Model badawczy i jego zmienne

Jak już wspomniano w poprzednim rozdziale, czynniki internacjonalizacji w zarządzaniu przedsiębiorstwem są bardzo różnie postrzegane w literaturze. Zmiany, jakie zaszły w ostatniej dekadzie w polskiej gospodarce (ale także i w gospodarce światowej) w ujęciu makroekonomicznym, zintensyfikowały procesy internacjonalizacji polskich przedsiębiorstw. Badania jakie zostały przeprowadzone po akcesji Polski do Unii Europejskiej w zakresie internacjonalizacji przedsiębiorstw reprezentują szerokie ujęcie przedmiotowe badanego zagadnienia (por.: tab. 3.1. w poprzednim podrozdziale), niemniej jednak z zestawienia tych badań można wywnioskować, że nie podjęto – jak dotąd – kompleksowych badań nad czynnikami internacjonalizacji polskich

przedsiębiorstw, przy czym czynniki internacjonalizacji są tutaj bardzo szeroko

rozumiane – zgodnie z teorią⁴⁴⁶ – jako z jednej strony motywy internacjonalizacji oraz uwarunkowania internacjonalizacji (zarówno te wewnętrzne, jak i zewnętrzne w ujęciu nauk o zarządzaniu, zwłaszcza w obrębie zarządzania strategicznego). Stąd można przyjąć, że tematyka poświęcona badaniom czynników internacjonalizacji polskich

444 Por. J. Apanowicz, Metodologiczne uwarunkowania pracy naukowej, Diffin, Warszawa 2005, s. 79.

445 Por. J. Brzeziński, Metodologia badań psychologicznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003, s. 227.

446 Szerzej zob.: N. Daszkiewicz, K. Wach, Małe i średnie przedsiębiorstwa na rynkach międzynarodowych, Wydawnictwo UEK, Kraków 2013, s. 36-37.

112

przedsiębiorstw w ujęciu holistycznym w naukach o zarządzania, dodatkowo przeprowadzonych po dekadzie od wstąpienia Polski do Unii Europejskiej, jest swoistego rodzaju novum i jak można sądzić może wnieść wartość dodaną do nauki polskiej.

Omówiony w dysertacji przegląd badań różnych autorów pozwala na pewne pozycjonowanie podjętych badań własnych. Mianowicie dopiero ujęcie zintegrowane

czynników internacjonalizacji (zgodnie z podejściem holistycznym) umożliwi

dokonanie pewnego uszeregowania tych czynników ze względu na kryterium istotności. Takie podejście skłoniło autorkę do podjęcia się tej tematyki badawczej. Stąd badania można w tym zakresie uznać za nowatorskie w polskiej literaturze przedmiotu.

Ujęcie zintegrowane (zgodnie z podejściem holistycznym jako jednym z podejść

w teorii internacjonalizacji) jest rozumiane jako analiza całego spektrum czynników

internacjonalizacji, a nie tylko wybranych kilku czynników, stąd w rozprawie doktorskiej analizie poddane zostały (tab. 3.2.):

a) Czynniki wewnątrzorganizacyjne (zgodnie z teorią organizacji oraz z naukami o zarządzaniu, w tym zwłaszcza zgodnie ze szkołą zasobowo-kompetencyjną oraz szkołą przedsiębiorczości międzynarodowej),

b) Czynniki zewnętrzne (zgodnie teorią i praktyką zarządzania strategicznego), w tym:

 czynniki otoczenia krajowego,

 czynniki otoczenia międzynarodowego,

z zastrzeżeniem, że czynniki te będą analizowane w trychotomicznym ujęciu typowym dla zarządzania strategicznego, tj.

 makrootoczenie (otoczenie ogólne),  mezootoczenie (otoczenie regionalne),

 mikrootoczenie (otoczenie konkurencyjne) ze szczególnym uwzględnieniem podejścia sieciowego.

