4. Diagnoza stanu internacjonalizacji przedsiębiorstw w województwie
5.2. Charakterystyka motywów, zasięgu i form internacjonalizacji badanych
Jako główne motywy internacjonalizacji z wykorzystaniem 4-elementowej klasyfikacji opracowanej przez OECD509 (czynniki push, czynniki pull , czynniki szans, czynniki przedsiębiorcze)510 wskazywano zasadniczo na dostrzeżenie nowych szans rozwoju firmy (tj. czynniki pull) 53,75%. Stałe dążenie do jej rozwijania (tj. czynniki przedsiębiorcze) wskazało 33,75% podmiotów, wykorzystanie nieplanowanych szans na rynkach zagranicznych (tj. czynniki szans) wskazało 27,50%, natomiast brak szans dalszego rozwoju (tj. czynniki push) 1,25% (1 podmiot).
Za główny powód ekspansji w ujęciu J. Dunninga511 respondenci uznawali poszukiwanie rynków (70%), efektywności (28,75%), zasobów naturalnych (7,50%) oraz zasobów/zdolności strategicznych (21,25%). W grupie przedsiębiorstw poszukujących rynków i efektywności przeważały te o większościowym kapitale krajowym bez względu na wielkość przedsiębiorstwa, co jest zbieżne z wynikami badań zespołu K. Wacha z lat 2013-2014512.
Podobne wyniki badań z 2008 r. nad motywami internacjonalizacji polskich przedsiębiorstw uzyskała M.K. Witek-Hajduk; największe znaczenie wśród czynników decydujących o umiędzynarodowieniu miała dostępność tańszych i lepszych źródeł zaopatrzenia, akcesja Polski do UE, dalej dostępność tańszych i bardziej efektywnych czynników produkcji oraz doświadczenie kadry menedżerskiej zdobyte na danym rynku zagranicznym, a także wykorzystanie doświadczeń zdobytych na jednym rynku w działaniach na innych513. Również w badaniach zespołu K. Wacha z 2008 roku główne motywy umiędzynarodowienia badanych przedsiębiorstw przedstawiały się podobnie, czyli dostrzeżenie nowych możliwości rozwoju przedsiębiorstw na rynkach zagranicznych, wprowadzenie nowych rozwiązań oraz wykorzystanie nadarzających się okazji rynkowych514. Zbieżność można zauważyć także w stosunku do wyników badań z 2009 roku prowadzonych przez zespół J.W. Wiktora, w których na pierwszym miejscu
509 Globalisation and Small and Medium Enterprises, vol. 1: Synthesis Report, OECD, Paris 1997, Globalisation and Small and Medium Enterprises, vol. 2: Country Reports, OECD, Paris 1997.
510 Szerzej zob. K. Wach, Skutki …op.cit., s. 43-45 oraz 96-97; N. Daszkiewicz, K. Wach, Patterns of
Business Internationalisation in Visegrad Countries – In Search for Regional Specifics Universidad
Politecnica de Cartagena, Cartagena 2014, s. 91-92.
511 J.H. Dunning, S.M. Lundan, Multinational Enterprises and the Global Economy, 2nd ed., Chelterham-Northampyon, MA: Edward Elgar, 2008, s. 67.
512 N. Daszkiewicz, K.Wach, Patterns…op.cit., s. 92.
513 M.K. Witek-Hajduk, Strategie…op.cit., s. 190-191.
162
wśród motywów decydujących o podjęciu internacjonalizacji była wielkość rynku zagranicznego mierzona liczbą potencjalnych klientów, a następnie możliwość zwiększania skali produkcji lub pełniejszego wykorzystania mocy produkcyjnych w kraju515.
Biorąc pod uwagę zasięg terytorialny ekspansji zagranicznej przedsiębiorstw dominował kierunek zarówno do krajów UE oraz poza UE (67% badanych podmiotów) oraz wyłącznie do krajów Unii Europejskiej (31%) Działalność na rynkach poza UE stanowiła znikomy odsetek (rys. 5.6.).
Rysunek 5.6. Zasięg terytorialny ekspansji zagranicznej badanych przedsiębiorstw
Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań ankietowych (n=80).
