddziałowi myśleć i działać niekonwencjonalnie, aby wychwycić strategiczne i operacyjne cele wroga oraz wydedukować, jak planuje on zrealizować te cele, działając taktycznie³⁰.

Wprowadzono zmiany do konstrukcji układu analitycznego, zastępując krytyczne zdolności, krytyczne wymogi i krytyczne słabości następującymi kategoriami CoG:

– odpowiedzialnego za CoG (CoG enabler);

– głównego usprawniającego (principal facilitator);

– przeciwnika usprawniającego (counter facilitator);

– sił sprzyjających (friendly forces).

29 G. Tecuci, Development and Deployment of a Disciple Agent for Center of Gravity Analysis, MORS, 2002, s. 1.

30 P.R. Mansoor, M.S. Ulrich, Linking Doctrine to Action: A New COIN Centre-of-Gravity Analysis, „Military Review” 2007, September–October, s. 48.

Metoda badań, struktura publikacji

Literatura wojskowa rozróżnia trzy poziomy konfl iktów: (1) strategiczny, w którym uwaga koncentruje się na zwycięstwie w wojnie, (2) operacyjny, nakie-rowany na zwycięstwo kampanii militarnej, oraz (3) taktyczny, którego celem jest wygranie bitwy. Określenie środków ciężkości determinujących działania wro-gich oraz sojuszniczych sił umożliwia precyzyjny wgląd w sytuację oraz lepsze przygotowanie do zadań bojowych. Jest to jedno z najtrudniejszych i najbardziej brzemiennych w skutki zadań analitycznych w toku planowania wojskowego.

Jego celem jest zrozumienie własnych zdolności oddziaływania, porównanie ich ze zdolnościami wroga, przygotowanie metod i scenariuszy dla ochrony własnego środka ciężkości i osłabienie środka ciężkości wroga.

Określenie środka ciężkości wymaga dogłębnej znajomości sytuacji, w której toczy się konfl ikt, i w której działają jego poszczególne strony. Celem prowadzo-nej według takiego schematu analizy jest zbudowanie wielowymiarowego obrazu konfl iktu, w którym mieściłyby się nie tylko zdolności militarne ścierających się sił, ale również tło społeczne, kulturowe, demografi czne, etniczne oraz wszelkie inne czynniki, które bezpośrednio lub pośrednio mogą oddziaływać na rozwój wydarzeń. Dodatkowo należy wziąć pod uwagę, że zaangażowani aktorzy, ich mo-tywacje i zdolności mogą znacząco odbiegać od opracowywanych wzorców w za-leżności od scenariusza rozwoju sytuacji, który rozciągnięty jest w czasie i podlega wpływowi różnorodnych czynników.

Analiza CoG zyskała swój status w planowaniu wojskowym również dlatego, że pozwala na zidentyfi kowanie relacji między środkami ciężkości a krytycznymi słabościami. Jest narzędziem pozwalającym uchwycić i wyeksponować zależności oraz podporządkować działania określonej spójnej wizji.