W celu identyfikacji warunków internacjonalizacji przedsiębiorstw przeprowadzona została w pierwszym etapie badań dogłębna analiza literatury przedmiotu, zarówno krajowej, jak i zagranicznej, w której szczególna uwaga poświęcona została zagadnieniom związanym z szeroko rozumianym otoczeniem przedsiębiorstwa (czynniki zewnętrzne) oraz z wewnętrznymi czynnikami, głównie tymi o charakterze przedsiębiorczym.

113

Mają one bowiem znaczący wpływ na proces internacjonalizacji przedsiębiorstw, co potwierdzają najnowsze badania krajowe oraz międzynarodowe w tym zakresie447.

Na podstawie przeprowadzonego studium literatury sporządzona została wstępna lista czynników, którą z kolei poddano weryfikacji przy zastosowaniu metody eksperckiej, w celu zapewnienia odpowiedniej rzetelności badań.

Tabela 3.2. Identyfikacja podstawowych czynników – zmiennych badawczych

Czynniki

– ich identyfikacja i grupowanie – jako baza teoretyczna wyróżnienia ^{Szkoła / koncepcja zarządzania}

Czynniki zewnętrzne

Czynniki otoczenia krajowego – w tym czynniki regionalne

podejście marketingu

międzynarodowego

Czynniki otoczenia międzynarodowego podejście marketingu

międzynarodowego Czynniki pośrednie

Czynniki związane z branżą podejście strategiczne Rola sieci formalnych i nieformalnych w procesie

internacjonalizacji

podejście sieciowe

Czynniki wewnątrzorganizacyjne

Specyfika przedsiębiorstwa podejście demograficzne w zarządzaniu

podejście biograficzne w zarządzaniu podejście etnograficzne w zarządzaniu Zasoby i kompetencje przedsiębiorstwa

– zasoby sensu stricto – potencjał innowacyjny – kluczowe kompetencje

szkoła zasobowo-kompetencyjna

Struktura organizacyjna i jej zmiana podejście strukturalne Strategia internacjonalizacji i jej treść na

poszczególnych poziomach

podejście strategiczne Postawa i umiejętności przedsiębiorcy i/lub

menedżera

szkoła przedsiębiorczości

międzynarodowej

Źródło: opracowanie własne.

Prace te posłużyły do skonstruowania ankiety badawczej, skierowanej do warstwowo-losowej grupy wybranych przedsiębiorstw prowadzących działalność gospodarczą zarejestrowaną w obrębie województwa małopolskiego, które są zinternacjonalizowane (na podstawie bazy internetowej bazy eksporterów prowadzonej przez Stowarzyszenie Eksporterów Polskich), niezależnie od ich wielkości, czasu funkcjonowania na rynku, posiadanej formy prawnej, czy branży gospodarki, w której prowadzona jest główna działalność. Podstawowym kryterium kwalifikującym przedsiębiorstwo do udziału w badaniach ankietowych było pytanie o prowadzenie

447 M.in. T. Kraśnicka i in., Przedsiębiorczość…op.cit., K. Wach, Europeizacja…op.cit., K. Przybylska, Born global…op.cit.

114

jakiejkolwiek działalności międzynarodowej; przynajmniej działalności eksportowej. Kolejne pytania, podzielone na osiem odrębnych grup od A do H miały na celu zdiagnozowanie poziomu procesów umiędzynarodowienia przedsiębiorstw biorących udział w ankiecie, a w szczególności ich intensywności, stanu obecnego oraz określeniu tendencji rozwoju przedsiębiorstw w województwie małopolskim.

Konstrukcja modelu, którego budowa została w dużej mierze oparta na bardzo dokładnej selekcji czynników, mogących stanowić zmienne potencjalnie istotne dla rozwiązania problemu badawczego miała służyć wyjaśnieniu wpływu czynników na procesy umiędzynarodowienia. Z tego względu w prezentowanym modelu badawczym zmienne niezależne i zależne (rys. 3.1.) oraz ich wskaźniki zostały wyłonione w oparciu o dogłębną analizę i ocenę przedmiotu badań, w tym studium ponad 240 pozycji krajowej i zagranicznej literatury przedmiotu oraz własnych obserwacji prowadzonych w trakcie wnikliwej analizy zjawisk przyczynowo - skutkowych w otoczeniu.