Powyższe wyniki badań są zbieżne z badaniami przeprowadzonymi przez innych autorów. M.K. Witek-Hajduk wykazała, że dla większości przebadanych przez nią przedsiębiorstw pierwszymi w kolejności rynkami ekspansji zagranicznej były rynki Unii Europejskiej516. Również w badaniach M. Jarosińskiego (z 2010 oraz 2012 roku); przedsiębiorstwa umiędzynarodowione operowały głównie na rynkach o małym i średnim dystansie kulturowym i geograficznym517. Wyniki są najbardziej zbliżone do wniosków płynących z badań (z 2014 r.) N. Daszkiewicz i K. Wacha, którzy piszą, że 63% przebadanych przez nich przedsiębiorstw działa zarówno na rynkach krajów UE, jak i poza UE518.
515 P. Chlipała, J.W. Wiktor, Startegie marketingowe polskich przedsiębiorstw na rynkach
międzynarodowych, PWE, Warszawa 2012, s.118-119.
516 M.K. Witek-Hajduk, Strategie…op.cit., s. 218.
517 M. Jarosiński, Procesy…op.cit, s. 303.
518 N. Daszkiewicz, K.Wach, Patterns…op.cit., s. 88.
31% rynki krajów UE 67% rynki krajów UE oraz z poza UE 2% tylko rynki z poza UE
163
Mediana wieku przedsiębiorstw, które dokonały internacjonalizacji najpóźniej 3 lata od rozpoczęcia swojej działalności gospodarczej (przyspieszona internacjonalizacja, która spełnia tylko część kryteriów dla firm określanych jako born
global) w momencie przeprowadzania badania wynosiła 13 lat. Spośród 80
przedsiębiorstw wyróżnić można 42 wspomnianego typu (rys. 5.7.). Proporcja wielkości badanych przedsiębiorstw (mikro/małe/średnie/duże) w latach 2011-2014 była względnie stabilna i wynosiła w przybliżeniu: 28% mikro, 20% małych, 32% średnich i 20% dużych. Nie zmieniła się liczba przedsiębiorstw dużych i średnich (odpowiednio 16 i 25), natomiast jedno z przedsiębiorstw małych ograniczyło zatrudnienie stając się mikro przedsiębiorstwem.
Rysunek 5.7. Okres po jakim przedsiębiorstwo dokonało internacjonalizacji (dany formułą rok umiędzynarodowienia-rok powstania)
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych w Statistica PL v. 10 (n=80).
Kwestionariusz ankiety zawierał także pytanie opisowe w zakresie tempa internacjonalizacji w ujęciu dwudzielnym. Badani respondenci wskazali, że ekspansja przebiegała powoli w 35 przypadkach (43,75% próby badawczej), a szybko w 42 przypadkach (52,5%), z kolei 3 przedsiębiorstwa nie udzieliły odpowiedzi na tak zadane pytanie. Jednocześnie w 31 przypadkach stwierdzono, że przebiegała ona późno (38,75% próby badawczej), a w 47 przypadkach wcześnie (58,75%).
164
Biorąc pod uwagę formy internacjonalizacji badanych przedsiębiorstw, zauważono, że zarówno w 2011, jak i obecnie przeważały formy niezaawansowane519
spośród których najczęściej spotykano eksport bezpośredni do krajów UE i poza UE. W ramach UE zauważono znaczący przyrost liczby form określanych jako eksport kooperacyjny, kontrakty kooperacyjne jak również wspomniany eksport bezpośredni. Poza UE odnotowano największy wzrost liczby form importowych, form kooperacyjnych oraz inwestycji zagranicznych, jak również eksportu bezpośredniego (tab. 5.4., rys. 5.8.).
Tabela 5.4. Zasięg terytorialny a sposoby internacjonalizacji badanych przedsiębiorstw z województwa małopolskiego ze względu na okres działalności
Adnotacja: Respondenci wskazywali więcej niż jedną odpowiedź, dlatego suma może przekraczać liczbę badanych podmiotów
Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań ankietowych (n = 80).
Wyniki te nie zaskakują, również w badaniach przeprowadzonych przez innych autorów, jak M.K. Witek-Hajduk, analiza danych wykazała, że eksport i import są pierwszą i podstawową formą internacjonalizacji polskich przedsiębiorstw, a dopiero na dalszym planie były umowy dotyczące zakupu lub sprzedaży licencji zawarte z partnerami zagranicznymi520. Również badania M. Jarosińskiego pokazały, że 2/3 badanych przedsiębiorstw wykorzystuje przede wszystkim eksport, z przewagą eksportu bezpośredniego, a dopiero dalej pojawiają się w kolejności filie handlowe,
519 Szczegółowe rozróżnienie na formy zaawansowane i niezaawansowane poczynione zostało w Tabeli 5.4.
520 M.K. Witek-Hajduk, Strategie…op.cit, s. 223-225. Forma
internacjonalizacji
3 pierwsze lata działalności obecnie Razem rynki krajów UE rynki krajów UE oraz z poza UE tylko rynki poza UE Razem rynki krajów UE rynki krajów UE oraz z poza UE tylko rynki poza UE Formy niezaawansowane 65 20 44 1 150 49 99 2 Import 12 7 5 0 32 9 23 0 Eksport pośredni 21 5 15 1 24 8 16 0 Eksport bezpośredni 24 7 17 0 60 21 39 1 Eksport kooperacyjny 8 1 7 0 33 11 21 1 Formy bardziej zaawansowane 6 3 3 0 40 10 30 0 Kontrakty kooperacyjne 5 2 3 0 23 6 17 0 Bezpośrednie inwestycje zagraniczne 1 1 0 0 17 4 13 0
165
handlowe i produkcyjne521. Eksport był również dominującą formą internacjonalizacji wśród 78 przedsiębiorstw z południowej Polski przebadanych przez T. Piecuch oraz J. Wójcik między lutym a czerwcem 2014 roku522
Wśród analizowanych przedsiębiorstw 30% z nich wdrożyły bardziej zaawansowane formy internacjonalizacji jak bezpośrednie inwestycje zagraniczne czy kontrakty kooperacyjne. O ile 33 przedsiębiorstwa wskazały, że posiadały oddziały lub filie zagraniczne, to zaledwie 14 z nich wskazało konkretną liczbę oddziałów (rys. 5.8). Analizując rodzaj więzi panujących pomiędzy centralą a filiami najczęściej spotykano schematy; firma macierzysta jako ośrodek centralny wraz z filiami ściśle zależnymi oraz ośrodek centralny i filie mające samodzielność strategiczną.
Rysunek 5.8. Zasięg terytorialny a sposoby internacjonalizacji badanych przedsiębiorstw z województwa małopolskiego ze względu na okres działalności w krajach UE i poza UE
Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań ankietowych na podstawie danych z Tabeli 5.4. (n = 80).
521 M. Jarosiński, Procesy…op.cit, s. 295.
522 T. Piecuch, J. Wójcik, Przedsiębiorczość międzynarodowa – teoria i badania [w:] Oblicza
przedsiębiorczości, red. A. Postuła, B. Glinka, J Piaseczny, Wyd. Naukowe Wydz. Zarządzania UW,
Warszawa 2014, s. 97. 7 5 7 1 2 1 0 0 1 0 0 9 8 21 11 6 4 2 1 1 1 1
rynki krajów UE 3 pierwsze lata działalności
rynki krajów UE obecnie
5 15 17 7 3 0 2 0 0 2 0 23 16 39 21 17 13 15 6 2 1 2
rynki krajów UE oraz z poza UE 3 pierwsze lata działalności
166
Wskaźnikiem ilustrującym stopień internacjonalizacji badanych przedsiębiorstw jest również udział przychodów z eksportu w przychodach całkowitych. W omawianej próbie badawczej udział ten wahał się od 1% do 85% (średnia=21,6%), podczas gdy udział przychodów ze wszystkich działań międzynarodowych w przychodach całkowitych wahał się od 1% do 100% (średnia=30,4%) (rys. 5.9.). Podobne wyniki badań na temat udziału przychodów ze sprzedaży za granicą w całości przychodów ze sprzedaży uzyskał M. Jarosiński523.
Rysunek 5.9. Udział przychodów z eksportu oraz ze wszystkich działań międzynarodowych w przychodach ogółem badanych przedsiębiorstw
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych w Statistica PL v. 10 (n = 80).
167
5.3. Otoczenie badanych przedsiębiorstw jako czynnik ich internacjonalizacji