Rysunek. 3.1. Koncepcyjne ramy badawcze – model badawczy

Źródło: opracowanie własne. Otoczenie krajowe ogólne

(w kraju macierzystym) Otoczenie branżowe (krajowe i zagraniczne) Otoczenie międzynarodowe (w kraju ekspansji) OTOCZENIE PRZEDSIĘBIORSTWA (czynniki zewnętrzne) PRZEDSIĘBIORSTWO (czynniki wewnątrzorganizacyjne) 1. Specyfika przedsiębiorstwa 2. Zasoby i kompetencje 3. Struktura organizacyjna i jej zmiana

4. Strategia przedsiębiorstwa 5. Postawa przedsiębiorcy

PROCES INTERNACJONALIZACJI PRZEDSIĘBIORSTWA Decyzje strategiczne dotyczące:

(a) podjęcia internacjonalizacji -czynniki zewnętrzne -czynniki wewnątrzorganizacyjne (b) wzorców internacjonalizacji Wzorce internacjonalizacji: [1] sposób internacjonalizacji [2] zasięg internacjonalizacji [3] tempo internacjonalizacji

115

Zmiennymi w badaniach są zatem po stronie wejścia modelu odnoszące się do warunków funkcjonowania przedsiębiorstwa jako zmienne: uwarunkowania wewnętrzne (w tym potencjał firmy i rola menedżera), uwarunkowania zewnętrzne (krajowe i zagraniczne), które mogą stać się zarówno stymulantami jak i barierami dla procesu umiędzynarodowienia, uwarunkowania branżowe oraz ogólne motywy i pobudki, które razem będą określane jako czynniki internacjonalizacji. Natomiast po stronie wyjścia modelu opisany został ogólny poziom umiędzynarodowienia, w tym sposób lub sposoby umiędzynarodowienia jakie podejmowały i podejmują badane przedsiębiorstwa (w przedziałach czasowych określonych szczegółowo w ankiecie), rozpiętość zasięgu terytorialnego umiędzynarodowienia, a także tempo umiędzynarodowienia oraz rodzaj i treść strategii umiędzynarodowienia, które wspólnie określane są jako decyzje

strategiczne w zakresie internacjonalizacji przedsiębiorstwa.

Prezentowany model badawczy wśród egzogenicznych czynników na wejściu zakłada znaczną rolę otoczenia przedsiębiorstwa (środowiska zewnętrznego), podkreślając nie tylko wpływ jaki na procesy internacjonalizacji może wywoływać makro i mikrootoczenie, ale również otoczenie branżowe, tak krajowe jak i zagraniczne.

Ze względu na menedżerską orientację badawczą uwzględniono w modelu również wpływ czynników endogenicznych (tzw. wewnątrzorganizacyjnych), poddając analizie nie tylko specyfikę samego przedsiębiorstwa, jego zasoby i kompetencje, strategie, ale także profil samego przedsiębiorcy (jego parametry psychospołeczne i demograficzne), definiowanego jako osoby zarządzającej organizacją, której wiedza oraz percepcja mają znaczący wpływ na funkcjonowanie przedsiębiorstwa i podejmowane przez przedsiębiorstwo kierunki działania.

Jak już wspomniano, na podstawie studium literatury oraz analogicznych badań sondażowych autorka zdecydowała się na zastosowanie własnego modelu badawczego wyjaśniającego determinanty procesu internacjonalizacji przedsiębiorstwa, który to model uwzględnia trzy przytoczone czynniki: zewnętrzne (ogólne – krajowe i międzynarodowe), branżowe oraz wewnętrzne (w ujęciu pięciowymiarowym). Na podstawie cytowanej w niniejszym opracowaniu literatury można sądzić, że taki dobór czynników jest powszechnie akceptowany w literaturze przedmiotu, co niewątpliwie jest zaletą opracowanego modelu teoretycznego.

116